Tulum
Tulum esas la situo di Mayana murizita urbo qua servas kom importanta portuo por Cobá, en la stato Quintana Roo en Mexikia.
La ruinuri situesas sur 12-metra alta klifi alonge la esta litoro dil Yucatán-Peninsulo an la Karibeana Maro en la stato Quintana Roo, Mexikia. Tulum esis un ek la lasta urbi konstruktita e habitita da le Maya; ol atingis sua zenito inter la 13ma e 15ma yarcenti, e transvivis c. 70 yari pos ke Hispania komencis okupar Mexikia.
Morbi del Anciena Mondo adportita da la hispana koloniani semble rezultis en tre multa morti, disruptinta la socio, e fine la urbo abandonesis. Un ek la maxim bone prezervita litorala Maya-situi, Tulum esas hodie populara situo por turisti.
Nomo[redaktar | redaktar fonto]
Originale Tulum probable nomesis Zama. To signifikas cirkume Matino-urbo od Urbo di Sunlevo.
Tulum signifikas "muro".
Geografio[redaktar | redaktar fonto]
Tulum jacas sur la Peninsulo Yucatán, en la fora esto di Mexikia. La urbo jacas sur 12-metra alta klifo an la Karibeana Maro en la Riviero Maya, ed esas tale populara destino por turisti.
Apud Tulum esas la vilajo Tulum Pueblo, qua havas 10.000 habitanti ed esas un ek la maxim rapide kreskanta loki di Mexikia.
Historio[redaktar | redaktar fonto]
Per la muri cirkondinta la situo, fuorto Tulum povis esar defensata kontre invadi. Tulum havis aceso a terala e marala komerco-voyi, e tale ol esis importanta komerco-nabo, aparte por obsidiano. Segun multa pikturi en murali ed altra verki cirkum la situo, Tulum semblas esir importanta situo por adoro di la Plunjanta o Decensanta deo.
Tulum unesme mencionesis da Juan Díaz, membro dil hispana expediciono di Juan de Grijalva en 1518, la unesma europani qui vidis Tulum. L'unesma detaloza deskripto di la ruinuri editesis da John Lloyd Stephens e Frederick Catherwood en 1843 en la libro Incidents of Travel in Yucatan. Arivinta de la maro, Stephens e Catherwood unesme vidis alta edifico qua forte impresis li, probable la granda Castillo di la situo. Li facis korekta mapi di la muri, e Catherwood facis skisuri di la Castillo e plura altra edifici. Stephens e Catherwood anke raportis frua klasika steleo che la situo, kun enskribita dato 564 (nun en la kolekturo dil Britana Muzeo). To interpretesis kom signo ke la steleo probable konstruktesis altraloke e portesis a Tulum por riuzesar.
Laboro che Tulum duris per ta da Sylvanus Morley e George P. Howe, de 1913. Li laboris por restaurar ed apertar la publika plaji. La laboro duris sub la Carnegie Institution de 1916 til 1922, Samuel Lothrop en 1924 qua anke facis mapi di la situo, Miguel Ángel Fernández en la tarda yari 1930ma e frua yari 1940ma, William Sanders en 1956, e dum la yari 1970ma da Arthur G. Miller. Per ta tarda explori da Sanders e Miller, on determinis ke Tulum okupesis dum la tarda Posklasika periodo c. 1200. La situo duris okupesar til kontakto kun Hispania en la frua 16ma yarcento. Ante la fino dil 16ma yarcento, la situo abandonesis komplete.
Arkitekturo[redaktar | redaktar fonto]
Tulum havas arkitekturo tipala di Maya-situi an la esta marbordo la Yucatán-Peninsulo. Ta arkitekturo esas rikonocebla per grado cirkum la bazo dil edifico qua sidas sur basa substrukturo. Pordi di ta tipo esas normale streta kun koloni uzata kom apogilo se la edifico esas sat alta. Esas du mulurari proxim la suprajo di la muri. La chambro normale kontenas un o du mikra fenestri kun altaro ye la dopa muro, kun sive trabizita plafono sive vulto. Ta tipo de arkitekturo similesas to en proxima Chichen Itza, ma ye multe plu mikra skalo.
Tulum protektesis ye un latero da eskarpa maro-klifi e ye la marfora latero da muro mezvalore 3-5 metri alta. La muro anke esis c. 8 m dika e 400 m longa ye la latero paralela kun la maro. La parto del muro alonge la larjeso dil situo esis kelke plu kurta e nur c. 170 metri ambalatere. Konstrukto di ta emorma muro bezonis enorma quanto de energio e tempo, to quo demonstras la importo di defenso che le Maya kande li selektis ta situo. En la sudwesta e nordwesta anguli esas mikra strukturi identifikita kom observoturmi, montranta itere quante defensata esis la urbo. Esas kin streta pordeyi en la muro, du en la norda e suda lateri ed un en la westa. Proxim la norda latero di la muro mikra cenoto provizis la urbo per fresha aquo. Pro ta impresiva muro Tulum esas un ek la maxim bone-konocata fortifikita situi di le Maya.
Esas tri granda strukturi interesiva en la Tulum-situo. El Castillo, la Templo di la Freski, e la Templo dil Decensanta Deo esas la tri maxim famoza edifici. Inter la plu spektaklatra edifici esas la Templo di la Freski, qua inkluzis basa galerio e plu mikra galerio sur la duesma etajo. La Templo di la Freski uzesis kom observatorio por observar movado di la suno. Figureti di la Maya “plunjanta deo” o deo Venus ornas la fasado dil templo. Ta “plunjanta deo” esas anke piktita en la Templo dil Plunjanta Deo en la centrala parto dil situo. Super la enireyo en la westala muro, stuko-figuro dil “plunjanta deo” ankore prezervesas. Muralo esas ankore videbla sur la estala muro qua similesas stilo de cetera Mexikia, la stilo Mixteca-Puebla, ma vizitanti ne plus darfas enirar.
Turismo[redaktar | redaktar fonto]
La arkeologiala situo Tulum esas relative kompakta kompare multa altra Maya-situi en la vicineyo, ed esas un ek la max bone prezervita litorala Maya-situi. Olua proximeso al moderna turismo-developuri alonge la Mexikiana Karibeana litoro e kurta disto de Cancún e la cirkondanta "Riviero Maya" igas ol populara Mayana turisto-site en la Yucatan. Diala turo-autobusi adportas konstanta fluo de vizitanti a la situo. La Tulum-ruinuri esas la triesma maxim vizitata arkeologiala situo en Mexikia, dop Teotihuacan e Chichen Itza. Ol esas populara pro la pitoreska vidajo di la Karibeano, e kom loko nur 128 km sude de la populara plajo-vakanceyo Cancún.
La turisto-destino esas nun dividita aden quar chefa arei: la arkeologiala situo, la pueblo (od urbo), la zona hotelera (o hotelo-zono) e la biosfero-rezerveyo Sian Ka'an.