Historio di Guyana
Guyana habitesis dal indijeni de rasi Arawak e Karib ante l'arivo dil Europani. Cristoforo Colombo vizitis la regiono dum la 15ma yarcento, ma l'unesma kolonii fondesis da nederlandani en 1621. Nederlandani fondis Essequibo en 1616, Berbice en 1627 e Demerara en 1752. Li plantacis tabako en la kolonio.
Britaniani okupis la regiono en 1814. Depos sklavo-libereso en 1834, Chiniani ed Indiani agrokultivisti kontratesis. Li laboris precipue en la kultivo di sukrokano.
En 1835 Britaniani invitis German explorero Robert Hermann Schomburgk por mapigar la teritorio di Guyana. Segun l'ordeni dal Britaniani, Schomburgk establisis la frontiero en la delto dil fluvio Orinoco, malgre ke Venezuelana mapi konsideris fluvio Essequibo la naturala frontiero inter Venezuela e Guyana. En 1887 Venezuela ruptis diplomacala relati kun Unionita Rejio, e pregis l'interveno di Usa en la questiono. Pos Usana prezidanto Grover Cleveland minacar interveno segun la Doktrino di Monroe, Britaniani fine aceptis internaciona mediaco en 1897. L'arbritri - du Britaniani, du Usani ed un Rusi - decidis en 1899 ke 94% de la teritorio disputita apartenus a Guyana, kontre ke Venezuela recevus la delto dil fluvio Orinoco e kelka teritorii en l'Atlantiko. La du parti aceptis l'arbitrado en 1905.
.svg)
Ank en 1905 eventis la nomizita "sedicii di Ruimveldt", kande laboristi protestis kontre mala laborala standi. En novembro ta yaro, stivisti de Georgetown komencis striko, qua ganis simpatio de altra laboristi. Che la plantacerio Ruimveldt laboristi refuzis dispersar sub ordeno dal polico, qua pafis kontre li. Quar laboristi vundesis serioze.
L'unesma mondomilito modifikis Guyanana socio. L'Afro-Guyanani qui eniris l'armeo Britaniana divenis la nukleo dil Afro-Guyanana elito kande li retroiris pos finir la milito. La kontrato di Indiana laboristi sub rejimo di aprentisesokontrato anke finis pos la milito, pro ke Britaniani timis la konsequi di la politikala nestabileso en India. En 1917 fondesis l'unesma sindikato di Guyana, British Guiana Labour Union (BGLU).
.jpg)
L'unesma moderna politikala partiso di Guyana, la Progresema Partiso dil Populo (People's Progressive Party, PPP) establisesis la 1ma di januaro 1950, kun Forbes Burnham - decendanto de Afrikani - kom lua chefo, e Cheddi Jagan - decendanto de Indiani - kom lua viceprezidanto. PPP ganis 18 de la 24 sideyi en l'unesma elekti dum kolonial epoko, en 1953. Cheddi Jagan divenis chefo dil parlamento e ministro dil Agrokultivo dum kolonial administado. Tamen, la marxista ideologio di Jagan efektigis sucii en Usana guvernerio. La 9ma di oktobro 1953, kin monati pos l'elekto, Unionita Rejio suspensis la konstituco e sendis trupi a Guyana pro, segun lu, "impedar Jagan transformar Guyana en komunista stato". Britaniani anke stimulis Burnham krear la partiso Nacionala Kongreso dil Populo (People's National Congress).
De 1963 til 1964 eventis konflikti, nomizita dal Britaniani "la trubli", kun striko komandita dal Afro-Guyanani qua duris dum 90 dii, precipue en la urbi. La striko stimulesis da Usa kontre lokal administrado komandita da Indiana-Guyanani. Britaniani alterne represis o permisis la kontinuajo dil striko. Li enkarcerigis Jagan ed altra chefi di PPP.
Ye la 26ma di mayo 1966 Guyana divenis nedependanta de Unionita Rejio. Ol divenis republiko en 1970. Usa ed Unionita Rejio suportis Forbes Burnham, de la partiso People's National Congress - PNC -, unesme kom chefa ministro de 1966 til 1980 e pose kom prezidanto de 1980 til 1985, kontre lua opozanto Cheddi Jagan. L'administrado di Burnham gradope divenis autokratala, e l'elekti qui eventis dum ta epoko konsideresis frauzoda.
En 1978 Guyana ganis internaciona atenco kande Usana religiala chefo Jim Jones e 300 altra adepti del sekto Popula Templo (Peoples Temple) suocidis kune. Du opozanti dil rejimo di Burnham, jurnalisto Bernard Darke e historiisto Walter Rodney, asasinesis en 1979 e 1980, rispektive. On kredas ke agenti dil rejimo esis responsiva pri la du morti.
Burnham mortis en 1985, e lore chefa ministro Desmond Hoyte asumis provizore e pose elektesis en decembro ta yaro. Hoyte gradope modifikis la politiki di Burnham. En 1992 eventis elekti e Cheddi Jagan elektesis prezidanto.
En mayo 2008 la prezidanto Bharrat Jagdeo signatis konstitucanta kontrato di UNASUR, qua establisas doganala uniono inter Sud-Amerikana landi.