Gruzia: Diferi inter la revizi

De Wikipedio
Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
Dexbot (diskutez | kontributadi)
m Removing Link FA template (handled by wikidata) - The interwiki article is not featured
kelka korektigi. +kurta texto, imajo
Lineo 12: Lineo 12:
| Guvernerio = [[Republiko]]
| Guvernerio = [[Republiko]]
| Nomo_listo_chefo_stato = Listo di prezidanti di Gruzia
| Nomo_listo_chefo_stato = Listo di prezidanti di Gruzia
| Titulo_chefo_stato = prezidanto
| Titulo_chefo_stato = Prezidanto
| Chefo_di_stato = [[Mikhail Saakashvili]]
| Chefo_di_stato = [[Giorgi Margvelashvili]]
| Nomo_listo_chefo_guverno = Listo di chefministri di Gruzia
| Nomo_listo_chefo_guverno = Listo di chefministri di Gruzia
| Titulo_chefo_guverno = Chefministro
| Titulo_chefo_guverno = Chefministro
Lineo 34: Lineo 34:
=== Historio ===
=== Historio ===
{{PA|Historio di Gruzia}}
{{PA|Historio di Gruzia}}
Homo habitas kontinue la regiono di nuna Gruzia de la [[petr-epoko]]. La regiono esis okupita da [[Anciena Grekia|Greki]] e pose da [[Persian imperio|Persiani]]. Nuna chef-urbo, Tbilisi, fondesis en [[380 aK]].

[[Arkivo:Earlycaucasus655.jpg|thumb|left|200px|Mapo di la regiono di [[Kaukazo]], kun le stati di [[Kolchido]] ed Iberia.]]
[[Arkivo:Earlycaucasus655.jpg|thumb|left|200px|Mapo di la regiono di [[Kaukazo]], kun le stati di [[Kolchido]] ed Iberia.]]
Homo habitas kontinue la regiono di nuna Gruzia de la [[petr-epoko]]. La regiono okupesis da [[Anciena Grekia|Greki]] e pose da [[Persian imperio|Persiani]]. Nuna chef-urbo, Tbilisi, fondesis en [[380 aK]].
[[Roman imperio|Romani]] konquestis la regiono komplete en 66 aK, e lua dominacajo lastis preske 400 yari. Li introduktis [[kristanismo]] dum la [[4ma yarcento]], e rejulo [[Mirvan 3ma di Iberia]] deklaris lu l'oficala religio di lando en [[327]]. Ta akto proximigis Iberia e la [[Bizanciana imperio]].

[[Roman imperio|Romani]] konquestis la regiono komplete en 66 aK, e lua dominacajo duris preske 400 yari. Li introduktis [[kristanismo]] dum la [[4ma yarcento]], e rejulo [[Mirvan 3ma di Iberia]] deklaris lu l'oficala religio di lando en [[327]]. Ta akto proximigis Iberia e la [[Bizancan imperio]].


[[Arkivo:Queen_Tamara_of_Georgia.jpg|thumb|180px|Rejino [[Tamar di Gruzia]].]]
[[Arkivo:Queen_Tamara_of_Georgia.jpg|thumb|left|180px|Rejino [[Tamar di Gruzia]].]]
[[Arabia|Arabi]] okupis Tbilisi en [[645]], ma Gruziani konservis granda autonomeso sub l'Araba rejio<ref>"Christianity and the Georgian Empire" (early history) Library of Congress, marto 1994</ref>. Dum la komenco di la [[12ma yarcento]] rejulo [[Davit 4ma di Gruzia]] gradope ekpulsis [[Seljuk-imperio|Seljuka turki]] de la regiono, e vinkis l'importanta [[Didgori-batalio]], en [[12 di agosto]] [[1121]]. Gruziana rejio atingis lua zenito dum lasta yari de la [[12ma yarcento|12ma]] e l'unesma yari de la [[13ma yarcento]], epoko en ke religiala tolero kreskis e la [[filozofio]] expansis su, ma en [[1292]] [[Mongolia|Mongoli]] okupis la regiono. Mongola okupeso lastis til [[1310]].
[[Arabia|Arabi]] okupis Tbilisi en [[645]], ma Gruziani konservis granda autonomeso sub l'Araba rejio<ref>"Christianity and the Georgian Empire" (early history) Library of Congress, marto 1994</ref>. Dum la komenco di la [[12ma yarcento]] rejulo [[Davit 4ma di Gruzia]] gradope ekpulsis [[Seljuk-imperio|Seljuka turki]] de la regiono, e vinkis l'importanta [[Didgori-batalio]], en [[12 di agosto]] [[1121]]. Gruziana rejio atingis lua zenito dum lasta yari de la [[12ma yarcento|12ma]] e l'unesma yari de la [[13ma yarcento]], epoko en ke religiala tolero kreskis e la [[filozofio]] expansis su, ma en [[1292]] [[Mongolia|Mongoli]] okupis la regiono. Mongola okupeso lastis til [[1310]].


