Peru: Diferi inter la revizi

De Wikipedio
Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
m r2.7.1) (roboto modifikas: sq:Peruja
Luckas-bot (diskutez | kontributadi)
m r2.7.1) (roboto adjuntas: su:Péru
Lineo 243: Lineo 243:
[[sr:Перу]]
[[sr:Перу]]
[[ss:IPheru]]
[[ss:IPheru]]
[[su:Péru]]
[[sv:Peru]]
[[sv:Peru]]
[[sw:Peru]]
[[sw:Peru]]

Versiono ye 14:41, 30 dec. 2011

Peru
República del Perú
Standardo di Peru Blazono di Peru
Nacionala himno:
Somos libres, seámoslo siempre
Urbi:
Chefurbo: Lima
Precipua urbo: Lima
Lingui:
Oficala lingui: Hispaniana
Tipo: Republiko
· Prezidisto: Ollanta Humala Tasso
· Chefa ministro: Salomon Lerner Ghitis
Surfaco: (20ma maxim granda)
· Totala: 1 285 220 km²
· Aquo: 8,8 %
Plusa informi:
Valuto: Nuevo Sol
Veho-latero: dextre
ISO: PE
PER
604
Reto-domeno: .pe*
Precipua religio: kristanismo 97,2% (katolikismo: 95,7%)


Peru esas lando jacant an la westa rivo di Sud-Amerika. Lua vicina landi esas Chili ye la sudo, Bolivia ye la sud-esto, Brazilia ye l'esto, Kolumbia ye nord-esto, ed Equador ye la nordo. En la westo jacas oceano Pacifiko.

Bazala fakti pri Peru

Historio

Unesma atesto di homi en Peru datizas de 11000 aK. Plura kulturi (Chavin, Paracas, Mochica, Nazca, Wari e Chimu) prosperis en la regiono. Dum 14ma yarcento l' Inkai aparis kom povoza stato, e formacis la maxim vasta imperio di Amerika ante l'arivo di Cristoforo Colombo.

Hispaniani komandita da Francisco Pizarro konquestis Peru ye 1532, depos vinkar lasta Inkao-cezaro, Atahualpa. Ye 1542 Hispaniani formis la Vice-Rejio di Peru, e minado divenis la maxim importanta ekonomiala aktiveso di vice-Rejio. Vice-reji havis la misiono di defendar la litoro de franca kontrabando e de angla e Nederlandana pirati. Li konstruktis fortresi en portui di Valdivia, Valparaíso, Arica e Callao. Malgre ta, Britana korsar-navo Henry Morgan spoliis Panama-Urbo ye 1670.

Dum periodo di vice-rejio, revolti ofte okuris. Cirkum 1656 Pedro Bohórquez kronizis su kom "inkao" (imperiestro) ed instigis indijeni a revolto. Ye 1742 okuris rebeliono kontre Hispaniana dominacajo, komandita da Juan Santos Atahualpa, ed ye 1780 okuris altra rebeliono, komandita da Tupac Amaru 2ma.

José de San Martín proklamis Peru nedependanta de Hispania ye 28 di julio, 1821 ed instalis republiko. Dum la frua yari pos nedependeso, intensa disputi inter militestri por dominaco efektigis politikala nestabileso. De 1879 til 1883 Peru partoprenis la Pacifiko milito kun Bolivia kontre Chili, e perdis la provinci Arica e Tarapacá konsequente.

Yr 1968 generalo Juan Velasco Alvarado renversis la guvernerio di prezidisto Fernando Belaúnde Terry per stato-stroko. En 1975 nova stato-stroko, komandita da Francisco Morales Bermúdez, renversis la guvernado di Velasco Alvarado, qua preparis ri-establiso di demokratio.

Dum 1980a yari Peru sufris kun extera debajo, alta inflacio, kresko di komerco di drogi, e kresko di violento[2]. Dum guverno di Alberto Fujimori lando komencis rekuperar su, ma akuzi di koruptajo, autoritatemismo e violaco di homala yuri forcis Fujimori a renuncar ye 2000.

Politiko

Kongreso di Peru.

