Islandana linguo: Diferi inter la revizi

Deskripto interagiva pri la kronologio dil artiklo

← Plu anciena versiono Plu recenta versiono →

Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita

Lineo-formo

Versiono ye 17:04, 8 dec. 2012

Islandana
íslenska
Parolata en:	Islando
Regiono:	Islando
Quanto di parolanti:	290.000
Rango:
Klasifikuro:	Indo-Europana Germana lingui Nordala grupo Islandana
Oficala stando
Oficala linguo en:	Islando
Regulata da:	Íslensk málstöð
Kodexi
ISO 639-1:	is
ISO 639-2:	isl
ISO 639-3:	{{{Iso3}}}

Videz anke: Indo-Europana linguaro – Linguaro

Islandana esas Germana linguo parolata en Islando.

Historio

Ante l'introdukto di skriburo en Islando ed en altra nordala landi kom Suedia, Dania o Norvegia on kompozis longa e komplexa poemi, qui sequis konkreta normi. L'autori, qui kompozis e recitis ta verki, nomesas skalden relatita a ta poemi, qui nomesas skald. Le skalden skribabis granda parto di la historio di ta landi.

Normiganta linguo esas direkta kontinueso dil linguo dil anciena koloniani, montranta grava influo dil linguo di sud-westo di Norvegia; fakte, dum l'unesma 200 yari ne existis notabla diferenci inter l'anciena Nordika e l'anciena Islandana. La kulturala ligili inter la du nacioni fortesis til 14ma yarcento, kande kreesis la Kalmar-uniono inter Dania, Suedia e Norvegia, qua originis separo inter Islando e Norvegia. En 16ma yarcento, l'Islandani tradukis Biblo ed altra religiala texti a l'Islandana. La Norvegiani adoptis la Daniana kom oficala linguo di lua eklezio kande eventis Protestanta Reformo.

La Daniana okupado di Islando ne havis influo en l'evoluo dil skribata Islandana linguo, qua esabis en quotidiana komunikadi dil habitantaro. La Daniana nun uzesas por oficala komunikadi, kom l'Angliana dum l'Usana okupo.

Quankam en 1944 l'Islandana Konstituco ne establis l'Islandana kom oficala linguo dil Stato, konsideresas ol de facto kom la linguo dil lando, e delore esas l'unika autorizigita en oficala komunikadi od en publika edikti.

Dum la nedependesko-proceso l'Islandani kombatis pro lua linguo. La suportanti di la pura ed originala linguo vinkis, ed on vakuigis la linguo de la Daniana-linguala influo e de vorti prenita de la Daniana linguo. La purigo esis preske kompleta. Ankore nuntempe on developas pura Islandana-linguala vorti por la nova fenomeni. L'Islandani esas extreme konservama pri lingual aferi e tre rebela por aceptar paroli de altra lingui. Vice prenar vorti de altra lingui, li kreas nova vorti. Exemple, heiðursmerki signifas 'medalio' ed kompozesas de heiður ('honoro'), merki ('standardo', 'flago)', 'komputoro' esas (tal + völva =) tölva, vortope "nombro-manciilo" (komparez: karto-manciar), *'hakero' (iruptero) esas logikoze tölvaréfur, "komputoro-foxo". Altra moyeno esas revivigar anciena vorti e donar a li nova signifiki.

Pluse l’extrelandani nacionanigota mustas havar nova Islandana nomo. Exemple se on nomesas Jakob e lua patro nomesas Petro, la Islandana nomo esos Jakob Pétursson.

Evoluciono dil linguo

Dum la majoritato di l'ocidentala Europana lingui reduktis lua flexiono, speciale en deklinado di nomi, l'Islandana mantenis flexiva gramatiko kom la Latina, la klasika Grekiana o la Germanika.

Skribata Islandana chanjis poke pos la Vikingo-ero. Kom rezulto de to, e pro la gramatikala similesi inter moderna ed anciena gramatiko, la parolanti hodia povas lektar sen desfacileso l'originala sagi e le edda qua skribis ante 800 yari, ma existas nekorelaciono inter l'ortografio e la fonetiko (historiala ortografio). L'anciena formo di la linguo konocesas kom anciena Islandana ma egaligas a l'anciena Nordana.

On povas establisar du etapi di developo dil linguo segun la pronunco:

Anciena Islandana, til la yaro 1540.
Moderna Islandana, pos la yaro 1540 adavane, kun la traduko dil Nova Testamento.