En [[1783]] Gruzia okupesis da [[Rusian imperio]] signatis [[Georgievsk-kontrato]] en ke [[Rusian imperio|Rusia]] defendus la mikra rejio di Kartli-Kakheti, restajo di anciena rejii di Gruzia. Malgre ta, Rusia ne defendis Kartli-Kakheti kande [[Otoman imperio|Turkiani]] e Persiani atakis Tbilisi en [[1875]] e nove en [[1795]].
En [[1783]] Gruzia okupesis da [[Rusian imperio]] signatis [[Georgievsk-kontrato]] en ke [[Rusian imperio|Rusia]] defendus la mikra rejio di Kartli-Kakheti, restajo di anciena rejii di Gruzia. Tamen, Rusia ne defensis Kartli-Kakheti kande [[Otoman imperio|Turkiani]] e Persiani atakis Tbilisi en [[1875]] e nove en [[1795]].


Ye la [[22ma di decembro]] [[1800]] caro [[Pavel 1ma di Rusia]] anexis la rejio di Kartli-Kakheti a Rusian imperio, e konfirmis l'anexo da dekreto ye la [[8 di januaro]] [[1801]]<ref>Gvosdev, Nikolas K.: ''Imperial policies and perspectives towards Georgia: 1760-1819'', Macmillan, Basingstoke 2000</ref>. Gruziana nobeleso ne aceptis la dekreto til [[1802]].
La [[22ma di decembro]] [[1800]] caro [[Pavel 1ma di Rusia]] anexis la rejio di Kartli-Kakheti a Rusian imperio, e konfirmis l'anexo da dekreto ye la [[8 di januaro]] [[1801]]<ref>Gvosdev, Nikolas K.: ''Imperial policies and perspectives towards Georgia: 1760-1819'', Macmillan, Basingstoke 2000</ref>. Gruziana nobeleso ne aceptis la dekreto til [[1802]].


De [[1803]] til [[1878]] kom konsequo di diversa militi kontre [[Otoman imperio|Otomani]] e [[Persa imperio|Persiani]], Gruziana teritorio kreskis. [[Abkhazia]], por exemplo, esis okupita komplete en [[1864]]. Dum [[Rusiana Revoluciono]] komencis movemento di nedependo ma en februaro [[1921]] la Sovieta [[Reda Armeo]] okupis la lando e retrodonis la teritorio a Turkia.
De [[1803]] til [[1878]] kom konsequo di diversa militi kontre [[Otoman imperio|Otomani]] e [[Persa imperio|Persiani]], Gruziana teritorio kreskis. [[Abkhazia]], por exemplo, esis okupita komplete en [[1864]]. Dum [[Rusiana Revoluciono]] komencis movemento di nedependo ma en februaro [[1921]] la Sovieta [[Reda Armeo]] okupis la lando e retrodonis la teritorio a Turkia.
Lineo 50: Lineo 50:
Gruzia divenis nove nedependanta pos falo di [[Sovietia]], ye la [[9ma di aprilo]] [[1991]]. En la [[26ma di mayo]] sam yaro, [[Zviad Gamsakhurdia]] esis elektita prezidanto. Gamsakhurdia pariis pri Gruziana nacionalismo, e deklaris ke [[Abkhazia]] e [[Sud-Osetia]] sejornus sub Gruzian autoritato.
Gruzia divenis nove nedependanta pos falo di [[Sovietia]], ye la [[9ma di aprilo]] [[1991]]. En la [[26ma di mayo]] sam yaro, [[Zviad Gamsakhurdia]] esis elektita prezidanto. Gamsakhurdia pariis pri Gruziana nacionalismo, e deklaris ke [[Abkhazia]] e [[Sud-Osetia]] sejornus sub Gruzian autoritato.


