Latvia: Diferi inter la revizi

De Wikipedio
Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
Addbot (diskutez | kontributadi)
m Bot: Migrating 202 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q211 (translate me)
Lineo 67: Lineo 67:
=== Kulturo ===
=== Kulturo ===
La [[folkloro]] di Latvia havas plu kam 1.2 milioni di texti e plu kam 30,000 muziki. Dum [[19ma yarcento]] nacionalista movadi komencis stimular Latviana kulturo. Un di ta propageri esis [[Krišjānis Valdemārs]].
La [[folkloro]] di Latvia havas plu kam 1.2 milioni di texti e plu kam 30,000 muziki. Dum [[19ma yarcento]] nacionalista movadi komencis stimular Latviana kulturo. Un di ta propageri esis [[Krišjānis Valdemārs]].

==== Yani ====
En la Latviana tradiciono, la festo dil somerala solstico nomesas «Yani». Parolesas pri unek la ok festi sezonala celebrata dal anciena Baltikani. La preparado dil festo di Yani komencas kelka dii ante la solstico. Omni finis la labori dil agri e dil gardeni, omni netigis sua domo ed olua cirkumajo komplete. Onu preparas inter altri biro e fromajo qui esas la precipua dishi dil festo. La antea dio dil solstico (ye la 23ma di junio niatempe, ma olim ye la 22ma) nomesas «Zalu diena» da la Latviani : la dio dil herbori. Dum ita tota dio diversa herbori koliesas en la prati e la boski. Onu nomizas oli «Yanu Zales» (la herbori di Yani) ; oli esas tre importanta kom garantianti pri fertileso, saneso, fortuno e feliceso por omni. La domi, la korti e la stabli ornesas per girlandi e kroni de flori, per foliaro o folii de querko...

Diversa ornamenti anke preparesas : dum la tota festo, la viri portas tradicionale krono de querkofolii e la mulieri facas por su kroni de flori o de kariofili. Parolesas pri ulasorta protektado kontre desfeliceso. La Latviani kredis ke la forci di lo bona ne esas sola, dum ica solsticala nokto, dum qua li atingas sua kolmo : anke eventas same por la destruktera forci. Pro to existas la neceseso su protektar kontre oli. Taskope, onu uzis herbori tale berberiso, bardano, urtiko same kam branchi de sorbiero.

Omna ta preparadi dil festo di Yani facesas dum la Jorno dil Herbori e la sequanta nokto. Kande ica nokto fineskas e ke omno esas absolute pronta, la homi asemblas su por la festo ; biro e fromajo prizentesas. La biro simbolizas la bonfaci dil agri, la fromajo olti dil bestii-trupi. Dum la tota festino, la partoprenanti intonas kanti por honorizar Dievs,Mara e Laima. Li invitas Yani juntar su al festo. La Latviani opinionas, ke Yani personigo dil solstico, arivas nur se lu vartesas, t.e. nur kande la rituaro dil festo vere eventas. La «Daina»-i raportas a ni ke, ye la tempo kande la pagana religio Latviana esis oficale religio por la tota populo, la arivo di Yani anuncesis per multa soni de klariono e tambur- plei. Pos la festino onu kuras cirkum la domi e l'agri. Omnaloke adube li iras, la homi kantas por obtenor la maxim granda quanto de bonfaci. Desfortunoza esus ta qua ne finabus omna agri-labori ye ca instanto, nam onu mokadus lu per kanti. Ica farandolo dil nokto di Yani esas plezuro por la geyuni qui profitas olu por observar la florifanta filiki, qui, segun la tradiciono, desklozesas dum ta nokto. Se onu trovas oli to igas fortunoza onu precipue pri amoro. Pos vizitir la maxim proxima farmodomi, omni asemblas su en karakterizita loko, generale kolino (olim sakra kolino), ube la festo duros til auroro dil 24ma di junio.

Grandega rogo preparesas hike ed olu brulas dum la tota nokto. La partoprenanti dansas cirkum ica granda fairo, saltas super ol, kantas ed amuzesas...

Ye l'auroro dil 24ma di junio, omni salutas Yani qua foriras e li pregas lu rivenor ye la sequonta yaro. Pose la rituaro dil aquo facesas, quale exemple la kolekto di roso, l'aspersado sub la levanta suno... Lore la festo finas e singlu retrovenas a sua hemo.


