Brazilia: Diferi inter la revizi

De Wikipedio
Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
m r2.7.2) (roboto adjuntas: or:ବ୍ରାଜିଲ
FoxBot (diskutez | kontributadi)
m r2.6.5) (roboto modifikas: ilo:Brasil
Lineo 210: Lineo 210:
[[ie:Brasil]]
[[ie:Brasil]]
[[ig:Brazil]]
[[ig:Brazil]]
[[ilo:Brazil]]
[[ilo:Brasil]]
[[is:Brasilía]]
[[is:Brasilía]]
[[it:Brasile]]
[[it:Brasile]]

Versiono ye 13:01, 4 feb. 2012

Brazilia
República Federativa do Brasil
Standardo di Brazilia Blazono di Brazilia
Nacionala himno:
Hino Nacional Brasileiro
Urbi:
Chefurbo: Brasilia
Precipua urbo: Sao Paulo
Lingui:
Oficala lingui: Portugalana
Tipo: Republiko
· Prezidisto: Dilma Rousseff
Surfaco: (5ma maxim granda)
· Totala: 8 514 876 km²
· Aquo: 0,65 %
Plusa informi:
Valuto: Real
Veho-latero: dextre
ISO: BR
BRA
076
Reto-domeno: .br*
Precipua religio: kristanismo (katolikismo 74%)


Brazilia (Portugalana: Brasil, Angliana: Brazil) jacas en esto di Sud-Amerika. Ol esas la maxim granda Sud-Amerikana lando e 5ma granda dil mondo en totala surfaco e totala populo-quanto, kun plu kam 190 milioni lojanti[2].

Ol esas l'unika lando en Amerika e la maxim granda lando dil mondo ube Portugalana linguo esas oficala[2]. Brazilia havas frontieri kun Franca Guyana, Surinam, Guyana e Venezuela en nordo, kun Kolumbia en nord-westo, kun Peru e Bolivia en westo, kun Arjentinia e Paraguay en sud-westo, e kun Uruguay en sudo. En esto ed en nord-esto jacas Atlantiko. Nur du Sud-Amerikana landi ne havas frontieri kun Brazilia: Equador e Chili.

Brazilia anke posedas insulala teritorii en Atlantiko: l'arkipelago di Fernando de Noronha, l'arkipelago di Santo Petrus e Santo Paulus (ilhas de São Pedro e São Paulo), l'atolo di Rocas, e l'insuli di Trindade e Martim Vaz[2]. Lua litoro, kun richa biodiverseso e kun importanta rezervi di petrolo proxim la stato di Rio de Janeiro, havas 7 491 kilometri di total extenso[2].

Bazala fakti pri Brazilia

Historio

"Unesma meso en Brazilia", pikto da Vítor Meirelles.

Fosili indikas ke homi ja habitis la teritorio di nuna Brazilia plu kam 8.000 yari ante nun[3], ma kelka arkeologiisti kreas ke homi ja habitis la teritorio cirkum 48 mil yari ante nun[4]. Ye 22 di aprilo 1500 Portugalana marino Pedro Álvares Cabral arivis en la sudo di nuna Bahia e revendikis la teritorio por Portugal. On kreas ke kande Cabral arivis, Brazilia havis cirkum 2 000 diferanta indijena populi. En litoro, l'indijeni parolis lingui de la familio Tupi-Guarani.

Portugalani iniciale exploris "pau-brasil", arbro qua furnisis reda kolor-materio valorinta en Europa. Kande l'arbro divenis rara, li komencis plantacar sukrokano en granda plantacerii en nord-esto di Brazilia. Ye 1549 Salvador divenis l'unesma chefurbo di Brazilia. Pos la morto di Portugalana rejulo Henrique ye 1580, Portugal esis unionita a la rejio di Hispania, e nederlandani, enemiki di Hispani, invadis Pernambuco, en la centro di la regiono di plantacerii. Kande li esis ekpulsita ye 1654 li komencis la kultivo di sukrokano en Nederlandana Antili, e Braziliana producajo dekadis.

Dum 18ma yarcento oro esis trovita en Minas Gerais ed en altra regioni mar-fora Brazilia. Kom rezulto, Portugalana krono movis la chef-urbo di Brazilia vers Rio de Janeiro ye 1763.

Brazilia divenis Portugalana kolonio til 7 di septembro 1822, kande Pedro 1ma proklamis nedependeso. Pedro 1ma guvernis til 7 di aprilo 1831. Lua filio, Pedro 2ma, asumis ye 1840 e kontinuis la monarkio.

Republikana Brazilia

"Proklamo di la Republiko", pikto da Benedito Calixto.