De nedependeso, Peru sempre esis republiko. La prezidisto esas elektita da populo por 5 yara periodo. Pos 28 di julio 2011 esas Ollanta Humala Tasso. Il indikas la chefa ministro.

Segun nuna konstituco, adoptita ye 31 di decembro 1993 la parlamento (Congreso de la República) havas unika chambro kun 120 membri, elektita por 5 yara periodo. Ante, segun 1979 konstituco ol havis du chambri e 240 membri.

Judiciala povo esas kompozata da korti di unesma instanco, korti di paco, supra judici-korti e super l'altra, jacas la Supra Korto dil Republiko, kompozata da 3 sektori: civila sektoro, kriminala sektoro, e konstitucala e sociala sektoro.

Geografio

Topografiala mapo di Peru.

Andi montaro transversas lando de nordo til sudo paralele litoro, e dividas Peru en 3 regioni. La costa (rivo) en westo esas extensa ed arida plano, specale en sudo (Arequipa, Tacna). En la sierra (montaro) jacas la maxim alta monto di lando: Huascarán, kun 6 768 metri di altitudo. En esto jacas la 3ma regiono: selva (junglo), qua kovras preske 60% di teritorio.

Lua maxim importanta fluvii esas Ucayali, Marañón, Putumayo, Yavarí, Huallaga, Urubamba, Mantaro ed Amazon. Peru dividas Lago Titicaca kun Bolivia.

Malgre ol jacas proxim Equatoro Peru ne havas exkluzive equatorala klimato, por l'influi di Andi e Humbolt aquofluo, ke kreas granda varietati di klimati. Litoro havas moderema temperaturi, poka pluvi e granda humideso. En Andina regiono, pluvo esas intensa dum somero, e temperaturi e humideso diminutas en granda altitudi. En la regiono di junglo pluvi esas intensa e temperaturi esas alta, ecepte en sudo, qua havas kolda vintri[3].

Chef-urbo e maxim granda urbo di lando esas Lima. Altra importanta urbi esas Arequipa, Trujillo e Callao.

Ekonomio

La portuo di Callao.
 Precipua artiklo: Ekonomio di Peru

Segun informo di 2010 cirkum 31.3% di lua populo esas povra, inkluze 9.8% extreme povra. Minado, agrokultivo, peskado ed edukado esas le precipua ekonomikala aktivesi di Peru.

Demografio

Kun 29,5 milioni lojanti Peru havas la 4ma granda populo di Sud-Amerika.

  • Indiani 15 %.
  • Mestizi 60 %.
  • de Hispaniana origino 25 %.
  • altri 2 %.

Ye 2007 on kalkulas ke 92,9% de adulti savis lektar e skribar.

Kulturo

Peruana kulturo mixuras Hispaniana ed indijena influi[4] ma anke Afrikana ed Aziana ed altra Europana influi. Lua literaturo produktis nomi kom Ciro Alegría José María Arguedas e César Vallejo[5]. Pos duesma duimo di 20ma yarcento la maxim importanta nomo esas Mario Vargas Llosa, Nobel-premiario en literaturo.

Lua muziko havas Andina, Afrikana ed Hispaniana influi. Folklorala dansi inkluzas marinera, tondero e huayno.

Referi

  1. Instituto Nacional de Estadística e Informática - Perfil Sociodemográfico del Perú
  2. Klarén, Peter. Peru: society and nationhood in the Andes. New York: Oxford University Press, 2000.
  3. Instituto de Estudios Histórico–Marítimos del Perú, El Perú y sus recursos: Atlas geográfico y económico, pp. 26–27.
  4. Víctor Andrés Belaunde, Peruanidad, p. 472.
  5. Gerald Martin, "Narrative since c. 1920"

Extera ligili


Arjentinia | Bolivia | Brazilia | Chili | Kolumbia | Equador | Guyana | Panama | Paraguay | Peru | Surinam | Trinidad e Tobago | Uruguay | Venezuela
Nesuverena teritorii: Falklandi | Franca Guyana

Shablono:Link FA Shablono:Link FA