Tanzania: Diferi inter la revizi

De Wikipedio
Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
+texto, referi, imaji
kelka korektigi + texto, imaji
Lineo 6: Lineo 6:
| Imajo_mapo = Tanzania in its region.svg
| Imajo_mapo = Tanzania in its region.svg
| Chefurbo = [[Dodoma]]
| Chefurbo = [[Dodoma]]
| Lojanti_chefurbo = {{formatnum:324347}} ([[2002]])
| Habitanti_chefurbo = {{formatnum:324347}} ([[2002]])
| Precipua_urbo = [[Dar-es-Salaam]]<br /><small>(2 497 940 habitanti - 2002)</small>
| Precipua_urbo = [[Dar-es-Salaam]]<br /><small>(2 497 940 habitanti - 2002)</small>
| Oficala_lingui = [[Swahili linguo|Swahili]], [[Angliana linguo|angliana]]
| Oficala_lingui = [[Swahilia linguo|Swahilia]], [[Angla linguo|Angla]]
| Guvernerio = [[Republiko]]
| Guvernerio = [[Republiko]]
| Nomo_listo_chefo_stato = Listo di prezidanti di Tanzania
| Nomo_listo_chefo_stato = Listo di prezidanti di Tanzania
| Titulo_chefo_stato = Prezidanto
| Titulo_chefo_stato = Prezidanto
| Chefo_di_stato = [[Jakaya Mrisho Kikwete]]
| Chefo_di_stato = [[John Pombe Magufuli]]
| Nomo_listo_chefo_guverno = Listo di chefa ministri di Tanzania
| Nomo_listo_chefo_guverno = Listo di chefa ministri di Tanzania
| Titulo_chefo_guverno = Chefa ministro
| Titulo_chefo_guverno = Chefa ministro
| chefo_guverno = [[Mizengo Kayanza Peter Pinda]]
| chefo_guverno = [[Kassim Majaliwa]]
| Surfaco = {{formatnum:945090}}
| Surfaco = {{formatnum:945090}}
| Rango_surfaco = 27
| Rango_surfaco = 27
| Surfaco_aquo = 6,2
| Surfaco_aquo = 6,2
| Lojanti = {{formatnum:43188000}}<ref>[http://www.nbs.go.tz/pdf/Tanzania_in_Figures2010.pdf Tanzania in Figures 2010]</ref>
| Habitanti = {{formatnum:44928923}}<ref>[http://www.nbs.go.tz/pdf/Tanzania_in_Figures2010.pdf Tanzania in Figures 2010]</ref>
| Rango_lojanti = 30
| Rango_Habitanti = 30
| Yaro = 2010
| Yaro = 2014
| Lojanto-denseso = 46.3
| Denseso di habitantaro = 46.3
| Reto_kodo = .tz
| Reto_kodo = .tz
| Nomo_himno = ''Mungu ibariki Afrika''
| Nomo_himno = ''Mungu ibariki Afrika''
Lineo 28: Lineo 28:
| Religii = [[Islamo]] c. 35%, Lokala religii c. 35%<br /> [[Kristanismo]] c. 30%
| Religii = [[Islamo]] c. 35%, Lokala religii c. 35%<br /> [[Kristanismo]] c. 30%
}}
}}
'''Tanzania''' (kompleta nomo: '''Unionita Republiko di Tanzania''') esas lando qua jacas en est-[[Afrika]] che [[Equatoro]]. Lua vicina landi esas:
'''Tanzania''' (kompleta nomo: '''Republiko Unionita di Tanzania''') esas lando qua jacas en estal [[Afrika]] che [[Equatoro]]. Lua vicina landi esas [[Kenia]] ed [[Uganda]] norde, [[Ruanda]] e [[Burundi]] nord-weste,
[[Demokratial Republiko Kongo]] weste, [[Zambia]] sudweste, e [[Malawi]] e [[Mozambik]] sude. Este jacas l'[[Indiana oceano]].
* en nordo, [[Kenia]] ed [[Uganda]],
* en nord-westo, [[Ruanda]] e [[Burundi]],
* en esto, [[Demokratial Republiko Kongo]],
* en sud-westo, [[Zambia]],
* en sudo, [[Malawi]] e [[Mozambik]].
En esto jacas [[Indiana oceano]].


'''Bazala fakti pri Tanzania.'''
'''Bazala fakti pri Tanzania.'''
=== Historio ===
=== Historio ===
{{PA|Historio di Tanzania}}
{{PA|Historio di Tanzania}}
''[[Australopithecus afarensis]]'' habitis la regiono di nuna Tanzania cirkum 3 milion yari ante nun. Hominidi de genero ''Paranthropus'' habitis la regiono plu kam 2 milioni di yari ante nun. Cirkum {{formatnum:2000}} yari ante nun, [[bantuo]] populi komencis arivar de vicina regioni. Komercisti de [[Persiana gulfo]] introduktis [[islamo]] en litoro di la regiono dum 8ma o 9ma yarcenti.
''[[Australopithecus afarensis]]'' habitis la regiono di nuna Tanzania cirkume 3 milion yari ante nun. Hominidi de la genero ''Paranthropus'' habitis la regiono plu kam 2 milion yari ante nun. Cirkume {{formatnum:2000}} yari ante nun, l'unesma [[bantuo|populi bantua]] komencis arivar de regioni vicina. Komercisti de [[Persiana gulfo]] introduktis [[islamo]] en la litoro di la regiono dum la 8ma o 9ma yarcenti.


