Unesma mondomilito

Mondo ante unesma mondomilito

Historio di Usa

Indijeni Usana Milito pri Nedependo Konstituco Interna milito Unesma mondomilito Granda ekonomiala depreso di 1929 Duesma mondomilito Kolda milito Milito di Vietnam Skandalo di Watergate 11ma di septembro Militi di Afganistan ed Irak

To esis l'unesma konflikto kovrinta plu la duimo di Tero, pri la nomo di « mondomilito ». Tamen, ante komence di duesma mondomilito on nomis ulo « la Granda Milito ».

civitanala en Europa e kozi

Fine 19ma yarcento Europa dominacas mondo, teknikala, financala, ekonomicala, e precipue politikala : Afrika es preske tota kolonizita (ecepte Liberia ed Etiopia), tale sud-Azia. Chinia falas lente sub la europ-domino. Usa e Rusia esforcas da plenigar sua grandega spaco.

Konflikto inter Unionita Rejio e Francia havis povar disruptesar kon l’incidento en Fachoda. Ma la rapidesa potent-acenso di Germania havis asemblita li en kordiala kompreno.
Unionita Rejio precipue ma anke Francia havis tre granda imperio ke certigas quaza exkluzivita di komerco ed explotajo pri naturala moyeni da koloniala regimo. Germania qua posedis quaze sen kolonio e precipue di populizo, havis komencis asertar da to di plu febla note en Maroko dum du krizi ye 1905 e 1911.

Alzacia e Moselle

Sua-latere, Francia volis sempre obtenar sua revancho di vinkeso di 1870-71 milito kontra Germania. En franciana skoli, ube iris infantaro de-pos, on koloris Alzacia e Moselle nigra on la karto ostentita - teritorii ke ol havas cedar por Germania en Frankfurt-kontrakto. Ta generaciono havis do edukita kun l'amputa membro-sindromo. Ye 1914 ol existas sole 1% deserteri. Ol esis 30% ye 1870.

Eventi di 1ma Mondomilito

1914

• 28 di junio - asasino di arkiduko Franz Ferdinand de Austria en Sarajevo
• 1 di agosto – Germania deklaras milito a Rusia.
• 3 di agosto – Germania deklaras milito a Francia ed atakas Belgia.
• 4 di agosto – Unionita Rejio deklaras milito a Germania.
• 23 di agosto – Germaniani interceptas Britaniani en Mons.
• de 26 til 30 di agosto – Germani komandita da Hindenburg vinkas Rusiani en Tannenberg obtenante 125.000 kaptiti.
• 30 di agosto – Germana aeroplani bombardas unesme Paris.
• de 5 til 13 di septembro – Britaniani e Franciani vinkas Germaniani en kombato che Marne rivero.
• de 6 til 15 di septembro – Germani vinkas Rusi che Masuria-lagi.
• en septembro – Nikolai 2ma konfirmas la projeto por rusigar Finlando.
• 5 di novembro – Germani vinkas Britaniani en Germana Est-Afrika (Tanzania).
• 17 di novembro – Rusigo di Finlando publikeskas tra jurnali en Helsinki.
• 20 di novembro – Finlandana studenti fondas sekreta societo por ganar militala eduko.
• en novembro – Sultano di Turkia deklaras santa milito ad Unionita Rejio, Francia e Rusia.
• 21 di decembro – Unesma bombardo per aeroplani en Dover.

1915

• 19 di januaro : Debuto di Hartmannswillerkopf-batalio en Alzacia
• en februaro – Germania komencas submarala milito kontra Britaniana navo-transporto. Lusitania esas sinkata ye 7 di mayo, 1.200 morti.
• 25 di februaro – Militala eduko di Finlandani komencas en Lockstedt, apud Hamburg en Germania.
• 25 di aprilo – En Turkia trupi di Unionita Rejio, Australia e Nova Zelando rivovenas che Gallipoli, ma atako kontra Konstantinoplo falias.
• 2 di mayo – Germania ed Austria atakas Galicia. Polonia esas vinkita en septembro.
• en oktobro – Britaniani e Franci iras en Macedonia por helpar Serbi e Greki.

1916

• 21 di februaro – Exhaustinta kombato apud Verdun duras preske un yaro, ma Germania ne povas konquestar Verdun.
• de 31 di mayo til 1 di junio – En stretajo di Öresund apud Dania granda marala kombato (Jutland) inter Germana e Britaniana floti, ma nulu esas klare vinkanto.
• 4 di junio – Rusia komencas granda kontr-atako komandita da generalo Brusilov. En komenco Rusi sucesas ma pose li falias; plu kam miliono Rusi perisis.
• 1 di julio – Apud Somme rivero, en Francia, komencas granda kombato; Britaniani havas tre multa perisinti.

1917

• 6 di aprilo – Usa ligas su Cirkulanta Povi.
• en julio – Rusia komencas granda kontr-atako en Galicia, ma ne povas avancar.
• de julio til novembro – Britaniani atakas en Ypres sen progreso; 400.000 perisinti en Passchendale.
• 6 di junio – Britaniana kolonelo T. E. Lawrence komandas Arabi kontra Turkia e li konquestas Akaba.
• 20 di novembro – Preske 400 tanki Britaniana atakas en westala frontiero apud Cambrai.
• 6 di decembro – Finlando deklaras su nedependanta de Rusia.
• 15 di decembro – Armistico inter Germania e Rusia.
• 31 di decembro – Lenin aceptas nedependanteso di Finlando.

1918

• 28 di januaro – en Finlando komencas interna milito. Samatempe la milito esas milito dil Redi kontra la Blanki e Finlandani kontra Rusi.
• en mayo – Germania komencas en westala frontiero lasta atako kontra Britaniani.
• 16 di mayo – en Finlando, Helsinki, Blanka Armeo marchas en vinko-parado.
• de julio – Cirkulanta Povi komandita da marshalo Foch komencas kontreatako.
• 28 di oktobro – En Kiel, revolto en Germana floto.
• 30 di oktobro – Turkia kapitulacas.
• 11 di novembro – Armistico inter Germania e Cirkulanta Povi. La milito finas.