Moderna Islandana havis chanji pro la fonetikal altero qua afektis omna Germana lingui. De lore, l'anciena vokali di l'anciena Norvegiana markata kun akut acento transformis aden diftongi, tale:

a = [a] > á = [au]
e = [ε] > é = [jε]
o = [ɔ] > ó = [ou]

Linguistikala deskripto

To qua maxime chanjis en la moderna Islandana, esas fonologika sistemo, speciale vokali. De 12ma yarcento existas ecelanta deskripti dil fonologiala sistemo di l'anciena Islandana en la "Unesma gramatikala traktato". En ol konstatesas ke l'Islanadana havis 9 qualitativa vokala unaji, havanta totale 26 vokala fonemi, qua povis esar orala, nasala, kurta o longa.

Pri oklusiva konsonanti, l'Islandana prezentas kontrasto inter aspirata e neaspirata, vice voca e senvoca, quale majoritato di Europana lingui. Anke existas komuna pre-aspirata senvoca klusili. Quankam, frikativa konsonanti e sonoranta fonemi prizentas kontrasto di longeso por plura fonemi, ecepte sonora konsonanti senvoca.

@@ Lineo 15: / Lineo 15: @@
 |Videz_anke = [[Indo-Europana linguaro]]
 }}
-'''Islandana''' esas germana linguo parolata en [[Islando]].
+'''Islandana''' esas Germana linguo parolata en [[Islando]].
 == Historio ==
-Ante l'introdukto di skriburo en Islando ed en altra nordala landi kam [[Suedia]], [[Dania]] o [[Norvegia]] linguo en qua kompozesis longa e komplexa poemi qua sequis konkreta normi. L'autori qua kompozis e recitis ta verki, nomesas ''Skalden'' rilatita kun ta poemi, qua nomesis ''Skald''. La ''Skalden'' skribabis tale granda parto dil historio di ta landi.
+Ante l'introdukto di skriburo en Islando ed en altra nordala landi kom [[Suedia]], [[Dania]] o [[Norvegia]] on kompozis longa e komplexa poemi, qui sequis konkreta normi. L'autori, qui kompozis e recitis ta verki, nomesas ''skalden'' relatita a ta poemi, qui nomesas ''skald''. Le ''skalden'' skribabis granda parto di la historio di ta landi.
-Normiganta linguo esas direkta kontinueso dil linguo dil anciena koloniani, montranta grava influo dil linguo di sud-westo di Norvegia; fakte, dum l'unesma 200 yari ne existis notabla diferenci inter l'anciena Nordika e l'anciena Islandana. La kulturala ligili inter la du nacioni fortesis til 14ma yarcento, kande kreesis la Kalmar-uniono inter [[Dania]], [[Suedia]] e [[Norvegia]], qua originis separo inter Islando e Norvegia. En 16ma yarcnto, l'Islandani traduktis Biblo ed altra religiala texti a l'Islandana; e la Norvegiani adoptis la Daniana kam oficala linguo di lua eklezia kande produktesis [[Protestanta reformo]].
+Normiganta linguo esas direkta kontinueso dil linguo dil anciena koloniani, montranta grava influo dil linguo di sud-westo di Norvegia; fakte, dum l'unesma 200 yari ne existis notabla diferenci inter l'anciena Nordika e l'anciena Islandana. La kulturala ligili inter la du nacioni fortesis til [[14ma yarcento]], kande kreesis la [[Kalmar-uniono]] inter [[Dania]], [[Suedia]] e [[Norvegia]], qua originis separo inter Islando e Norvegia. En [[16ma yarcento]], l'Islandani tradukis [[Biblo]] ed altra religiala texti a l'Islandana. La Norvegiani adoptis la Daniana kom oficala linguo di lua eklezio kande eventis [[Protestanta Reformo]].
-La Daniana okupado di Islando ne havis influo en l'evoluo dil skribata Islandana linguo, qua ezabis en quotidiana komunikadi dil habitantaro. La Daniana nun uzasis por oficala komunikadi, kam l'Angliana dum l'Usana okupaciono.
+La Daniana okupado di Islando ne havis influo en l'evoluo dil skribata Islandana linguo, qua esabis en quotidiana komunikadi dil habitantaro. La Daniana nun uzesas por oficala komunikadi, kom l'Angliana dum l'Usana okupo.
-Quankam en 1944 l'Islandana Konstituco ne stablis l'Islandana kam oficala linguo dil Stato, konsideresas linguo ''de facto'' dil lando, ed ek lore es l'unika autorizigita en oficala komunikadi od en publika edikti.
+Quankam en [[1944]] l'Islandana Konstituco ne establis l'Islandana kom oficala linguo dil Stato, konsideresas ol ''de facto'' kom la linguo dil lando, e delore esas l'unika autorizigita en oficala komunikadi od en publika edikti.
+Dum la nedependesko-proceso l'Islandani kombatis pro lua linguo. La suportanti di la pura ed originala linguo vinkis, ed on vakuigis la linguo de la Daniana-linguala influo e de vorti prenita de la [[Daniana linguo]]. La purigo esis preske kompleta. Ankore nuntempe on developas pura Islandana-linguala vorti por la nova fenomeni. L'Islandani esas extreme konservama pri lingual aferi e tre rebela por aceptar paroli de altra lingui. Vice prenar vorti de altra lingui, li kreas nova vorti. Exemple, ''heiðursmerki'' signifas 'medalio' ed kompozesas de ''heiður'' ('honoro'), ''merki'' ('standardo', 'flago)', 'komputoro' esas (''tal'' + ''völva'' =) ''tölva'', vortope "nombro-manciilo" (komparez: karto-manciar), *'hakero' (iruptero) esas logikoze ''tölvaréfur'', "komputoro-foxo". Altra moyeno esas revivigar anciena vorti e donar a li nova signifiki.
