Albania: Diferi inter la revizi

De Wikipedio
Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
Chabi1 (diskutez | kontributadi)
Xqbot (diskutez | kontributadi)
m r2.7.3) (roboto adjuntas: bxr:Албани
Lineo 157: Lineo 157:
[[br:Albania]]
[[br:Albania]]
[[bs:Albanija]]
[[bs:Albanija]]
[[bxr:Албани]]
[[ca:Albània]]
[[ca:Albània]]
[[ce:Албани]]
[[ce:Албани]]

Versiono ye 03:06, 2 dec. 2012

Albania
Republika e Shqipërisë
Standardo di Albania Blazono di Albania
Nacionala himno:
Hymni I Flamurit
Urbi:
Chefurbo: Tirane
Precipua urbo: Tirane
Lingui:
Oficala lingui: Albaniana
Tipo: Republiko
· Prezidanto: Bujar Nishani
· Chefministro: Sali Berisha
Surfaco: (139ma maxim granda)
· Totala: 28 748 km²
· Aquo: 4,7 %
Plusa informi:
Valuto: Lek
Veho-latero: dextre
ISO: AL
ALB
008
Reto-domeno: .al*
Precipua religio: islamo 65-70%, Kristanismo 20-25%


Albania (en Albaniana Shqipëri/Shqipëria) esas lando qua jacas en sudo di Europa. Lua vicina landi esas Montenegro en nord-westo, Kosovo (lando ne agnoskata da Serbia) en nord-esto, Republiko Macedonia en l'esto, e Grekia en sudo. En la westo jacas la litoro di Adriatiko. Ita lando jacas ye min kam 72 km de Italia, tra Adriatiko.

Bazala fakti pri Albania

Historio

 Precipua artiklo: Historio di Albania

Cirkum 3.000 a.K. la Greki mencionis Iliria, regiono partale okupata per la teritorio di nuna Albania, unesmafoye. Dum la periodo dil Romana Imperio la teritorio di nuna Albania esis parto de la provinci di Dalmatia, Macedonia (specale Epirus Nova) e Supra Moesia. La teritorio esis sub Romana e pose sub Bizantina dominacajo til la 7ma yarcento, kande slavi enmigris vers la regiono. Albania divenis parto del Unesma Bulgara Imperio dum la 9ma yarcento.

La Otomani komencis konquestar la regiono dum la14ma yarcento. Dum la 15ma yarcento Gjergj Kastrioti Skanderbeg konquestis la nedependanteso di parto de ca regiono del Otomana imperio e divenis rejulo, ma en 1478 l'Otomani rikonquestis komplete ica areo.

Granda parto del populo adoptis l'islamo kom religio, e l'Albaniani esis la lasta populo qua deziris separar su del Otomana imperio[1]. Malgre to, dum la fino dil 19ma yarcento okuris multa revolti kontre la Turka dominaco. Finale, Albania deklaris sua nedependanteso del Otomana imperio ye la 28ma di novembro 1912. Ol adoptis la republiko kom formo di guvernerio en 1920. En 1928 Ahmet Zogu, lua unesma prezidanto, adoptis la rejala titulo di Zog 1ma, ed ica lando divenis monarkio.

L'Italiani invadis Albania en 1939 ed okupis ca lando til 1943, kande li esis remplasita da Germaniani, qui okupis ca lando til oktobro 1944. LaNacionalista grupi, qui inkluzis komunista partisani kombatis unesme kontre l'Italiani e pose kontre Germaniani, sen Sovietana helpo. Enver Hoxha, chefo dil Albaniana Partiso di Laboro (komunista) divenis chefo di ca lando. Ilu esis federito kun la Sovietani til 1960, ma ruptis ica federuro kande Nikita Hrushchev denoncis la krimini di Stalin. Do, Hoxha federis su kun la Populala Republiko di Chinia.

Ye la 11ma di aprilo 1985 Hoxha mortis. Lua sucedanto, Ramiz Alia gradope komencis politikala aperto. Dum marto 1991 on organizis elekto en ita lando, e Ramiz Alia vinkis lor la prezidantala elekto. Malgre to, un generala striko forcis la guvernerio abandonar la komunista rejimo. Ica lando esis guvernita da Ramiz Alia til la 3ma di aprilo 1992, kande il renoncis. On okurigis elekti, e Sali Berisha esis elektita kom prezidanto.

Ye 4 di aprilo 2009 Albania divenis membro di NATO.

Politiko

Albania esas parlamentala republiko. La prezidanto esas la chefo di stato, ed esas elektita por 5-yara periodo da Nacionala Asemblo. Nun lo esas Bujar Nishani. La chefministro esas la chefo di guvernerio. Ilqua esas hodie Sali Berisha.

