Nederlando: Diferi inter la revizi

De Wikipedio
Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
MerlIwBot (diskutez | kontributadi)
m roboto efacas: pcd:Bas-Paÿs (deleted)
EmausBot (diskutez | kontributadi)
m r2.7.2+) (roboto adjuntas: pcd:Bas-Païs
Lineo 267: Lineo 267:
[[pam:Netherlands]]
[[pam:Netherlands]]
[[pap:Hulanda]]
[[pap:Hulanda]]
[[pcd:Bas-Païs]]
[[pdc:Holland]]
[[pdc:Holland]]
[[pih:Dem Nethiland]]
[[pih:Dem Nethiland]]

Versiono ye 05:51, 17 okt. 2012

Nederlando
Koninkrijk der Nederlanden
Standardo di Nederlando Blazono di Nederlando
Nacionala himno:
Het Wilhelmus
Urbi:
Chefurbo: Amsterdam
Precipua urbo: Amsterdam
Lingui:
Oficala lingui: Nederlandana, Friziana, Papiamento (en Bonaire), Angliana (en Sint Eustatius e Saba)
Tipo: Monarkio
· Rejino: Beatrix 1ma
· Chefa ministro: Mark Rutte
Surfaco: (135ma maxim granda)
· Totala: 41 526 km²
· Aquo: 18,41 %
Plusa informi:
Valuto: Euro
Veho-latero: dextre
ISO: NL
NLD
528
Reto-domeno: .nl*
Precipua religio: Kristanismo (precipue protestantismo)


Nederlando esas lando en westala Europa. Lua vicina landi esas:

En nordo ed en westo jacas Norda Maro.

Nederlando esas membrostato dil Europana Uniono, NATO, OECD, MOK, e signatis la protokolo di Kyoto. Kun Belgia e Luxemburgia ol facas parto de l'ekonomiala regiono Benelux.

Bazala fakti pri Nederlando:

Historio

Dum la rejio di Karl 5ma la regiono di nuna Nederlando divenis parto di la 17 Provinci, qua inkluzis nuna Belgia e Luxemburgia. Ye 1579 la nordo di regiono unionis e formis l'Utrecht Uniono, kontrato di reciproka defenso kontre Hispaniana armeo.

Ye 26 di julio 1581 la provinci (qua formacis nuna Nederlando) adoptis un deklaro di nedependeso, renversis oficale la rejulo Felipe 2ma ed adoptis la republiko, qua duris til 1795. Felipe, filiulo di Karl 5ma, ne aceptis la nedependeso, e milito duris til 1648.

Nederlandana koloniala imperio komencis kreskar dum 17ma yarcento. Ye 1614 Nederlandani fondis Nieuw Amsterdam, en la sudo di Manhattan-insulo - nune New York. En Sud-Afrika Nederlandani establisis su ye 1652. Cirkum 1650 Nederlandani posedis aproxime 16 000 komercala navi[1], e lua populo kreskis de 1.5 til 2 milioni lojanti. Multa ekonomiala historiisti konsideras Nederlando kom la bersilo di moderna kapitalismo. En Amsterdam esis fondita l'unesma borso dil mondo.

Ye 19 di januaro 1795, un dio pos princo Willem 5ma di Orange fugar vers Anglia, Bataviana republiko esis proklamita, simila a Franciana republiko, e lastis til 5 di junio 1806. De 1806 til 1810 Napoleon Bonaparte establisis Rejio di Holando kom marioneta stato, kontrolita da sua fratulo Louis Bonaparte. Ye 1810 Napoleon enkorpigis Holando a Franca imperio. L'enkorpigo duris til 1813.

Ye 1815 Kongreso di Wien establisis l'Unionita Rejio di Nederlando, expansita sude por kontrolar nuna Belgia e Luxemburgia. Ye 1830 Belgiani revoltis e deklaris nedependeso. Ye 1890 l'uniono kun Luxemburgia cesis.

Dum Unesma mondo-milito, malgre Nederlando restis neutre, lando esis forte volvita en milito[2]. Germaniani projetis invadar lando, ma generalo Helmuth Johann Ludwig von Moltke abortis la plano. Nederlando furnisis vari a Germania til Britaniana blokuso ye 1916.

Ye 10 di mayo 1940 dum Duesma mondo-milito Naziista Germania invadis Nederlando por atakar Francia ye 14 di mayo Nederlando kapitulacis. Dum German okupeso, cirkum 100,000 judi esis transportita vers koncentro-kampeyi en Germania, Polonia e Chekoslovakia, inkluze juda puerino Anne Frank. Nur 876 transvivis til fino di milito.