-=== Evoluciono dil linguo ===
-Dum la majoritato di l'ocidentala Europana lngui reduktis lua flexiono, speciale en deklinado di nomi, l'Islandana mantenis flexiva gramatiko kam la Latina, la klasika Grekiana o la Germanika.
+Pluse l’extrelandani nacionanigota mustas havar nova Islandana nomo. Exemple se on nomesas Jakob e lua patro nomesas Petro, la Islandana nomo esos Jakob Pétursson.
-Skribita Islandana chanjis poka ek la Vikinga-epoko. Kam rezulto di to, e pro la gramatikala similesi inter moderna ed anciena gramatiko, la parolanti di hoide povas legar sine dificulteso orginala sagi ed edda qua skribabis ante 800 yari ma, ol existas nekorelaciono inter ortografio e fonetiko (historikala ortografio). L'anciena formo dil linguo konocesas kam anciena Islandana ma egaligas a l'anciena Nordala.
+=== Evoluciono dil linguo ===
+Dum la majoritato di l'ocidentala Europana lingui reduktis lua flexiono, speciale en deklinado di nomi, l'Islandana mantenis flexiva gramatiko kom la Latina, la klasika Grekiana o la Germanika.
+Skribata Islandana chanjis poke pos la [[Vikingo]]-ero. Kom rezulto de to, e pro la gramatikala similesi inter moderna ed anciena gramatiko, la parolanti hodia povas lektar sen desfacileso l'originala sagi e le ''edda'' qua skribis ante 800 yari, ma existas nekorelaciono inter l'ortografio e la fonetiko (historiala ortografio). L'anciena formo di la linguo konocesas kom anciena Islandana ma egaligas a l'anciena Nordana.
-Islandani esas extreme konservama pri lingual aferi e tre rebela por aceptar paroli ek altra lingui. Vice prenar paroli ek altra lingui, li kreas nova paroli, exemple, ''heiðursmerki'' signifas medalio ed kopozesas da ''heiður'' (honoro) e ''merki'' (standardo, flago). Altra formo esas revivar ancina paroli donacanta a li nova signifiki.
-On povas establisar du etapi di developo dil linguo segun la pronoco:
+On povas establisar du etapi di developo dil linguo segun la pronunco:
-* Anciena Islandana, til la yaro 1540.
+* Anciena Islandana, til la yaro [[1540]].
-* Moderna Islandana, ek la yaro 1540 adavane, kun la traduko dil Nova Testamento.
+* Moderna Islandana, pos la yaro 1540 adavane, kun la traduko dil [[Nova Testamento]].
-Moderna Islandana havis chanji pro la fonetikal altero qua afektis omna [[Germana lingui]]. Ek lore, l'anciena vokali di l'anciena Norvegiana markata kun akut acento transformis en diptongi por l'Islandana, tale:
+Moderna Islandana havis chanji pro la fonetikal altero qua afektis omna [[Germana lingui]]. De lore, l'anciena vokali di l'anciena Norvegiana markata kun akut acento transformis aden diftongi, tale:
 * a = [a] > á = [au]
 * e = [ε] > é = [jε]
@@ Lineo 43: / Lineo 45: @@
 == Linguistikala deskripto ==
-Qua maxim chanjos en moderna Islandana esas fonologika sistemo, speciale vokali. De 12ma yarcento havas ecelanta deskripto dil fonologiala sistemo di l'anciena Islandana en la nomiita "Unesma gramatikala traktato". En ol konsta ke l'Islanadana havis 9 qualitativa vokala unaji, havanta totale 26 vokalika fonemi, qua povis esar orala, nasala, kurta o longa.
+To qua maxime chanjis en la moderna Islandana, esas fonologika sistemo, speciale vokali. De [[12ma yarcento]] existas ecelanta deskripti dil fonologiala sistemo di l'anciena Islandana en la "Unesma gramatikala traktato". En ol konstatesas ke l'Islanadana havis 9 qualitativa vokala unaji, havanta totale 26 vokala fonemi, qua povis esar orala, nasala, kurta o longa.
-Pri oklusiva konsonanti, l'Islandana prezentas konstrasto inter aspirata e neaspirata, vice voca e senvoca, kam majoritato di Europana lingui. Anke esas komuna pre-aspirata senvoca klusili. Quankam, frikativa konsonanti e sonoranta fonemi prizentas kontrasto di longeso por plura fonemi, ecepte sonoranta senvoca konsonanti.
+Pri oklusiva konsonanti, l'Islandana prezentas kontrasto inter aspirata e neaspirata, vice voca e senvoca, quale majoritato di Europana lingui. Anke existas komuna pre-aspirata senvoca klusili. Quankam, frikativa konsonanti e sonoranta fonemi prizentas kontrasto di longeso por plura fonemi, ecepte sonora konsonanti senvoca.
 {{Indo-Europana linguaro}}

