Fairo: Diferi inter la revizi
m roboto efacas: ch:Guafi (deleted) |
m Bot: Migrating 123 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q3196 (translate me) |
||
Lineo 42: | Lineo 42: | ||
[[Kategorio:Fairo| ]] |
[[Kategorio:Fairo| ]] |
||
[[af:Vuur]] |
|||
[[an:Fuego]] |
|||
[[ang:Fȳr]] |
|||
[[ar:نار (طبيعة)]] |
|||
[[arc:ܢܘܪܐ (ܕܠܩܐ)]] |
|||
[[ay:Nina]] |
|||
[[az:Od]] |
|||
[[ba:Ут]] |
|||
[[bat-smg:Ognės]] |
|||
[[be:Агонь]] |
|||
[[be-x-old:Агонь]] |
|||
[[bg:Огън]] |
|||
[[bn:আগুন]] |
|||
[[br:Tan]] |
|||
[[bs:Vatra]] |
|||
[[ca:Foc]] |
|||
[[cdo:Huōi]] |
|||
[[chy:Ho'ësta]] |
|||
[[co:Focu]] |
|||
[[cs:Oheň]] |
|||
[[cv:Çулăм]] |
|||
[[cy:Tân]] |
|||
[[da:Ild]] |
|||
[[de:Feuer]] |
|||
[[diq:Adır]] |
|||
[[el:Φωτιά]] |
|||
[[en:Fire]] |
|||
[[eo:Fajro]] |
|||
[[es:Fuego]] |
|||
[[et:Tuli]] |
|||
[[eu:Su]] |
|||
[[fa:آتش]] |
|||
[[fi:Tuli]] |
|||
[[fiu-vro:Tuli]] |
|||
[[fr:Feu]] |
|||
[[fur:Fûc]] |
|||
[[fy:Fjoer]] |
|||
[[ga:Tine]] |
|||
[[gan:火]] |
|||
[[gd:Teine]] |
|||
[[gl:Lume]] |
|||
[[gn:Tata]] |
|||
[[he:אש]] |
|||
[[hi:आग]] |
|||
[[hr:Vatra]] |
|||
[[ht:Dife]] |
|||
[[hu:Tűz]] |
|||
[[hy:Կրակ]] |
|||
[[ia:Foco]] |
|||
[[id:Api]] |
|||
[[ie:Foy]] |
|||
[[is:Eldur]] |
|||
[[it:Fuoco]] |
|||
[[ja:火]] |
|||
[[jv:Geni]] |
|||
[[ka:ცეცხლი]] |
|||
[[kk:От]] |
|||
[[kn:ಬೆಂಕಿ]] |
|||
[[ko:불]] |
|||
[[ku:Agir]] |
|||
[[la:Ignis]] |
|||
[[lb:Feier]] |
|||
[[lez:ЦӀай]] |
|||
[[lmo:Föch]] |
|||
[[ln:Mɔ̌tɔ]] |
|||
[[lt:Ugnis]] |
|||
[[lv:Uguns]] |
|||
[[mk:Оган]] |
|||
[[ml:തീ]] |
|||
[[mn:Гал]] |
|||
[[ms:Api]] |
|||
[[mwl:Fuogo]] |
|||
[[my:မီး]] |
|||
[[nap:Ffuoco]] |
|||
[[ne:आगो]] |
|||
[[nl:Vuur]] |
|||
[[nn:Eld]] |
|||
[[no:Ild]] |
|||
[[nv:Kǫʼ]] |
|||
[[oc:Fuòc]] |
|||
[[pdc:Feier]] |
|||
[[pfl:Faia]] |
|||
[[pl:Ogień]] |
|||
[[pnb:اگ]] |
|||
[[pt:Fogo]] |
|||
[[qu:Nina]] |
|||
[[ro:Foc]] |
|||
[[roa-tara:Fuèche]] |
|||
[[ru:Огонь]] |
|||
[[scn:Focu]] |
|||
[[sco:Fire]] |
|||
[[sh:Vatra]] |
|||
[[simple:Fire]] |
|||
[[sk:Oheň]] |
|||
[[sl:Ogenj]] |
|||
[[sn:Moto]] |
|||
[[sq:Zjarri]] |
|||
[[sr:Ватра]] |
|||
[[sv:Eld]] |
|||
[[sw:Moto]] |
|||
[[ta:நெருப்பு]] |
|||
[[te:అగ్ని]] |
|||
[[tg:Оташ]] |
|||
[[th:ไฟ]] |
|||
[[tl:Apoy]] |
|||
[[tn:Molelo]] |
|||
[[tr:Ateş]] |
|||
[[tt:Ут]] |
|||
[[uk:Вогонь]] |
|||
[[ur:آگ]] |
|||
[[uz:Olov]] |
|||
[[vec:Fógo]] |
|||
[[vep:Lämoi]] |
|||
[[vi:Lửa]] |
|||
[[war:Kalayo]] |
|||
[[wo:Safara]] |
|||
[[yi:פייער]] |
|||
[[yo:Iná]] |
|||
[[za:Feiz]] |
|||
[[zh:火]] |
|||
[[zh-classical:火]] |
|||
[[zh-min-nan:Hoé]] |
|||
[[zh-yue:火]] |
Versiono ye 04:37, 9 mar. 2013
Fairo esas la produkto di flamo da oxa-ektermika reakto nominita kombusto.
Kombusto (kemio e fiziko di fairo)
Rapida
Ta kemiala reakto emisas kaloro e lumo.
Povas existar nur se tri factori esas juntar : du kemiala kompozi, kombusteblo e kombustanta, nam aktiva energio.
Pro aktiva energio (do kaloro), la kombusteblo deskompozesas e reaktas kun la kombustanta (generale aer-dioxo).
La lumo venas de du origini :
- pri kambi di elektroni inter la kompozi dum la kemiala reakto ;
- de altra parto la radiado ke emisas omna korpi portita ad alta temperaturo (radiado di nigra korpo).
Lenta
Cendro esas la pulveratra reziduo di kombusto dil ligno ed altra organika materii.
Fairo e homaro
Uzo
Domestikita da Homo erectus cirkum 500 000 yari ante nun, fairo esas amba bonfaco e maxim povebla enemiko. Permizas kaloras su, koquar nutrivo - to qua inter altri tuas la mikrobi e produktas komestibla certa planti - transformas materii (metalifo), lumas nokto. Povas anke ocidar, devastar e destruktar (incendio).
Fairo esas deigita en multa kulturi. En greka mitologio, ul furtabas de dei e transportas a homaro da Prometeo.
Simboliko
Fairo destruktas domaj-besto, do havas tre frue asociita kun purig-ideo. Certa kulturi, note Hinduismo kombustas lua morti segun rituala fasono ; en Europa, dum mez-epoko, pos sub inquiziciono, la mortigo da fairo esis rezervita ye hereziani e sorciineri.
To esas anke simbolo di regenerato tra fenixo-figuro.
En l'imaginita di antiqua Grekia, fairo esas uno di quar elementi klasika.
Fairo esas naturala asociita kun Suno, qua esas anke fonto di kaloro e lumo (savas nun ke ne esas kombusto ma nukleala fuzo. Esas anke kun volkani, kom per exemplo la fairo dil forjerio di Hefaistos/Vulcain (same, on savas nun ke l'interna kaloro di Tero venas de nukleala fiso).