Guam

Guam
Guåhån

Teritorio ne enkorpigita di Usa

Aeral imajo pri Guam.

Chefurbo	Agaña (Hagåtña)
Maxim granda urbo	Dededo


Oficala linguo o lingui:	Angla e Chamoru
Surfaco	549 km²

Habitanti Denseso di habitantaro	168 801 (2021) 299 hab./km²
Guvernisto	Lourdes Leon Guerrero (D)




Horala zono	UTC+10


TNP (yaro)	US$ 5,8 miliardi (2016)
Reto	http://www.guam.gov/

Guam esas insulo en Mikroneziana regiono Pacifiko, qua esas teritorio organizita e ne-enkorpigita di Usa. Segun statistiki por 2021, ol havis 168 801. Lua tota surfaco esas 549 km².

Guam esas la maxim vasta e la maxim sudala insulo dil arkipelago Mariani, ed anke la maxim vasta insulo di Mikronezia. Lua originala habitanti esas le le "Chamorro" o Chamoru, qua relatas ad Austroneziana populi del arkipelago Malaya, Filipini, Taiwan e Polinezia.

La nuna nomo dil insuli devenas del originala nomo San Juan, modifikita dal insulani a San Guam.

Historio

Posible l'unesma habitanti di Guam migris de Filipini e koloniigis l'insulo cirkume 1500 o 1400 yari aK. Genetikala studii suportas la tezo pri Filipinana ancestreso. Altra migrado venis del insuli Karolini, dum l'unesma yarmilo. Posible terciara migrado venis de sud-estal Azia insulala - Filipini od Indonezia - cirkume yaro 900. Ta originala grupi intermixis ed originis populo Chamorro, qua recevis ta nomo pos l'unesma kontakto kun Hispani, dum la 16ma yarcento. La socio di le Chamorro havis quar klasi: chamorri (chefi) matua (supera klaso), achaot (mez-klaso) e mana'chang (infra klaso).

L' insuli unesme videsis dal Portugalana explorero Fernão de Magalhães en 1521. Hispana generalo Miguel López de Legazpi revendikis l'insuli por Hispana imperio ye la 26ma di januaro 1565.

Hispani komencis koloniigar l'insulo di Guam en 15ma di junio 1668, kande sacerdoto Diego Luis de San Vitores establisis l'unesma katolika misiono en l'insulo. Pos diversa militi inter 1670 e 1695, du forta tifoni en 1671 e 1693, ed epidemio di variolo en 1688, la habitantaro di raso Chamoru diminutis de cirkume 50.000 o 100.000 til min kam 5l000. En la 27ma di februaro 1767 Carlos la 3ma di Hispania imperis l'ekpulso jezuiti de Hispana kolonii. Konseque, la jezuiti abandonis Guam ye la 2ma di novembro 1769.

De 1565 til 1815 Guam esis la sola Hispan avanposteno este de Filipini, e divenis kustumala portuo por galinoni veninta de Manila vers Acapulco, en Mexikia. Por protektar la galioni, Hispania konstrutis multa strukturi por defendo, exemple fuorto Nuestra Señora de la Soledad, che vilajo Umatac, qua existas til nun.

En 1898, Usa militis kontre Hispania en la milito Hispana-Usana. Pos Usana vinko, ol recevis Guam kom teritorio.

Dum la Duesma mondomilito Guam okupesis dum cirkume 31 monati da Japoniani. Dum l'okupo, lokala habitantaro koaktesis laborar por Japoniani, familii separesis e multa personi enkarcerigesis e mortigesis. Pos la batalio di Guam, qua eventis de la 21ma di julio til la 10ma di agosto 1944, Japoniani fine ekpulsesis.

Pos finir la milito, l'insulo divenis "teritorio ne enkorpigita ad Usa", e lua habitantaro recevis Usana civitaneso. Lua guberniestro indikesis dal Usana guverno til 1968, kande la habitantaro darfis elektar lu.

En 1968, l'aerala bazo Andersen uzesis dal Usan avioni dum la milito di Vietnam. En 1975 l'insulo tempale recevis 100.000 Vietnamana refujinti pos la falio di Sud-Vietnam.

Politiko

Pos 1950 Guam konsideresas institucita teritorio de Usa. Lua habitanti esas Usana civitani, e til 1968 la prezidanto di Usa indikis lua guberniestro.

Nune, la guberniestro elektesas dal populo. Lua parlamento havas unika chambro kun 15 membri, qui nomizesas Senatani.

Geografio

Guam jacas inter la latitudi 13.2º N e 13.7º N, e longitudi 144.6º E e 145.0º E. Ol esas la maxim granda insulo de Mariani, e la maxim granda de Mikronezia. Lua maxim alta punto esas monto Lamlam, kun 407 metri di altitudo. Lua klimato esas tropikala, kun marala influo.

Ekonomio

Precipua artiklo: Ekonomio di Guam

Referi

Landi e teritorii en Oceania