Urbala ferovoyo

Treno en urbala fervoyo di New York, Usa.

Urbala fervoyo o metropoliteno* esas elektrala sistemo di transporto da treni kun alta kapaceso di transporto di personi, qua generale voyajas subtere od elevita fervoyi, specale en tre populoza regioni di urbi. Por distingar sistemo di urbala fervoyo de altra transporti sur reli, esas ke lua voyi ne havas fizikala intruzi de altra sistemi di transporto, exemple: de transporti di kargajo en la sama lineo, kruco-voyi kun stradi, edc.

Tuneli en urbala fervoyo di Taipei, Republiko di Chinia.

Generale urbala fervoyi uzas elektrala treni qua movas sur reli, ma kelka urbi usas monoreli, o treni kun bandaji di kauchuko, o sistemi di magnetala levo.

Unesma urbala fervoyo esis inaugurita en London, Unionita Rejio, ye 1863, e funcionis kun vaporala lokomotivi. Til 1900 nur 7 urbi inauguris lua sistemi: London ye 1863, New York ye 1870, Chicago ye 1892, Budapest ye 1896, Glasgow ye 1896, Boston ye 1897 e Paris ye 1900. Nune, plu kam 160 urbi e metropolala regioni havas sistemi di urbala fervoyi, kun totalo di 8,000 kilometri di linei e 7 000 stacioni.

La sistemo di urbala fervoyo kun maxim granda nombro di stacioni jacas en New York, kun 442 stacioni. La maxim longa sistemi en totalo di kilometri esas Shangai e London (431.7 e 402 kilometri, respektive). Segun totala quanto di pasenjeri, la maxim uzata esas l'urbala fervoyi di Seoul, Moskva e Tokyo, qua transportas respektive 6.7 milioni, 6.55 milioni, e 6.33 milioni di pasenjeri, omna dii.

Funcionado di sistemi

Sistemi di urbala fervoyi esas generale uzata en larja urbi, urbal aglomeraji o metropolala regioni por transportar granda nombro di personi kun alta frequeso. Ofte lu recevas granda quanto di pasenjeri de altra sistemi di transporto kun min kapaceso, kom autobusi, tramveturi o treni. E generale existas gareyi proxim stacioni di urbala fervoyi, ube on povas garar automobili e kontinuar rapide til destino, la centro dil urbo o komercala loki.

Skema mapo di urbala fervoyi di Singapur.

Singla sistemo di urbala fervoyo konsistas ek un o plu linei. En kelka kazi, du o plu linei havas parto di sua voyi komuna. En altra kazi, un staciono servas du o plu linei di urbala fervoyo, e permisas pasenjeri de un lineo ad altra sen pagar altra tarifo. Granda stacioni generale jacas en quarteri ube granda quanto di personi verkas o ke koncentras multa komerco e servadi.

Por faciligar repero e movado di pasenjeri, treni di urbala fervoyi havas skema mapi ke montras tota linei e stacioni dil sistemo. En singla stacioni on existas mapi en skalo ke montras stradi, placi, publika edifici, ed altra punti di interesi proxim la staciono.

Sistemi di urbala fervoyi esas kustoza por konstruktar ed operacar. La majoritato esas publike administrata, e multa recevas financala subsidiajo. Nune, guverni generale projetas sistemi di urbala fervoyi en regioni kun alta demando por transporto. En kelka kazi, kande un nova lineo esas kreita, l'urbala administri interdiktas ke automobili od autobusi atingas centrala regioni servata da urbala fervoyi, kun skopo di remplasar lua uzado. Ta remplaso rezultas diminuto di aerala poluto, e reducajo di tempo spensita en movadi e perdata en trafiko-konjestioni, importanta nedireta benefici de ta sistemo di transporto malgre generale nefacila por mezurar ekonomikale.

La 50 maxim longa sistemi di urbala fervoyi dil mondo

Konstrukturo di l'unesma urbala fervoyo en London, dum 19ma yarcento.

Urbala fervoyo en Sao Paulo, Brazilia.

Staciono Botafogo en urbala fervoyo di Rio de Janeiro.

Staciono Saint Lazare en lineo 14 di sistemo di urbala fervoyi di Paris.

Hike esas la listo di 50 maxim longa sistemi di urbala fervoyi dil mondo, rangizita da totala extenso en kilometri.

Treno di urbala fervoyo en Oslo ye 1928.

#	Urbo	extenso di urbala fervoyi (km)	stacioni	unesma lineo inaugurita ye
1	Shanghai	431.7	237	1995
2	London	402	270	1863
3	Beijing	372	218	1969
4	New York	337	442	1870
5	Berlin S-Bahn	331	166	1924
6	Seoul	317	293	1974
7	Moskva	305.7	185	1935
8	Madrid	293	300	1919
9	Guangzhou	215	120	1997
10	Paris	215	120	1900
11	Tokyo (Tokyo metro)	195.1	179	1927
12	Delhi	189.63	142	2002
13	Shenzhen	178.4	137	2004
14	México	176.8	175	1969
15	Valencia	175	169	1988
16	Hong Kong	174.4	82	1979
17	Chicago	173	144	1892
18	Washington DC	171	86	1974
19	Kobehavn	170	84	1934
20	San Francisco BART	167	44	1972
21	Berlin U-Bahn	147	173	1902
22	Singapur	146.5	89	1987
23	Hamburg	144	68	1908
24	Osaka	137.8	101	1933
25	Busan	131.9	121	1985
26	Barcelona	125	166	1924
27	Tokyo (Toei)	121.5	106	1960
28	Tehran	120	80	2000
29	St Peterburg	110.2	65	1955
30	Taipei	110.1	96	1996
31	Stockholm	110	100	1950
32	München	103.1	100	1971
33	Santiago de Chile	103	108	1975
34	Hamburg U-Bahn	100.7	89	1912
35	Nagoya	89.1	83	1957
36	Nanjing	85	55	2005
37	Oslo	84.2	105	1966
38	Milano	83	94	1964
39	Rotterdam	78.3	62	1968
40	Newcastle/Sunderland	77.7	60	1980
41	Atlanta (MARTA)	77	38	1979
42	Dubai	75	47	2009
43	Wien U-Bahn	75	101	1976
44	Sao Paulo	74.3	64	1974
45	Bucarest	69.3	51	1979
46	Montreal	69.2	68	1966
47	Vancouver	68.7	47	1985
48	Toronto	68.3	69	1954
49	Kairo	65.5	50	1960
50	Kyiv	65	50	1960