De [[22 di decembro]] [[1991]] til [[6 di januaro]] [[1992]] okuris sangoza [[stato-stroko]] ke ekpulsis Gamsakhurdia de povo. On komencis [[interna milito]] ke lastis til [[1995]]. En [[1992]] [[Eduard Shevardnadze]] retroiris a Gruzia ed unionis su a la chefi di revolto, Kitovani e Ioseliani, ed organizis triumviraro, nomizita "Konsilantaro di Stato" por guvernar lando. En [[1995]] Shevardnadze esis oficale elektita prezidanto di lando.
De [[22 di decembro]] [[1991]] til [[6 di januaro]] [[1992]] eventis sangoza [[stato-stroko]] ke ekpulsis Gamsakhurdia de povo. On komencis [[interna milito]] ke lastis til [[1995]]. En [[1992]] [[Eduard Shevardnadze]] retroiris a Gruzia ed unionis su a la chefi di revolto, Kitovani e Ioseliani, ed organizis triumviraro, nomizita "Konsilantaro di Stato" por guvernar lando. En [[1995]] Shevardnadze esis oficale elektita prezidanto di lando.


En [[2008]] okuris milito kontre la nedependo di [[Sud-Osetia]]. [[Rusia]] agnoskis la nedependo di Sud-Osetia e di [[Abkhazia]] e sendis trupi por defendar Sud-Osetiana teritorio.
En [[2008]] eventis milito kontre la nedependo di [[Sud-Osetia]]. [[Rusia]] agnoskis la nedependo di Sud-Osetia e di [[Abkhazia]] e sendis trupi por defensar Sud-Osetiana teritorio.


=== Politiko ===
=== Politiko ===
Gruzia esas [[demokratio|demokratiala]] parlamentala [[republiko]]. La [[chefo di stato]] esas la [[prezidanto]], qua elektesas dal populo por 5-yara periodo. La [[chefministro]] esas la [[chefo di guvernerio]], ed elektesas dal prezidanto.
Gruzia esas [[demokratio|demokratiala]] parlamentala [[republiko]]. La [[chefo di stato]] esas la [[prezidanto]], qua elektesas dal populo por 5-yara periodo. La [[chefministro]] esas la [[chefo di guvernerio]], ed elektesas dal prezidanto.


La [[legifala povo]] kompozesas da la parlamento, formata da unika chambro kun 235 membri qui elektesas dal populo por 4-yara periodo.
La [[legifala povo]] kompozesas da la parlamento, qua kompozesas da unika chambro kun 235 membri qui elektesas dal populo por 4-yara periodo.


[[Arkivo:Georgia high detail map.png|thumb|right|Mapo di Gruzia kun Abkhazia (en verda) e Sud-Osetia (en violea).]]
[[Arkivo:Georgia high detail map.png|thumb|right|Mapo di Gruzia kun Abkhazia (en verda) e Sud-Osetia (en violea).]]
Lineo 90: Lineo 90:


=== Demografio ===
=== Demografio ===
[[Arkivo:Qartvelebi_poloneti.jpg|thumb|200px|Gruziana viro kun tradicionala vestaro.]]
* Habitanti: 4.934.413(2004)
Quankam lua etniala grupo ne existas en altra parti de [[Europa]] ecepte en [[Kaukazo]], Gruziani konsideras su [[kulturo|kulturale]] Europani. Gruziani esas cirkum 84% de la habitantaro. [[Abkhazia]]ni, Osetiani, [[Armenia]]ni, [[Azerbaijan]]i, Greki de Kaukazo, [[Judo|Judi]] e [[Rusia|Rusi]] esas minoritati.
* Lojanto-denseso: 78 km²
* Chefa lingui:
** Gruziana (Kartveli) 83 %
** Azeriana 6,5 %
** Armeniana 5,6%


[[Gruziana linguo]] ne apartenas ad [[Indo-Europana linguaro|Indo-Europana]], [[Turka lingui|Turka]] o Semitika grupi. Ol parolesas da cirkum 71% de la habitantaro kom matrala linguo. [[Abkhaziana linguo]] parolesas en Abkhazia. Altra lingui parolata esas [[Rusa linguo|Rusa]] (9%), [[Armeniana linguo|Armeniana]] (7%), [[Azerbaijana linguo|Azerbaijana]] (6%), e 7% parolas altra lingui.
* Religio: [[Ortodoxa kristanismo]] (83%)

Cirkum 83% de la habitantaro praktikas [[Ortodoxa kristanismo]], 9.9% esas [[Islamo|Islamana]], 3.9% esas Armeniani apostoliki, e 0.8% esas [[katolikismo|katoliki]].