Ye 15 di novembro 1889, marshalo Deodoro da Fonseca proklamis Braziliana republiko, ke kontinuas til nun. Til 1930 du stati dominacis la politiko di lando: São Paulo - richa stato danko a l'exportacajo di kafeo - e Minas Gerais. Ye 1930 okuris stato-stroko e Getúlio Vargas, de Rio Grande do Sul, asumis povo. Il adoptis politiki por stimular l'industrio en lando.

Ye 1942 Brazilia eniris Duesma mondo-milito alonge Unionita Povi kontre Nacista Germania ed Italia. Pos fino dil milito lando havis granda eceso en exterala komerco, ma disipis ol rapide. Dum 1950a yari Juscelino Kubitschek stimulis automobil industrio e konstruktis Brasília, nuna chef-urbo di lando. Braziliana ekonomio kreskis rapide en ta periodo di euforio, ma ye 1960 inflacio ja esis alta.

Ye 31 di marto 1964 militarala stato-stroko renversis prezidisto João Goulart. On komencis militarala diktatoreso qua lastis til 15 di marto 1985 kande un civilo, José Sarney, asumis povo pos esar indirekte elektita da Braziliana kongreso. La sequanta yaro esis elektita kongreso qua asumis ye 1987 e havis la misiono di skribar nova konstituco, adoptita ye 5 di oktobro 1988.

Ye novembro 1989 okuris prezidantala elekto. Fernando Collor de Mello esis elektita, ma ye 1992 il sufris akuzo por korupto ed esis ekpulsita de povo da kongreso. Vice-prezidisto Itamar Franco asumis guverno ye 2 di oktobro sam yaro. Lando kontinuis sufrar kun inflacio ma ye 1 di julio 1994 real esis adoptita kom pekunio, kun kurso di kambio 1 per 1 avan dolaro di Usa. Kun la suceso di real, Fernando Henrique Cardoso, lore ministro di Financo de guverno Itamar Franco, esis elektita kom prezidisto, ed asumis povo ye 1 di januaro 1995.

Fernando Henrique esis rielektita ye 1998 ma pos febla ekonomiala kresko en 2001 e 2002, lia kandidato José Serra perdis l'elekto vice Luiz Inácio Lula da Silva, l'unesma laboristo e sindikatano elektita kom prezidisto. Lula rielektesis ye 2006 ed ye 2010 il suportis kandidatino Dilma Rousseff, qua vinkis l'elekto vice José Serra e divenis l'unesma muliero prezidistino di Brazilia.

Politiko

Dilma Rousseff, nuna prezidistino di Brazilia.
 Precipua artiklo: Listo di prezidisti di Brazilia

Brazilia esas prezidantala republiko, ube la prezidisto esas chefo di stato e chefo di guvernerio. Nune la prezidisto esas elektata da 4-yara periodo, ma darfas kandidatar plu 1 altra 4-yara periodo. Nuna prezidisto, pos 1 di januaro 2011, esas Dilma Rousseff, l'unesma muliero elektita prezidisto di Brazilia.

La Parlamento havas 2 chambri: Chambro di Deputati, kun 513 membri elektata da populo por 4-yara mandato, e Senato, kun 81 membri elektata da populo por 8-yara mandato. Nuna konstituco esis adoptita ye 5 di oktobro 1988.

La judiciala povo esas kompozata da lokala judiciisti, lokala korti en la stati, la Supra Judici-korto (Superior Tribunal de Justiça) e la Supra Federala Tribunalo (Supremo Tribunal Federal), formata da 11 membri qua judicias en lasta instanco aferi ke diskutas la valideso di legi pri la konstituco.

Geografio

Mapo di Brazilia kun lua precipua urbi.
 Precipua artiklo: Stati di Brazilia

Equatoro e Tropiko di Kaprikorno krucumas Braziliana teritorio. Granda parto di Braziliana teritorio jacas inter la du linei, e plu kam 600.000 km² jacas sude di Tropiko di Kaprikorno. Ta rezultas en diversa peizaji e klimati.

En nordo di lando, en Amazoniana regiono, jacas equatorala e tropikala foresti kun equatorala klimato. De centro til Tocantins, sudo di Maranhão e Piauí e westo di Bahia, weste de l'equatorala foresto, on existas vejetantaro di savano e tropikala klimato kun du sezoni: 6 monati sika, 6 monati pluvoza. Este de ta regiono (interioro di Bahia, Sergipe, Alagoas, Pernambuco, Paraíba, Rio Grande do Norte, Ceará e Piauí, e nordo di Minas Gerais) on existas mi-arida klimato. Pluvo esas poka e neregulala. La vejetantaro esas konocata da la nomo caatinga, qua signifikas "sika foresto".

