Toluca
- Por la samnoma urbo en la stato Illinois, Usa, videz Toluca, Illinois.
| Toluca | ||
| ||
| Kelk imaji pri Toluca. | ||
|
| |
| Standardo | Blazono | |
| Lando: |  Mexikia
| |
| Stato: | Mexico | |
Informo:
| ||
| Latitudo: | 19°17'32"N | |
| Longitudo: | 99°39'14"W | |
| Altitudo: | 2667 m | |
| Surfaco: | 452,37 km² | |
| Habitanti: | 873 536 (2015) | |
| Denseso di habitantaro: | 1652,43 hab./km² | |
| Horala zono: | UTC-6 (UTC -5 dum la somero) | |
| Urbestro: | Juan Rodolfo Sánchez Gómez | |
 • Toluca de Lerdo | ||
Oficala retosituo:
| ||
| www.toluca.gob.mx | ||
Toluca, oficala nomo Toluca de Lerdo, esas la chefurbo dil Stato Mexico Mexikia, e la sideyo dil Municipo Toluca.
Ol esas la centro di rapide kreskanta urbana areo, nun la kinesma maxim granda en Mexikia. Ol situesas 63 kilometri west-sudweste de Mexico, c. 40 minuti per automobilo de ta urbo.
En 2010, la urbo Toluca havis habitantaro 819.561. Ol esas do la kinesma maxim granda en Mexikia segun habitantaro.
La municipo Toluca, kun deketri altra municipi, kompozas la metropolala habitantaro 1.775.337 en Granda Toluca (en 2009), la kinesma maxim populoza metropolala areo en Mexikia.
Nomo[redaktar | redaktar fonto]
Kande Toluca fondesis da le Matlatzinca, olua originala nomo esis Nepintahihui (lando di maizo, tierra del maíz). La nuna nomo fondesas sur la Náhuatl-nomo por la areo kande ol rinomizesis da le Aztec en 1473.
La origino dil nomo esas la vorto tollocan qua devenas de la nomo dil deo, Tolo, plus la lokativa sufixo, can, do "loko di Tolo". Ol anke referesas en plura Aztec-kodexi kom Tolutépetl, "kolino dil deo, Tolo", aludo a proxima volkano. La nomo Toluca de Lerdo adoptesis en 1861 honore Prezidanto Sebastián Lerdo de Tejada.
Historio[redaktar | redaktar fonto]
La Valo di Toluca konocesis kom Matlatzinco-Valo en anciena epoki ed esis hemo di adminime quar linguala grupi: le populi Matlatzinca, Otomi, Mazahua, e Nahua. En la Posklasika periodo, la valo regnesis da granda povoza chefurbo, di qua la ruinuri situesas hodie en la vilajo Calixtlahuaca, norde de Toluca. En 1478 la Mexikiana imperiestro Axayacatl konquestis la Valo di Toluca. La chefurbo perdis sua dinastio e povo, ed ula tereni distributesis a reji e nobeli de la Valo di Mexico.
En 1521, Hispania konquestis la Valo di Toluca. Duktis la soldati Gonzalo de Sandoval, un ek la multa serjenti di Cortes. L'unesma guvernisto di Toluca esis Pedro Cortés Coyotzin. La Valo di Toluca e nuna urbo Toluca inkluzesis en la koncesiono da Rejo Carlos V di Hispania a Hernán Cortés.
En 1524, la evangeliizo-procedo komencis en Toluca. La maxim notinda figuro di ta esforco esis Fray Andrés Castro, de Burgos, l'anciena chefurbo di Kastilia, pro facir multa plubonigi dil urbo, ed esir l'unesma qua lernis la indijena Matlatzinca-linguo. La monako esis amata da le Matlzinca, nam il laboris por protektar li kontre neyustesi dil frua koloniala periodo. Il celebresas til hodie per placo kun lua nomo, qua inkluzas skulturo di lu. Hispana komuneso establisesis en 1530, ma erste 1677 Toluca kategoriizesis kom urbo. En 1793, konstrukto di strado a Mexico komencis. Quankam Toluca agnoskesis kom urbo ta, frue kam 1662, erste en 1799 Toluca oficale nomizesis urbo da Rejo Carlos IV di HIspania ye 12ma septembro.
En 1810, ye la komenco di la nedependo-movado, Miguel Hidalgo sejornis en Toluca dum kelka dii survoye a la Batalio di Monte de las Cruces. En 1811, grupo de indijeni pafesis ed ocidesis da hispana royalisti. Memoriale ti qui ocidesis en ta incidento, la loko dil evento nomizesis "Placo di la Martiri". En 1812, la unesma urbo-konsilistaro di Toluca instalesis. En 1821, nedependo proklamesis da lokal autoritati.