* Lekto-saveso: 99 %.
* Postulata vivo-duro: 61 yari (por viri), 68 yari (por mulieri)
* Postulata vivo-duro: 61 yari (por viri), 68 yari (por mulieri)


Lineo 103: Lineo 103:


=== Kulturo ===
=== Kulturo ===

* Lekto-saveso: 99 %.
* Propralinguala nomo: Sakartvelo
* Propralinguala nomo: Sakartvelo



Versiono ye 17:18, 8 sep. 2015

La korekta nomo di lando esas Gruzia. Georgia esas la nomo di un Usana stato. Videz Georgia (Usa):

Gruzia
საქართველოს რესპუბლიკა
Sakartvelos Respublika
Standardo di Gruzia Blazono di Gruzia
Nacionala himno:
Tavisupleba
Urbi:
Chefurbo: Tbilisi
Precipua urbo: Tbilisi
Lingui:
Oficala lingui: Gruziana
Tipo: Republiko
· Prezidanto: Giorgi Margvelashvili
· Chefministro: Irakli Garibashvili
Surfaco: (120ma maxim granda)
· Totala: 69.700 km²
· Aquo: Neglijebla %
Plusa informi:
Valuto: Lari
Veho-latero: dextre
ISO: GE
GEO
268
Reto-domeno: .ge*, .გე*
Precipua religio: ortodoxa kristanismo, 83%


Gruzia (en Gruziana საქართველო sak’art’velo) esas lando qua jacas en suda parto di Kaukazo-montaro en estala rivo di Nigra maro, inter Azia ed Europa. Lua vicina landi esas Rusia en nordo, Turkia ed Armenia en sudo, e Azerbaijan en sud-esto.

Bazala fakti pri Gruzia.

Historio

 Precipua artiklo: Historio di Gruzia
Mapo di la regiono di Kaukazo, kun le stati di Kolchido ed Iberia.

Homo habitas kontinue la regiono di nuna Gruzia de la petr-epoko. La regiono okupesis da Greki e pose da Persiani. Nuna chef-urbo, Tbilisi, fondesis en 380 aK.

Romani konquestis la regiono komplete en 66 aK, e lua dominacajo duris preske 400 yari. Li introduktis kristanismo dum la 4ma yarcento, e rejulo Mirvan 3ma di Iberia deklaris lu l'oficala religio di lando en 327. Ta akto proximigis Iberia e la Bizancan imperio.

Rejino Tamar di Gruzia.

Arabi okupis Tbilisi en 645, ma Gruziani konservis granda autonomeso sub l'Araba rejio[1]. Dum la komenco di la 12ma yarcento rejulo Davit 4ma di Gruzia gradope ekpulsis Seljuka turki de la regiono, e vinkis l'importanta Didgori-batalio, en 12 di agosto 1121. Gruziana rejio atingis lua zenito dum lasta yari de la 12ma e l'unesma yari de la 13ma yarcento, epoko en ke religiala tolero kreskis e la filozofio expansis su, ma en 1292 Mongoli okupis la regiono. Mongola okupeso lastis til 1310.

En 1783 Gruzia okupesis da Rusian imperio signatis Georgievsk-kontrato en ke Rusia defendus la mikra rejio di Kartli-Kakheti, restajo di anciena rejii di Gruzia. Tamen, Rusia ne defensis Kartli-Kakheti kande Turkiani e Persiani atakis Tbilisi en 1875 e nove en 1795.

La 22ma di decembro 1800 caro Pavel 1ma di Rusia anexis la rejio di Kartli-Kakheti a Rusian imperio, e konfirmis l'anexo da dekreto ye la 8 di januaro 1801[2]. Gruziana nobeleso ne aceptis la dekreto til 1802.

De 1803 til 1878 kom konsequo di diversa militi kontre Otomani e Persiani, Gruziana teritorio kreskis. Abkhazia, por exemplo, esis okupita komplete en 1864. Dum Rusiana Revoluciono komencis movemento di nedependo ma en februaro 1921 la Sovieta Reda Armeo okupis la lando e retrodonis la teritorio a Turkia.

Gruzia divenis nove nedependanta pos falo di Sovietia, ye la 9ma di aprilo 1991. En la 26ma di mayo sam yaro, Zviad Gamsakhurdia esis elektita prezidanto. Gamsakhurdia pariis pri Gruziana nacionalismo, e deklaris ke Abkhazia e Sud-Osetia sejornus sub Gruzian autoritato.

