Norda regiono (Brazilia)

Norda regiono di Brazilia

Norda regiono di Brazilia (en Portugalana Região Norte do Brasil) esas geografiala regiono di Brazilia kompozata da sep stati: Acre, Amapá, Amazonas, Pará, Rondônia, Roraima e Tocantins. Maxim vasta regiono di lando, ol havas 3 659 637 km² di totala surfaco, qua reprezentas 42,27% di totala surfaco di lando, e havas 15 865 178 lojanti, segun la kontado 2010. Granda parto di lua surfaco esas kovrata da equatorala foresto.

Ta subdividuro - Norda regiono - nek politikala nek administrala, nur havas geografiala signifiko. Lua 7 stati generale havas simila peizaji ed ekonomii.

Historio

Arkivo:ShabanoYanomami.jpg

Domi de Yanomami indijeni, un de diversa rasi qua vivis en Norda regiono ante l'arivo di blanki.

Unesma habitanti di Norda regiono esis indijeni de diversa rasi. Pos la deskovro di Amerika Hispaniani e pos Portugalani komencis explorar ol. Francisco de Orellana navigis Amazon de Andi til Atlantiko de 1539 til 1541. Il kontinuis explorar Amazon ed altra fluvii til 1550.

Ye 1616 Portugalani arivis e komencis konstruktar fortresi en la regiono, kom la fortreso São José da Barra do Rio Negro ye 1669, origino dil urbo di Manaus. De 1775 til 1778 esis konstruktita la fortreso di São Joaquim do Rio Branco en nuna stato di Roraima. Ye 1782 esis inaugurita fortreso di São José do Macapá, en nuna Amapá.

Teatro Amazonas, en Manaus.

Norda regiono sejornis povra e poke habitanti til duesma dekyara di 19ma yarcento kande komencis l'ekonomiala "ciklo dil kauchuko". Kauchukofigieri (Hevea brasiliensis) existas naturale en equatorala foresto di Sud-Amerika e furnisas latexo, qua koagulas per varmigo e formas gumo. Balde komencis lua exploro ed exportacajo vers Europa ed Usa por produktar bandaji. Kun l'exportacajo, rapide la regiono divenis richa, e Manaus inauguris splendida teatro, Teatro Amazonas, ye 1896.

Ta richeso anke stimulis l'enmigro di mili di personi de Nord-esto di Brazilia vers Amazonia. Ta enmigro kreskis dum longa periodi di sikeso en Nord-esto, kom de 1877 til 1879. Nord-estani eniris profunde la foresto en sercho di kauchukofigieri ed en fino di 19ma yarcento il atingis Boliviana teritorio. Ye 1899 Luis Gálvez Rodríguez de Arias proklamis Republiko di Acre, nedependanta de Bolivia. Okuris konflikto en la regiono, retrodonita a Bolivia ye 1900. Ye 1902 Braziliana militestro José Plácido de Castro, qua vivis en Acre, komencis rebeliono kontre Boliviana guverno, kande arivis en la regiono un informo ke Bolivia permisus un Usana sindikato, Bolivian Syndicate, explorar la richeso dil kauchuko de la regiono. Ye 1903 Petrópolis-kontrakto establisis ke Acre divenus Braziliana teritorio, e "Republiko di Acre" desaparis. Kom kompenso, Bolivia recevis 2 milioni di pundi e Brazil konstruktis Madeira-Mamoré fervoyo por faciligar l'exportacaji di Bolivia.

Ye 1875 Henry Alexander Wickham furtis 70 000 semini di kauchukofigiero de Amazonia e plantacis ol en botanika gardeno di London. De ta, 2,000 sem-planteti esis sendita a Ceylon e 22 a Singapur. Ye 1898 on komencis kultivo en Malaya peninsulo, ed ye 1913 Malaya producajo di kauchuko superigis Braziliana. L'ekonomio di la regiono komencis dekado. Nur de 1942 til 1945, kande Malaya peninsulo jacis okupita da Japoniani, Norda regiono nove divenis importanta exportacero di kauchuko. Ye 1943 Amapá, Rondônia e Roraima esis administrale separita de Amazonas e transformita en teritorii indirekte administrita da centrala guverno (la prezidisto dil republiko nomesis guverniestri di la tri).

Ye 6 di junio 1967 Braziliana guverno kreis SUFRAMA, Superintendência da Zona Franca de Manaus ("surveyo pri liber ekonomiala zono di Manaus") por stimular l'instalo di industrii en la regiono qua konsumus importacita vari. En fino di 1960a yari on komencis la konstrukturo di Transamazônica voyo, qua krucumus la regiono de Lábrea en Amazonas til Nord-esto di Brazilia. Tranzamazônica esis inaugurita ye 1972 ma til nun on ne povas uzar ol dum pluvoza sezono (oktobro til marto).

Dum 1970a yari industrii di elektronikala vari e motorcikli instalis fabrikerii en Manaus, qua pasis nova periodo di kresko. Samatempe Rondônia recevis granda nombro di personi de Suda regiono, specale de Paraná e Rio Grande do Sul, qua komencis kultivar soyo e kafeo en fertila suli. Ye 1982 Rondônia divenis stato, ed ye 5 di oktobro 1988 Amapá e Roraima anke divenis stati.