Lando esis un di la fondinti di Benelux (ekonomial alianco kun Belgia e Luxemburgia) ye 1944 e pose esis un di sis fondinti Europana Karbono- e Stalo Komuneso ye 1951, embriono di nuna Europana Uniono. Lando anke esis un di 12 fondinti di NATO, ye 4 di aprilo 1949. Dum 1960a e 1970a yari eventis multa sociala transformi: yuni, specale studenti, refuzis tradicional etiko ed avancis en temi kom yuro di mulieri, sexualeso, desarmizo ed ekologiala temi.

Ye 10 di oktobro 2010 Nederlandana Antili desaparis. Kom rezulto di referendumi, Bonaire, Sint Eustatius e Saba decidis enkorpigar su a Nederlando kom specala municipi, dum ke Aruba, Sint Maarten e Kuracao votis por divenar suverena monarkii en la rejio di Nederlando.

Politiko

Rejino Beatrix.

Nederlando esas konstitucala monarkio. La chefo dil stato esas la rejino, nune Beatrix 1ma. La chefo di guverno esas la chefa ministro, nune Mark Rutte. La parlamento havas du chambri: la Domo di Reprezenteri kun 150 membri elektata da populo por 4 yari, e la Senato kun 75 membri elektata da membri de lokala legifanta asemblaji.

Konstituco di lando esis skribita ye 1815 e revizita ye 1848 por institucar parlamentala demokratio. Recente, granda parto di lua texto esis modifikita ye 1993. Super lua texto, pr enkorpigar Aruba, Sint Maarten e Kuracao, existas la Statuto dil Rejio di Nederlando.

De longa tempo, lando havas tradiciono di sociala tolero. En 18ma yarcento dum ke protestantismo esas l'oficala religio, katolikismo e judaismo esis tolerita. Nune, lando esas konsiderata un di maxim liberala dil mondo en aferi kom aborto, yuri di homosexuali, uzajo di drugi, edc.

Politikala subdividuro

Nederlando subdividesas en 12 provinci, singla kun un guverniestro. Le provinci esas:

Mapo di Nederlando kun lua provinci (nomi en Angliana).

Geografio

Arkivo:NL landomapo.jpg
Mapo di Nederlando kun lua precipua urbi.

Lando esas dividita en du regioni da 3 fluvii: Rheno e du de lua branchi: Waal e Meuse. La sudo di Nederlando esas granda fluviala delto.

Vasta regioni di Nederlando jacas sub la mar-nivelo.

Ekonomio

 Precipua artiklo: Ekonomio di Nederlando

Nederlando havas forta ekonomio, ed esas un di 10 maxim granda exportaceri dil mondo. Alimenti esas la precipua industriala sektoro. Altra importanta industrii esas kemiala, metalifala, mashinifari, elektrikala produkti, e turismo.

Demografio

Ye 5 di novembro 2011 Nederlando havis cirkum 16 735 100 lojanti[3]. Ol esas la 11ma granda de Europa en totala populo-quanto.

La majoritato dil populo - 80,9% - esas Nederlandani. Altra grupi esas Indoneziani (2,4%), Germani (2,4%), Turki (2%) ed altra.

Kulturo

Nederlandana esas parolata da majoritato dil populo. Friziana anke esas oficala e parolata en Frizia.

Nederlando esas notora por lua piktisti, kom Rembrandt van Rijn, Johannes Vermeer, Jan Steen, Jacob van Ruysdael, Vincent van Gogh, Piet Mondrian, ed altra. En cienco, lando havas nomi kom Christiaan Huygens (qua deskovris Titan, luno di Saturno), Antonie van Leeuwenhoek (qua developis l'unesma mikroskopo), Daniel Bernoulli (studiisto di teorio di probablesi e mekaniko di fluidi), edc. Dum 20ma yarcento lando havis Nobel-premiarii kom Jacobus Henricus van 't Hoff, Christiaan Eijkman, Paul Jozef Crutzen, ed altru.

En literaturo, importanta nomi esas Desiderius Erasmus, Joost van den Vondel, Pieter Corneliszoon Hooft, Multatuli, Willem Frederik Hermans, ed altra.

Extera ligili

Referi

  1. The middle colonies Digital History
  2. Abbenhuis, Maartje M. The Art of Staying Neutral. Amsterdam: Amsterdam UP, 2006.
  3. CBS - Population counter - Extra Statistics Netherlands
Flago dil Europana Uniono Mapo dil Europana Uniono
Membrostati: AustriaBelgiaBulgariaChekiaChiproDaniaEstoniaFinlandoFranciaGermaniaGrekiaHispaniaHungariaIrlandoItaliaKroatia - LatviaLituaniaLuxemburgiaMaltaNederlandoPoloniaPortugalRumaniaSlovakiaSloveniaSuedia
Negocianta stati: Islando - MontenegroNorda MakedoniaSerbiaTurkia
Peticionanta stati: Albania
Potenciala kandidati: Bosnia e Herzegovina - Kosovo