La parlamento (Kuvendi i Republikës së Shqipërisë - Nacional Asemblajo di Albania) havas 1 chambro kun 140 membri. La nuna konstituco esis adoptita ye la 28ma di novembro 1998.

La Judiciala povo esas kompozata ek konstitucala korto, korto di kasaco, korti di apelo, e distriktala korti. La membri dil konstitucala korto esas elektata dal parlamento por maximala periodo de 9 yari.

Geografio

Litoro en Himarë.

Albania havas 172 km de frontieri kun Montenegro, 115 km kun Kosovo[2], 151 km kun la Republiko Macedonia e 282 km kun Grekia. Lua litoro havas 487 km di extenso. Oronto stretajo separas Albania de Italia e havas min kam 100 km di totala extenso.

Ica lando esas kompozata ek monti, kolini e mikra planaja landi. La maxim alta monto esas Golem Korab, kun 2.754 metri di altitudo. La maxim longa rivero di ca lando esas Drin fluvio, kun 335 km di extenso.

An la litoro la klimato esas Mediteraneal, kun averaja temperaturi di 7º Celsius dum vintro e 24º dum somero. En montala regioni, la klimato esas kontinentala.

Politikala subdividuro

Regioni di Albania.

Albania havas 12 regioni e 36 distrikti. La distrikti esas:

Ekonomio

 Precipua artiklo: Ekonomio di Albania

Albania kontinuas esar povra lando kande komparata ad altra Europana stati[3]. Lua KLP per persono esas 26% de l'averajo di Europana Uniono ye 2010[4].

Demografio

L'averaja evo di Albaniana populo esas 28.9 yari,[5] yuna kande komparata ad altra Europana landi. De 1991 til 2004 cirkum 900 000 Albaniani ekmigris, de qui aproxime 600,000 establisis su en Grekia[6]. La majoritato de lua populo esas Albani, kun minoritati de Greki, Macedoni, Bulgari, ed altra.

Ne exitas oficala statistiki pri religio: The World Factbook de CIA kalkulas ke cirkum 70% esas islami, 20% ortodoxisti e 10% katoliki[7]. Segun World Christian Encyclopaedia en 2009 38.8% esis islamani, 16.1% ortodoxi, 16.8% katoliki ed altra 16.8% ne havis religii[8].

La maxim granda urbo esas Tirane. Altra importanta urbi esas Durrës ed Elbasan.

Kulturo

Meshari ("la meslibro") da Gjon Buzuku publikigita ye 1555 esas konsiderata kom la maxim anciena libro en Albaniana linguo, ma existas evidentaji ke ca linguo ja esis skribita dum la 14ma yarcento. Dum la 19ma yarcento okuris "Albaniana rivivigo" kun influo di romantikismo, e kelka autori divenis notora en Albaniana literaturo: romanisti Jeronim De Rada e Naim Frashëri, e poeti Ndre Mjeda e Andon Zako Çajupi. La maxim bone konocata nun-tempala autorulo en Albaniana linguo esas Ismail Kadare.

Noti e referi

  1. Raymond Zickel and Walter R. Iwaskiw, editors. (1994). "NATIONAL AWAKENING AND THE BIRTH OF ALBANIA, [mut.us/albania/index.htm]"
  2. Kosovo ne esas agnoskata kom nedependanta stato da Serbia. Ye la 17ma di februaro 2008 la Nacional Asemblajo di Kosovo unlatere deklaris lua nedependanteso.
  3. Albania Country Brief Department of Foreign Affairs and Trade (Australia)
  4. "Albania's GDP per capita in PPS (2008)"] eurostat.eu
  5. Women, Men and shefit's in Albania 2006
  6. Albania:looking beyond borders. Migration Policy Institute
  7. Citala eroro: Nevalida etiketo <ref>; nula texto furniseis por la referi nomizita CIA
  8. http://religiousfreedom.lib.virginia.edu/nationprofiles/Albania/rbodies.html

Extera ligili

Commons
Commons
Wikimedia Commons havas kontenajo relatante a: Albania
Flago dil Europana Uniono Mapo dil Europana Uniono
Membrostati: AustriaBelgiaBulgariaChekiaChiproDaniaEstoniaFinlandoFranciaGermaniaGrekiaHispaniaHungariaIrlandoItaliaKroatia - LatviaLituaniaLuxemburgiaMaltaNederlandoPoloniaPortugalRumaniaSlovakiaSloveniaSuedia
Negocianta stati: Islando - MontenegroNorda MakedoniaSerbiaTurkia
Peticionanta stati: Albania
Potenciala kandidati: Bosnia e Herzegovina - Kosovo

ak:Albania