=== Referi ===
=== Referi ===

Versiono ye 17:44, 7 okt. 2013

Latvia
Latvijas Republika
Standardo di Latvia Blazono di Latvia
Nacionala himno:
Dievs, svētī Latviju!
Urbi:
Chefurbo: Riga
Precipua urbo: Riga
Lingui:
Oficala lingui: Latviana
Tipo: Republiko
· prezidanto: Andris Bērziņš
· chefministro: Valdis Dombrovskis
Surfaco: (124ma maxim granda)
· Totala: 64 589 km²
· Aquo: 1,57 %
Plusa informi:
Valuto: Lats
Veho-latero: dextre
ISO: LV
LVA
428
Reto-domeno: .lv*
Precipua religio: kristanismo (67%)


Latvia esas lando en nord-est Europa inter Rusia, Bielorusia, Lituania ed Estonia proxim Baltika Maro.

Bazala fakti pri Latvia.

Historio

 Precipua artiklo: Historio di Latvia

Anke konocita kom Livonia, la regiono di nuna Latvia jacis sub dominaco di Ordeno di Germana Kavalieri dum 13ma yarcento. Dum 16ma yarcento ol divenis parto di la Rejio di Polonia e Lituania. Ye 1629 ol divenis Suediana domeno.

Latvia esis okupita da Rusian imperio dum 18ma yarcento. Rusi atemptis remplasigar Latviana linguo da Rusiana linguo dum fino di 19ma yarcento, ma populala nekontento explozis dum Rusiana Revoluciono di 1905 qua recevis nacionalista karaktero en Baltika stati.

Kārlis Ulmanis, unesma chefo di guvernerio di Latvia.

Unesma mondomilito devastis la regiono di nuna Latvia. Demandi por auto-determinado komence esis movado por autonomio, ma kun Rusiana Revoluciono, la kontrato di Brest-Litovsk e la fino dil milito ye 11 di novembro 1918 okuris un vakuo di povo, e Latvia deklaris lua nedependeso ye 18 di novembro 1918. Kārlis Ulmanis divenis lua unesma chefo di guvernerio. Lando adoptis lua unesma konstituco en februaro 1922, ma ye 15 di mayo 1934 Ulmanis establisis diktatoreso qua lastis til 1940.

Ye 17 di junio 1940 Soviet-Uniono anexis Latvia. Latvia divenis parto di SU kun la nomo Socialista Sovieta Republiko di Latvia. La sequant yaro, Nacional-Socialista Germania atakis Soviet-Uniono, ed invadis Latvia ye 10 di julio 1941. Germani komencis mortigar judi e cigani, e konskriptis cirkum 200,000 Latviani kom soldati, di qui cirkum 100,000 perisis. Kande Sovietana kontratako komencis en 1944 li decidis koncentrar ataki en Ukrainia e Bielorusia. Do, cirkum 200,000 Germana soldati restis en Kurlando til fino di la milito, ye 8 di mayo 1945, kande lia komandinto, kolonelo Carl Hilpert, kapitulacis.

Kom rezulto di la milito, Latviana populo diminutis en 300,000 til 500,000 personi. Lua substrukturo sufris severa domaji. Pos la milito, Sovietani deportis cirkum 43,000 rurala proprietanti e Latviana nacionalisti vers Siberia. L'uzado di latviana linguo esis restriktita, e l'adopto di bilingueso esis forcita. La situeso komencis chanjar kande Mihail Gorbachev asumis povo en 1985. En 1987 komencis l'unesma demonstri por nedependeso, ed ye 21 di agosto 1991, depos intensa populala protesti, Latvia divenis nove nedependanta.

Ye la 29 di marto 2004 la lando esas membrostato di NATO.

Ye la 1 di mayo 2004 Latvia divenis membro di Europana Uniono.

Politiko

Latvia esas parlamentala republiko. La chefo di stato esas la prezidanto, nune Valdis Zatlers. La chefo di guvernerio esas la chefministro, nune Valdis Dombrovskis. La parlamento elektas la prezidanto.

La parlamento havas 1 chambro: Saeima, kun 100 membri.

Geografio

Mapo di Latvia kun lua precipua urbi.

Latvia havas un totalo di 1,866 km di frontieri: 343 km kun Estonia en nordo, 276 km kun Rusia en esto, 161 km kun Bielorusia en sud-esto e 588 km kun Lituania en sudo. Generale la tereni esas basa, kun poka altitudo, infre 100 metri. La maxim alta monto di Latvia esas Gaiziņkalns, kun 311 metri super la mar-nivelo. Foresti kovras 56% dil teritorio di lando.

Lua klimato esas temperema kun marala e kontinental influi. En 2011 la mezvalora temperaturo en februaro (vintro) esis -8.9ºC dum ke en julio (somero) esis 19.8ºC.