En litoro di Nord-estala regiono til granda parto di Sud-estala regiono on existis tropikala foresto konocata en portugalana kom Mata Atlântica (Atlantika foresto). Ol esis l'unesma Braziliana peizajo ke Portugalani trovis ye 1500. Nune ta regiono esas forte populizita, e lua peizajo esis modifikita da agrokultivo, da edukado di boviari, porki ed altra animali, e da industrio. Nune nur existas min ke 10% de l'originala Atlantika foresto.

En alta regioni di sudo di Brazilia la klimato esas subtropikala kun 4 sezoni: somero de decembro til marto, autuno de fino di marto til junio, vintro de junio til septembro, e printempo de septembro til decembro. En kelka regioni on existis foresti di koniferi, ma nune sejornas nur mikra boski. En ta regiono on povas okurar nivo en alta monti. Finale, en sudo ed en westo di Rio Grande do Sul on existas un regiono kun naturala pastureyo (Pampa), prolongesas en Arjentinia ed Uruguay.

Reliefo

Topografiala mapo di Brazilia.

Poka regioni di lando havas altitudi super 2.000 metri, nur en Norda - en la frontiero kun Venezuela e Guyana - ed en Sud-estala regioni (en la regioni di Serra do Mar e Serra da Mantiqueira. La maxim alta monto di lando esas Pico da Neblina, kun 2.994 metri di altitudo, en la frontiero kun Venezuela. En Norda regiono predominacas basa altitudi, infre 100 metri e la reliefo esas preske plana.

En Nord-estala, Sud-estala e Suda regioni, l'altitudi super 700 metri en kelka arei modifikas lokala klimato. En Sud-estala regiono on havas tropikala klimato di altitudo kun 4 sezoni. En Suda regiono on povas nivar en alta monti dum vintro.

Ekonomio

 Precipua artiklo: Ekonomio di Brazilia
ERJ-135, aviono produktata da Embraer.

Brazilia esas 8ma ekonomio dil mondo en totala KLP e la maxim granda de Latin Amerika. Lando havas mixurata ekonomio kun kelka moderna sektori e multa naturala rekursi. Lua KLP per persono esas cirkum 10 200 dolari (64ma granda dil mondo segun Mondala Banko). Lando esas 3ma granda producero di avioni dil mondo.

Lua pekunio, real esis adoptita ye 1994. Pos ta yaro, inflacio divenis kontrolita. Til 1998 kurso di kambio esis 1 real per 1 dolaro di Usa ma ye januaro 1999 lando adoptis flotacanta kurso di kambio. Pos atingar preske 4 reais (pluralo di real) per 1 dolaro en fino di 2002 (por la timo di radikala chanjo en ekonomiala politiko kun la vinko di Luís Inácio Lula da Silva ta yaro) la kurso di kambio diminutis ed stabligis su proxim 2 reais per 1 dolaro. Nune on esas 1,66 reais per 1 dolaro.

Demografio

Braziliana populo decendas de mixuri di Europani (specale Portugalani en tota lando, ed anke Italiani e Germaniani en Sao Paulo, Paraná, Santa Catarina e Rio Grande do Sul), Afrikani, Amerikala Indiani ed Aziani (specale Japoniani, precipue en Sao Paulo e Paraná).

L'unesma kontado di Braziliana populo okuris ye 1872, kande Brazilia havis 9 930 478 lojanti. La maxim recenta kontado okuris ye 2010, kande Brazilia havis plu kam 190 milioni lojanti[1].

La maxim granda urbi esas Sao Paulo, Rio de Janeiro, Salvador, Brasília, Fortaleza, Belo Horizonte, Curitiba, Manaus e Recife.

Kulturo

La precipua origino di Braziliana kulturo esas Portugalana: Brazilia recevis Portugalana linguo, la religio (katolikismo) e la koloniala arkitekturo de Portugal[5]. Tamen lua kulturo recevis influi de Afrikani, indijeni e de enmigranti de altra landi[6]. Braziliana indijeni influis precipue en la linguo (nomi di geografiala loki, animali, planti e personi) ed en la koquarto. Afrikani influis en la muziko e danso (samba esas la maxim konocata exemplo), koquarto, vortaro (exemple: nomi di planti kun Afrikana origino) e religio (umbanda e candomblé esas religii kun forta Afrikana influo)[7].

Literaturo

Braziliana Akademio di Literaturo, en Rio de Janeiro.