v · d · m Indo-Europana linguaro
Latinida lingui	Sardiniana Ibero-Latinida linguaro: Aragonana • Asturiana • Extremadurana • Galisiana • Kastiliana/Hispaniana • Leonana • Portugalana Galo-Latinida linguaro: Franca • Arpitaniana Ocitano-Latinida linguaro: Kataluniana • Ocitaniana Galo-Italiana linguaro: Piemontana • Liguriana • Lombardiana • Emilio-Romagnana • Venetana Centro-sudala Italiana linguaro: Italiana Reto-Latinida linguaro: Romancha • Ladina • Friulana Balkano-Latinida linguaro: Rumaniana • Istro-Rumaniana • Arumaniana • Megleno-Rumaniana
Germana lingui	Westala Germana: Afrikansa • Angla • Friziana • Luxemburgiana • Germana • Nederlandana • Skota • Yiddisha Estala Germana: Burgundiana • Gotiana • Vandala Nordala Germana: Daniana • Suediana • Norvegiana • Islandana • Faerana
Slava lingui	Westala Slava: Poloniana • Kashuba • Sorbi • Sileziana • Cheka • Slovaka Estal Slava: Rusa • Bielorusa • Ukrainana Sudala Slava: Bulgara • Kroatiana • Macedoniana • Montenegrana • Serbiana • Sloveniana
Armeniana	Orientala • Westala
Albaniana	Gheg • Tosk • Arvanitika • Arbëresh • Cham
Greka	Prim Greka • Antiqua Greka • Koinea Greka • Mezepokala Greka • Moderna Greka
Kelta	Kelta lingui kontinentala: Galiana • Lepontikana • Galatana • Norikana Kelta lingui insulala: *Grupo P: Walsana • Bretona • Kornwalana • Kumbriana • Pikta *Grupo Q: Irlandana • Skota-Gaela • Bretona • Manxana
Baltika	Ocidentala Baltika lingui: Galindiana • Anciena Prusiana • Yotvingio Orientala Baltika lingui: Kuroniana • Latviana • Lituaniana • Seloniana • Zemgalana
Indo-Irana lingui	Indo-Ariana lingui: Irana lingui: Ocidentala Iranana lingui • Orientala Iranana lingui Nuristana lingui: