Sorbi
Sorbi (super. sorb. Serbja, bas. sorb. Serby) esas Slava populo vivanta en Luzacia, regiono en Germania e parte anke en Polonia.
Sorbi dividesas ye Sorbi Supera parolanta la Supera Sorba (cirkum 30 000 - 40 000 homi) e Basa Sorbi parolanta la Basa Sorba (cirkum 20 000 homi). Kelka di li uzas intera dialekti - mixuro di ca du Sorba lingui.
Nomo[redaktar | redaktar fonto]
La nomo dil populo probable relatas al vorto Polona pasierb ("mi-filiulo"), qua originale signifikis "tribuano" (ta qua sugis lakto del sama matro). La questiono di parenteso inter Serbi Balkana e Sorbi Luzaciana ne esas hazardal. Segun un ek la hipotezi, en la 5ma yarcento, livinte sua patrio proto-Slava, ancestri komuna di omna Serbi e Sorbi dividesis ye du grupi. Un ek la grupi atingis Balkano tra la Karpati e divenis Serbi, dum ke altri koloniizis meza Elbe e divenis Sorbi. Esas posibla, ke la nomo Serbo/Sorbo developesis en amba grupi aparte. La nomo Luzacia, originale signifikanta "marsha lando", probable derivesas del Slava vorto ług ("bosketo"), indikante ke la regioni cirkondanta esis forestoza.
Tribual divido[redaktar | redaktar fonto]
Populizinte la teritorio an Elbe, Spree e Neisse en la 6ma yarcento, Sorba tribui dividesis ye du chefa grupi, qui nomizesis segun la karaktero dil areo, ube li vivis. Sorbi vivanta sur lando marshoza dil basa Spree nomizesis segun la vorto "marsho". La Milceni (ancestri di Sorbi Supera) vivis sur sulo fertila cirkum Spree supera, do la nomo derivesas del vorto měl’ («löss»-sulo). Amba grupi separesis un del altra per larja foresto ne-habitata. La tribui cetera populizis la teritorio inter Elbe e Saale.
Linguo e kulturo[redaktar | redaktar fonto]
Dum plu kam 1 000 yari, la Sorbi kapablis konservar e mem developar sua kulturo, malgre Germanigado e Polonigado kreskanta, chefe pro lia religiemegeso, kultivado di lia kustumi e forta familii (til nun Sorba familio ofte havas 5 filii).
En la yaro 1948, dieto di Saxonia aceptis lego garantianta protektado a Sorba Luzaciani; en la yaro 1949, Brandenburg aceptis lego simila. Dum la GDR, Sorba organizuri finance suportesis dal stato, ma sam-tempe l' autoritatozi kurajigis Germanigado di Sorba yunaro kom moyeno enkorpigar li ad en la sistemo di "konstrutado di socialismo". La Sorba linguo e kulturo povis publike prezentesar nur kande oli promocis socialisma ideologio.
En la mezo di 20ma yarcento, Sorbi divenis forta suficante por dufoye demandar sua ne-dependeso. Pos la duesma mondomilito, la Luzaciana Nacional Komitato en Praha deklaris la yuro guvernar su e separar su de Germania e krear stato libera di Luzacia o atachar su a Chekoslovakia o Polonia. Ma la majoritato di Sorbi organizesis en la Domowina e li ne intencis separar su de Germania. Inter la yari 1945 e 1947, Sorba nacionalisti sendis cirkum dek manifesti al Unionita Nacioni, Usa, Sovietia, Unionita Rejio, Francia, Polonia e Chekoslovakia, ma to havis nula rezultaji. Ye la 30ma di aprilo 1946, la Luzaciana Nacional Komitato sendis peticiono al Poloniana guvernerio signatita da Paweł Cyż, la ministrulo ed ofical Sorba delegito en Polonia. Existis anke projeto proklamar stato libera di Luzacia, la chef-ministrulo di qua supozesis esor Poloniana arkeologulo di Sorba origino - Wojciech Kóčka. La demandi maxim radikal expresesis dal Luzaciana yunaral organizuro - Narodny Partyzan Łužica.
Simile en Chekoslovakia ante la konfero di Potsdam, 300 000 homi manifestis en Praha por la ne-dependeso di Luzacia. L' esforci separar Luzacia de Germania ne sucesis pro interesi geopolitikal ed individual.
La statistiki povus pruvar la progresado di Germanigado inter Sorbi: ye la fino dil 19ma yarcento, cirkum 150 000 homi parolis Sorba lingui. En la yaro 1920, preske omna Sorbi povis parolar la Sorba e la Germana same bone. La lasta Sorbo, qua savis la Germana nur pokege, mortis en vilajo di Müschen en la yaro 1954. En la yaro 2004, la nombro di homi uzanta Sorba lingui aproximesas ye ne plu kam 50 000.
Regioni di Luzacia[redaktar | redaktar fonto]
Esas tri chefa regioni di Luzacia, qui diferas per la linguo, religio e kustumi.
Regiono di Luzacia katolika[redaktar | redaktar fonto]
Luzacia katolika kontenas 85 urbi en la distrikti di Bautzen, Kamenz e Hoyerswerda. Hike la Supera Sorba linguo e kustumi ankore konservesas. En kelka komoni (exemple Radwor, Chrósćicy e Ralbicy-Róžant), Sorbi esas la majoritato dil populo; preske nur en ca regiono on povas ankore audar infanti parolar Sorbe.
Dum sundii, festi e mariaj-festi, mulieri, viri, infanti e pueri portas regional kostumi dekoruroza, broduroza ed inkrustata per perli.
Multa kustumi konservesas, exemple mariaj-festo di uceli (la 25ma di januario), paskal kavalkado, brulado di sorcistini (la 30ma di aprilo), kantado dum la dio di Santa Martinus, celebrado dil dii di Santa Barbara e Santa Nikolaus.
Regiono di Hoyerswerda e Schleife[redaktar | redaktar fonto]
En ca regiono (l' areo di Hoyerswerda a Schleife), la dialekto kun traiti dil Sorba e Supera e Basa ankore uzesas. Co esas regiono protestanta, multe devastita per la minado di bruna karbono, skarse populata e multe Germanigita (la Sorba uzesas nur da kelka homi evanta plu kam 60 yari).
Chefa traiti dil regiono esas multa monumenti di Slava ligna arkitekturo (kirki, domi), diverseso di regional kostumi (chefe portata da olda mulieri) kun blanka trikoturi e nigra krucatra broduri, e la kustumo plear kornamuzo. En kelka vilaji, habitanti konservas kustumi quale ekpulsado di vintro, pasko e kantado dum la santa venerdio, celebrado di dźěćetko (puero travestiata o yuna puerino donanta Krist-naskal donacaji).
Regiono di Basa Luzacia[redaktar | redaktar fonto]
60 urbi dil areo di Cottbus apartenas a ca regiono. Hike majoritato di oldi (evanta plu kam 60 yari), ma poka yuni ed infanti, povas parolar la Basa Sorba, ofte kun multa vorti pruntata del Germana (parolante a yuni, li generale uzas la Germana). Kelka skoli primara en la regiono ankore instruktas bilingue e gimnazio importanta en Cottbus ankore havas la Basa Sorba kom la chefa linguo di edukado. Co esas regiono protestanta, anke multe devastita per la minado di bruna karbono. L' atraktivajo maxim granda turismal dil regiono (e dil tota Luzacia) esas la marsheyi, kun multa kanali tra la foresto di Spree e pitoreska peizajo.
Regional kostumi esas koloroza e distinta (portata chefe da olda ma dum festi anke da yuna mulieri).
En kelka vilaji, la kustumi sequanta konservesas: mardio karnivala, paskal fairi, chasado di hanulo. En Jänschwalde, tale nomata Janšojki bog (yunino travestiata) donas Krist-naskal donacaji.
La Sorbi e Polonia[redaktar | redaktar fonto]
Un ek la pioniri dil kunlaborado inter la du populi esis Polona historiistulo Wilhelm Bogusławski, qua vivis en la 19ma yarcento; il skribis l' unesma libro pri historio Polona-Sorba, qua publikigesis en St. Peterburg en la yaro 1861. La libro expansesis e publikigesis itere dum kunlaborado kun Michał Hórnik en la yaro 1884 en Bautzen. Alfons Parczewski esis altra amikulo di Sorbi, qua del yaro 1875 enduktesis a protektado di Sorba yuri, parto-prenante Sorba renkontri en Bautzen. Danke ad il Józef Ignacy Kraszewski fondis stipendia kapitalo por Sorba studianti. Asociuro di Amiki di Sorba Populo establisesis che l' Universitato di Warszawa en la yaro 1936. Ol kolektis membri ne nur del universitato. Olua prezidantulo esis profesorulo Stanisław Słoński e la vice-prezidantino esis Julia Wieleżyńska. Altra organizuro Prołuż fondesis en Krotoszyn ed ol havis 3 000 membri en la tota Polonia. Ol esis la maxim granda ne-komunista organizuro, qua okupis su pri exterlandaji. Ca yunara organizuro kreesis dum la Sovetiana okupado ed olua moto esis "Poloniana gardo super Luzacia". Ol esis maxim aktiva en Granda Polonia (west-Polonia). Pos la kreesko di Est-Germania, Prołuż desasociesis ed olua prezidantulo Alojzy Stanisław Matyniak, historiistulo de Poznań, arestesis.