Braziliana literaturo datizas de la 16ma yarcento. L'unesma dokumento skribita en Brazilia en Portugalana linguo esis la letro di Pero Vaz de Caminha a la Portugalana rejulo, pri la deskovro di lando. Dum la 17ma yarcento Portugalana sacerdoto António Vieira skribis multa prediki pri Braziliana situeso, ed en defenso di indijeni. Ma Braziliana literaturo kreskis precipue pos la komenco di 19ma yarcento kun la nedependeso de Portugal e l'arivo di romantika literaturo. Autori kom Joaquim Manuel de Macedo, José Martiniano de Alencar e Bernardo Guimarães skribis noveli pri Braziliana temi kun romantika influo. La precipua poeto en ta periodo esis Castro Alves, qua skribis kontre sklaveso.

En fino di 19ma yarcento aparis literaturala movado nomizita Realismo, e un autorulo konsiderata un di la maxim importanta autori en Portugalana linguo: Machado de Assis. Dum 20ma yarcento pos 1922 aparis la movado konocata kom Modernismo, kun autori kom Mário de Andrade e Oswald de Andrade, e pos-modernista autori kom João Guimarães Rosa, João Cabral de Melo Neto, Jorge Amado, Clarice Lispector, Nelson Rodrigues, Nélida Piñon, João Ubaldo Ribeiro e, recente, Paulo Coelho.

Muziko

Braziliana muziko esas konocata en tota mondo por lua sortato di ritmi, kom samba, bossa nova, choro, axé, lambada, forró, edc. Ma anke esas populala altra exterlanda ritmi, specale meze l'yuneso, kom rock, hip-hop e reggae. Kelka Braziliana muziki konocata en tota mondo, inkluze uzita en filmi: Garota de Ipanema ("Yunino de Ipanema", bossa nova de Antônio Carlos Jobim) ed Aquarela do Brasil ("Aquarelo di Brazilia", samba de Ari Barroso).

Mirosmar José "Zezé" de Camargo e Welson David de Camargo "Luciano", du kantisti di música sertaneja.

Inter maxim populala muzikisti, kantisti e kompozisti de Brazilia, jacas Vinícius de Moraes, João Gilberto, Antonio Carlos Jobim, Caetano Veloso, Toquinho, Dorival Caymmi, Chico Buarque, Milton Nascimento, Beth Carvalho, Elis Regina, Adriana Calcanhotto, Gilberto Gil, Cássia Eller, Rita Lee, Maria Bethânia, Gal Costa, Nara Leão, Maysa, Simone, Nana Caymmi, Jorge Ben Jor, Roberto Carlos, Ivete Sangalo, Marisa Monte, Daniela Mercury, muzikala grupi kom Titãs, Sepultura, Legião Urbana, Os Paralamas do Sucesso, e la dueti di música sertaneja (la moderna rurala muziko di Brazilia), kom Zezé di Camargo e Luciano, Bruno & Marrone, Chitãozinho & Xororó, edc.

Sporto

La maxim populala sporto di Brazilia esas futbalo[6]. Brazilia ganis la Mondala Kupo di Futbalo 5 foyi: ye 1958, 1962, 1970, 1994 e 2002[8]. Brazilia organizis la Mondala Kupo di Futbalo ye 1950 ed esis elektita da FIFA por recevar la Mondala Kupo di Futbalo 2014. Basketbalo, endome futbalo (futsal), automobilo-konkurso e judoo* anke esas populara en lando.

Referi

  1. 1,0 1,1 Censo 2010: população do Brasil é de 190.732.694 pessoas IBGE:Instituto Brasileiro de Geografia e Estatística
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 The World Factbook.
  3. Levine, R.M., & Crocitti, J.J. (1999) The Brazil reader: History, culture, politics
  4. http://WikiMapia.org/11444840/pt/Toca-do-Boqueir%C3%A3o-da-Pedra-Furada
  5. 15ma til 16ma yarcento Historio di Brazilia (en Angliana). Fonto: www.brasil.gov.br
  6. 6,0 6,1 People and Society Encarta MSN
  7. Boxer, Charles R.. O império marítimo português 1415–1825. São Paulo: Companhia das Letras, 2002
  8. Football in Brazil Goal Programme. International Federation of Association Football


Arjentinia | Bolivia | Brazilia | Chili | Kolumbia | Equador | Guyana | Panama | Paraguay | Peru | Surinam | Trinidad e Tobago | Uruguay | Venezuela
Nesuverena teritorii: Falklandi | Franca Guyana

Shablono:Link FA Shablono:Link FA Shablono:Link FA Shablono:Link FA Shablono:Link FA Shablono:Link FA