Pos la kreo dil Stato Mexico en 1825, la stato-chefurbo movis a diferanta urbi plurafoye, til ke en 1830, Toluca fine divenis la konstitucal chefurbo di Stato Mexico. En 1832, konstrukto di "Los Portales" komencis en centrala Toluca. En 1836, pro centraligo dil Mexikiana federala guvernerio, omna branchi di guvernerio rilokizesis a Mexico pos kelka yari en Toluca.
Geografio[redaktar | redaktar fonto]
La municipo Toluca, qua havas geografial areo 420,14 km2, inkluzas multa komunesi ultre Toluca de Lerdo, le maxim granda esas la municipi San Pablo Autopan e San José Guadalupe Otzacatipan. La municipo havas frontieri kun la municipi Almoloya de Juárez, Temoaya, Otzolotepec, Xonacatlán, Lerma, San Mateo Atenco, Metepec, Calimaya, Tenango del Valle, Villa Guerrero e Zinacantepec.
La rivero Lerma fluas de Lago Almoloya del Río tra la centro dil municipo vers la westo, fluanta aden Lago Chapala. De ibe adweste la rivero nomesas Río Grande de Santiago. Ol lore fluas de ta lago al Pacifika Oceano en la stato Nayarit. La rivero esas c. 1180 km longa; c. 60% de ol koncesas kom rivero Lerma, e 40% kom rivero Santiago. La Nevado de Toluca o Xinantécatl esas 30 km sudweste del urbo.
Kulturo[redaktar | redaktar fonto]
Toluca esas hemo di serio de tradicionala festi quala la solena "silencoza procesiono" qua eventas omna Santa Venerdie, kande la katolika kongregaciono de Toluca e cirkumaji kunvenas en la centro dil urbo por expresar sua respekto e devoteso pri la da Jesu Kristo. Pasko e Karesmo celebresas simila-maniere.
Nuntempe esas du oficala orkestri: un statala ed un municipala. La statala esas la Orquesta Sinfónica del Estado de México. Universitati havas marcho-bandi, ed en ula urbi esas suflo-bandi.
Dans-instituti inkluzas la Instituto Mexiquense de Cultura e la senhemi-destina IMSS e DIF. Esas anke danso-skoli quala la Escuela de Bellas Artes e la UAEM.
Esas anke yunarala marcho-bando "Agli di Anahuac". Ta bando esis la unesma yunarala marcho-bando en la lando.
La centro dil urbo esa la Zócalo, anke konocata kom Plaza de los Mártires, qua inkluzas edifici quala la Palaco dil Stato-Guvernerio e la Palacio de Justicia. La placo nomizesas pro eventi pos la Batalio di Tenango-Kolino dum la Mexikiana Nedependo-Milito. Rebela komandero José Maria Oviedo afrontis la royalista armeo di Rosendo Porlier, qua sucesis pulsar la rebeli adnorde a Toluca. Vicerejo Venegas rinforcis l'armeo di Porlier e dispersis la rebeli, pro quo li perdis artilrio e provizaji.
Pluse, la royalista armeo kaptis plu kam cent homi ed ocidis li en la chef-placo. La kadavri di la kaptiti enterigesis en amas-tombo dop la nuna Municipala Palaco. Templo konstruktesis en ta loko pos la fino dil Revoluciono. Monumento a Patro Miguel Hidalgo, la "patro" dil Mexikiana Revoluciono esas en la centro dil placo. Ol kreesis en Firenze da Rivalta en 1899. La piedestalo havas reliefi qui montras l'asalto dil Alhóndiga de Granaditas e la Batalio di Monte de las Cruces.
Toluca, esanta la chefurbo di Stato Mexico, esas hemo di plura importanta muzei. Ol esas dop nur Mexico segun nombro de muzei. Uli honorizas importanta Mexikian artisti quala José María Velasco Gómez, Felipe Santiago Gutiérrez, e Luis Nishizawa, inter altri.
Mexikiana koquarto mixas europana e Meza-amerikana elementi. En Toluca la maxim famoza disho esas chorizo, regionala sociso facita per grindita porko-karno e tomato-sauco, kukurbito mole, pipian ed altra ingredienti quala salo, pipro, blanka vino, mandeli, terpomi, vinagro, alio e chilio*. En Mexikia, la vorto "chorizo" uzesas kom nomo por irgo (irgu) de Toluca. Altra populara dishi mencionenda esas "tacos de carnitas" e "tacos de plaza" facata per barbacoa, porko-karno, chicharron, papalo, onyono, cilantro, nopales, cueritos, chili-sauco, salo e limono. La tradicionala manjaji inkluzas legumi del regiono quala "quelites", "quintoniles", "huazontles", spinato, "verdolagas", karoti, terpomi, tomati, e tale plus.