Geografio

Kun 3 659 637 km² Norda regiono esas la maxim vasta de Brazilia. La du maxim granda Braziliana stati, Amazonas e Pará, jacas hike.

Reliefo

Satelitala foto di Amazoniana foresto proxim Manaus.

Skemale, on povas dividar Norda regiono en tri parti segun reliefo: en nordo, frontiero kun Venezuela, Guyana, Surinam e Franca Guyana jacas platajo di Guyani. En ta platajo, jacas du de la maxim alta monti di Brazilia: Pico da Neblina, kun 2 994 metri di altitudo, e Pico 31 de Março kun 2 897 metri di altitudo.

En Tocantins, granda parto di Rondônia ed en sudo di Pará e sud-esto di Amazonas jacas Planalto Central, platajo kun altitudi qua povas superigar 500 metri. Inter la du plataji, on jacas granda regiono di basa tereni drenata da Amazon e lua enfluanti, konocata en Portugalana linguo kom Planície Amazônica, ("Amazoniana plano").

Klimato

Klimatala mapo di Norda regiono.

Predominacas equatorala klimato kun intensa pluvi qua superigas 2 000 mm omna yari en granda parto di la regiono, specale en Amazonas e Rondônia, e 3 000 en la frontiero kun Peru e Kolumbia.

Vejetantaro

Equatorala foresto.

Predominacas Equatorala e tropikala foresti en granda parto di la regiono, e savano en parti di Roraima e Rondônia, e granda parto di Tocantins. Existas naturala pastureyo en sudo ed en westo di Marajó insulo ed en kelka punti di Amazonas, Pará e Roraima.

Hidrografio

Norda regiono prezentas la maxim vasta fluvio-baseno dil mondo: Amazoniana baseno. Amazon havas mili di enfluanti, kelke ne explorata. L'ekflueyo di Amazon prezentas fenomeno di ondi qua povas esar alta di kin metri, konocata lokale kom pororoca. Profundeso e larjeso di Amazon permisas granda navi navigar de Atlantiko til Manaus o fore.

Ekonomio

Manaus, la maxim granda urbo di Norda regiono.

L'ekonomio di la regiono esas bazata en l'extraktadi di minerali (specale fero, manganeso, bauxito e stano), di arbori por obtenar ligno, di Castanha-do-Pará ("nuco di Brazilia") e di kauchuko, en peskado, en industrio (transformo di minerali e ligno, alimenti e drinkaji ed, en l'ekonomiala zono di Manaus, elektronikala equipadi (note per informatiko) e motorcikli.

En Rondônia ed en sudo di Pará agrokultivas soyo, kafeo, kakao, rizo, maizo e manioko. Proxim Belém do Pará existas polikulturo di frukti e nigra pipro. Juto anke esas produktata en la regiono. Finale, existas importanta edukado di bufali en Marajó insulo. Boviari existas en kelka regioni di Pará, Rondônia ed Amazonas por lokala konsumo.

Hidroelektrikala centralo di Tucuruí.

Por furnisar energio a l'urbi, on esis konstruktita diversa termoelektra centrali en la regiono, e kelka hidroelektrikala centrali, kom Balbina proxim Manaus, e Tucuruí en Tocantins fluvio, qua furnisas energio por metropolala regiono di Belém, por la sudo di Pará, ed anke por Tocantins e Maranhão.

Turismo

Procesiono en homajo a Nia Siorino di Nazareth.

La regiono ja recevas Braziliana ed exterlanda turisti, specale de Europa, kun interesi en konocar lua richa naturala peizaji, lua indijena mestiero e multa aspekti di lua kulturo, qua mixuras elementi de indijena e blanka kulturi, kom en la festo di Boi Bumbá qua okuras en l'urbo di Parintins o la karnavalo di Manaus, qua havas samba-skoli kom la karnavali di Rio de Janeiro e Sao Paulo.

Ne povas obliviar religiala turismo qua okuras ye oktobro omna yari en Belém do Pará, kande mili di personi arivis en l'urbo por partoprenar en la procesiono di Círio de Nazaré, en homajo a Nia Siorino di Nazareth.

Kuntara landala produkto di la regiono (Fonto:IBGE/2008)

Stato	KLP (milioni di R$)	Rango en Braziliana ekonomio	KLP per persono en R$
Pará	58 519	13	7 993
Amazonas	46 823	15	14 014
Rondônia	17 888	22	11 977
Tocantins	13 091	24	20 230
Amapá	6 765	25	11 033
Acre	6 730	26	9 896
Roraima	4 889	27	11 845

Demografio

Kaxinawa indijeni en Acre. Pura indijeni esas min kam 1% di totala populo di Norda regiono.

Rasala grupi ye 2006
Mestici	69,2%
Blanki	23,9%
Nigri	6,2%
Indijeni e Japoniani	0,7%

Quankam esas la maxim granda regiono di Brazilia, Norda regiono esas nur la 4ma en totala populo-quanto. Manaus, kun plu kam 1,8 milioni lojanti ye 2010 esas la 7ma granda urbo en populo-quanto di Brazilia. Belém esas la 2ma granda de la regiono, kun plu kam 1,4 milioni lojanti.

Preske 70% di lua populo esas mestica, specale de blanki kun indijeni. La regiono kontinuas recevar enmigranti de altra Braziliana regioni, specale de Nord-esto e de Suda regiono.