Atmosferala polutajo

Atmosferala polutajo esas materio, qua akumulas en la atmosfero e kunportas nedezirebla efekti por la homo, por la animalo e por la naturo.

La origino di la poluteso

Aden la atmosfero finas substanci, qui esas nociva e deskomfortoza por la vivanta enti. La polutaji esas generale gasi, ma li povas esar anke kom mikra partikuli en formo di fumuro o guteti. Parto de la polutaji naskas naturale exemple dum volkanala erupti. Plu granda parto de la polutaji esas efektita da la aktiveso di la homo. Tre signifikanta sordidigeri esas energiigeyi, qui uzas karbono kom fonto di energio, kombusturi de automobili e de brulado por nova lando kultivebla.

La maxim grava substanci

Inter la maxim grava polutomaterii esas ca sep substanci:

• Ozono (O₃): Ozono esas neordinara formo di oxigeno. En la stratosfero ozono protektas la vivo sur Tero deturnante la ultraviolea radiaco da Suno. Ma en inhalita aero ozono esas domajiva por la pulmoni. En la baza atmosfero ozono augmentas la globala varmesko.
• Karbonodioxido (CO₂): Karbonodioxido esas senkolora gaso. On konsideras, ke karbonodioxido esas la maxim serioza plago inter la teplicogasi. La precipua fonti di karbonodioxido, apud volkanala erupti, esas la aktiveso di la homo, exemple la kombustado di benzino e la uzo e brulado di karbono.
• Mikra partikuli: Mikra partikuli esas tre tenua parteti en la atmosfero. Kelki ek li naskas en forestobruli, volkanoerupti e sablotempesti. Altra partikuli naskas en kombusteblaji, exemple en brulita fuelo e karbono. La granda quanto de mikra partikuli en la aero plugrandigas la risko pri pulmonala morbi.
• Karbonomonoxido (CO): Karbonomonoxido esas senkolora e senodora gaso. Ol naskas kande ligno brulesas, ma anke tabakofumo kontenas karbonomonoxido. Anke automobili lasas karbonomonoxido. Ca gaso esas toxika por vivanta enti pro ke ol diminutas la kapableso di la sango kunportar oxigeno.
• Azotodioxido (NO₂): Azotodioxido havas akra odoro e la gaso esas domajiva por la pulmoni. La energiigeyi, apud energio, nedezireble produktas anke azotodioxido. La gaso havas granda rolo en la formesko di ozono ed en acida pluvi.
• Sulfodioxido (SO₂): Sulfodioxido esas senkolora e havas akrega odoro. Ol naskas en multa feldi di industrii. Sulfodioxido e mikra pluvoguti formigas la acida pluvo, qua iritas la pulmoni. La acida pluvo esas domajiva anke por la planti e por la aquala enti.
• Plombo: Antee uzesis plombo en fuelo kom helpiva substanco, ma nun plombo esas interdiktita en fuelo di la automobili. Ankore plombo finas aden atmosfero de fabrikerii metalurgiala e de fabrikerii produktanta akumulatori. Pos inhalo, plombo povas domajar korpoparti e tardigar la mentala developo di la infanti.

Ultre mencionita substanci inter la polutaji apartenas amoniako, transpiriva materii organika e kelka toxika metali. Anke fotokemiala fumo-nebulo, *smogo, esas toxikega.