Ekonomio

 Precipua artiklo: Ekonomio di Latvia

Demografio

Chef-urbo e maxim granda urbo esas Riga. Altra importanta urbi esas Daugavpils, Liepaja, Jelgava e Jurmala.

Kulturo

La folkloro di Latvia havas plu kam 1.2 milioni di texti e plu kam 30,000 muziki. Dum 19ma yarcento nacionalista movadi komencis stimular Latviana kulturo. Un di ta propageri esis Krišjānis Valdemārs.

Yani

En la Latviana tradiciono, la festo dil somerala solstico nomesas «Yani». Parolesas pri unek la ok festi sezonala celebrata dal anciena Baltikani. La preparado dil festo di Yani komencas kelka dii ante la solstico. Omni finis la labori dil agri e dil gardeni, omni netigis sua domo ed olua cirkumajo komplete. Onu preparas inter altri biro e fromajo qui esas la precipua dishi dil festo. La antea dio dil solstico (ye la 23ma di junio niatempe, ma olim ye la 22ma) nomesas «Zalu diena» da la Latviani : la dio dil herbori. Dum ita tota dio diversa herbori koliesas en la prati e la boski. Onu nomizas oli «Yanu Zales» (la herbori di Yani) ; oli esas tre importanta kom garantianti pri fertileso, saneso, fortuno e feliceso por omni. La domi, la korti e la stabli ornesas per girlandi e kroni de flori, per foliaro o folii de querko...

Diversa ornamenti anke preparesas : dum la tota festo, la viri portas tradicionale krono de querkofolii e la mulieri facas por su kroni de flori o de kariofili. Parolesas pri ulasorta protektado kontre desfeliceso. La Latviani kredis ke la forci di lo bona ne esas sola, dum ica solsticala nokto, dum qua li atingas sua kolmo : anke eventas same por la destruktera forci. Pro to existas la neceseso su protektar kontre oli. Taskope, onu uzis herbori tale berberiso, bardano, urtiko same kam branchi de sorbiero.

Omna ta preparadi dil festo di Yani facesas dum la Jorno dil Herbori e la sequanta nokto. Kande ica nokto fineskas e ke omno esas absolute pronta, la homi asemblas su por la festo ; biro e fromajo prizentesas. La biro simbolizas la bonfaci dil agri, la fromajo olti dil bestii-trupi. Dum la tota festino, la partoprenanti intonas kanti por honorizar Dievs,Mara e Laima. Li invitas Yani juntar su al festo. La Latviani opinionas, ke Yani personigo dil solstico, arivas nur se lu vartesas, t.e. nur kande la rituaro dil festo vere eventas. La «Daina»-i raportas a ni ke, ye la tempo kande la pagana religio Latviana esis oficale religio por la tota populo, la arivo di Yani anuncesis per multa soni de klariono e tambur- plei. Pos la festino onu kuras cirkum la domi e l'agri. Omnaloke adube li iras, la homi kantas por obtenor la maxim granda quanto de bonfaci. Desfortunoza esus ta qua ne finabus omna agri-labori ye ca instanto, nam onu mokadus lu per kanti. Ica farandolo dil nokto di Yani esas plezuro por la geyuni qui profitas olu por observar la florifanta filiki, qui, segun la tradiciono, desklozesas dum ta nokto. Se onu trovas oli to igas fortunoza onu precipue pri amoro. Pos vizitir la maxim proxima farmodomi, omni asemblas su en karakterizita loko, generale kolino (olim sakra kolino), ube la festo duros til auroro dil 24ma di junio.

Grandega rogo preparesas hike ed olu brulas dum la tota nokto. La partoprenanti dansas cirkum ica granda fairo, saltas super ol, kantas ed amuzesas...

Ye l'auroro dil 24ma di junio, omni salutas Yani qua foriras e li pregas lu rivenor ye la sequonta yaro. Pose la rituaro dil aquo facesas, quale exemple la kolekto di roso, l'aspersado sub la levanta suno... Lore la festo finas e singlu retrovenas a sua hemo.

Referi

Commons
Commons
Wikimedia Commons havas kontenajo relatante a: Latvia
Flago dil Europana Uniono Mapo dil Europana Uniono
Membrostati: AustriaBelgiaBulgariaChekiaChiproDaniaEstoniaFinlandoFranciaGermaniaGrekiaHispaniaHungariaIrlandoItaliaKroatia - LatviaLituaniaLuxemburgiaMaltaNederlandoPoloniaPortugalRumaniaSlovakiaSloveniaSuedia
Negocianta stati: Islando - MontenegroNorda MakedoniaSerbiaTurkia
Peticionanta stati: Albania
Potenciala kandidati: Bosnia e Herzegovina - Kosovo