De 22 di decembro 1991 til 6 di januaro 1992 eventis sangoza stato-stroko ke ekpulsis Gamsakhurdia de povo. On komencis interna milito ke lastis til 1995. En 1992 Eduard Shevardnadze retroiris a Gruzia ed unionis su a la chefi di revolto, Kitovani e Ioseliani, ed organizis triumviraro, nomizita "Konsilantaro di Stato" por guvernar lando. En 1995 Shevardnadze esis oficale elektita prezidanto di lando.

En 2008 eventis milito kontre la nedependo di Sud-Osetia. Rusia agnoskis la nedependo di Sud-Osetia e di Abkhazia e sendis trupi por defensar Sud-Osetiana teritorio.

Politiko

Gruzia esas demokratiala parlamentala republiko. La chefo di stato esas la prezidanto, qua elektesas dal populo por 5-yara periodo. La chefministro esas la chefo di guvernerio, ed elektesas dal prezidanto.

La legifala povo kompozesas da la parlamento, qua kompozesas da unika chambro kun 235 membri qui elektesas dal populo por 4-yara periodo.

Mapo di Gruzia kun Abkhazia (en verda) e Sud-Osetia (en violea).

Autonoma regioni en Gruzia

  • Adjaria (en sud-westo apud Nigra maro)
  • Abkhazia (en nord-westo apud Nigra maro)
    • Surfaco: 8 400 km²
    • Chefurbo: Sukhumi
    • Habitanti:
      • 45 % Gruziani
      • 17 % (etnikale) Abkhaziani
      • 14 % Armeniani
      • 12 % Rusi
      • 6 % Greki.

Autonoma regiono di Abkhazia proklamis su nedependanta en 1992, ma nula stato agnoskabis la nedependo. Nur Rusia havas bona relati kun Abkhazia. La regiono di Sud-Osetia, en Kaukazo montaro (nordo di lando), deklaris su nedependanta de Gruzia ye la 28ma di novembro 1991 (Nord-Osetia esas parto di Rusia).

En agosto 2008 Gruzia probis nesucesoze retrokonquestar Sud-Osetia per forco, pro quo Rusia helpis Sud-Osetia.

Geografio

Gruzia jacas en suda Kaukazo, inter latitudi41ºN e 44ºN e longitudi 40ºE e 47ºE. Kun 67,900 km² ol esas montoza lando. Monto Shkhara, kun 5,068 metri di altitudo esas lua maxim alta monto.

Ekonomio

 Precipua artiklo: Ekonomio di Gruzia
  • Pekunio:Gruziana lari (vice Rusa rublo). 1 lari = 100 tetri.
  • Exportaco-produkti: citruso-frukti, teo, vino.
  • Fluido-konduktilo per petrolo e balde fervoyo inter Kaspia maro e Turkia.

Demografio

Gruziana viro kun tradicionala vestaro.

Quankam lua etniala grupo ne existas en altra parti de Europa ecepte en Kaukazo, Gruziani konsideras su kulturale Europani. Gruziani esas cirkum 84% de la habitantaro. Abkhaziani, Osetiani, Armeniani, Azerbaijani, Greki de Kaukazo, Judi e Rusi esas minoritati.

Gruziana linguo ne apartenas ad Indo-Europana, Turka o Semitika grupi. Ol parolesas da cirkum 71% de la habitantaro kom matrala linguo. Abkhaziana linguo parolesas en Abkhazia. Altra lingui parolata esas Rusa (9%), Armeniana (7%), Azerbaijana (6%), e 7% parolas altra lingui.

Cirkum 83% de la habitantaro praktikas Ortodoxa kristanismo, 9.9% esas Islamana, 3.9% esas Armeniani apostoliki, e 0.8% esas katoliki.

  • Lekto-saveso: 99 %.
  • Postulata vivo-duro: 61 yari (por viri), 68 yari (por mulieri)

La maxim granda urbo esas Tbilisi, la chef-urbo. Altra granda urbi esas Kutaisi, Batumi, Rustavi e Sokhumi.

Kulturo

  • Propralinguala nomo: Sakartvelo

Cetera aferi

Referi

  1. "Christianity and the Georgian Empire" (early history) Library of Congress, marto 1994
  2. Gvosdev, Nikolas K.: Imperial policies and perspectives towards Georgia: 1760-1819, Macmillan, Basingstoke 2000