[[Vasco da Gama]] esis l'unesma [[Europa]]no qua arivis en la regiono di nuna Tanzania, en [[1498]]. [[Portugal]]ani konquestis komplete la litoro di la regiono en [[1525]], ma ekpulsesis da Arabi de [[Oman]] dum la [[18ma yarcento]]. Sultano [[Seyyid Said]] establisis la chef-urbo di la regiono en [[Zanzibar]] en [[1840]]. Il developis komercala voyi qui iris til central Afrika e [[Lago Tanganyika]], e la regiono divenis centro por komerco di [[sklaveso|sklavi]].
[[Vasco da Gama]] esis l'unesma [[Europa]]no qua arivis en la regiono di nuna Tanzania, en [[1498]]. [[Portugal]]ani konquestis komplete la litoro di la regiono en [[1525]], ma ekpulsesis dal Arabi de [[Oman]] dum la [[18ma yarcento]]. Sultano [[Seyyid Said]] establisis la chef-urbo di la regiono en [[Zanzibar]] en [[1840]]. Il developis komercala chosei qui iris til central Afrika e [[Lago Tanganyika]], e la regiono divenis centro por komerco di [[sklaveso|sklavi]].


[[Arkivo:Flag_of_Deutsch-Ostafrika.svg|thumb|200px|left|Flago di la Germana Estal Afrika]].]]
De [[1880]] til [[1919]] Tanganyika divenis [[Germania]]na kolonio. Germani establisis bazala skoli e licei en la regiono. Pos fino di [[unesma mondomilito]] [[Unionita Rejio|Britaniani]] okupis la regiono en [[1919]] ed establisis [[Britaniana Est Afrika]]. En [[1928]] li inauguris l'unesma [[fervoyo]] di la regiono, Tabora-Mwanga. Britanian administrado lastis til [[1961]].
De [[1880]] til [[1919]] Tanganyika divenis [[Germana imperio|Germana]] kolonio. Germani establisis bazala skoli e licei en la regiono. Pos finir l'[[unesma mondomilito]], [[Unionita Rejio|Britaniani]] okupis la regiono en [[1919]] ed establisis [[Britaniana Estal Afrika]]. En [[1928]] li inauguris l'unesma [[ferovoyo]] di la regiono, Tabora-Mwanga. Britanian administrado duris til [[1961]].


Kontinentala parto ([[Tanganyika]]) divenis nedependanta en [[1961]]. [[Julius Nyerere]] esis lua unesma prezidanto. [[Zanzibar]] divenis nedependanta en [[1963]]. En [[26 di aprilo]] [[1964]] [[Tanganyika]] e Zanzibar unionesis e formacis Tanzania, e Nyerere divenis la prezidanto dil unionita lando.
La teritorio an la kontinento, nomizita [[Tanganyika]], divenis nedependanta en [[1961]]. [[Julius Nyerere]] esis lua unesma prezidanto. [[Zanzibar]] divenis nedependanta en [[1963]]. Ye la [[26ma di aprilo]] [[1964]] [[Tanganyika]] e [[Zanzibar]] unionesis por formacar Tanzania, e Nyerere divenis la prezidanto dil unionita lando.


Nyerere establisis [[diktatoreso]] kun singla partiso, e [[komunismo|komunista]] landi ([[Populala Republiko di Chinia]], [[Est-Germania]] e [[Sovietia]]) establisis diplomacala relati kun Tanzania. [[Koruptajo]] esis abundeganta<ref>Annabel Skinner. ''Tanzania & Zanzibar''. p. 17.</ref>.
Nyerere establisis [[diktatoreso]] kun singla partiso, ed establisis diplomacala relati kun [[komunismo|komunista]] landi, quale [[Populala Republiko di Chinia]], [[Est-Germania]] e [[Sovietia]]. [[Korupteso]] esis abundeganta.<ref>Annabel Skinner. ''Tanzania & Zanzibar''. p. 17.</ref>


La rejimo di singla partiso finis en [[1985]] kande lando havis lua unesma elekto kun multa partisi, ma l'elekto vinkesis da [[Ali Hassan Mwinyi]], de la partiso ''Chama Cha Mapinduzi'', fondita da Nyerere. En [[1990]] kelka grupi en Zanzibar demandis referendo pri nedependo dil insulo, ma lia demandi esis neglijita.
La rejimo di singla partiso finis en [[1985]], kande lando havis lua unesma elekto kun plura partisi, ma l'elekto vinkesis da [[Ali Hassan Mwinyi]], de la partiso ''Chama Cha Mapinduzi'', fondita da Nyerere. En [[1990]] kelka grupi en Zanzibar demandis plebicito pri la nedependo dil insulo, ma lia demandi esis neglijita.


Quankam neregulozesi en elektala proceso, [[Benjamin William Mkapa]] elektesis prezidanto en [[1995]] e guvernis til [[2005]]. En [[2005]] okuris nove elekti, e [[Jakaya Mrisho Kikwete]] asumis kom prezidanto.
Quankam neregulozesi en elektala proceso, [[Benjamin William Mkapa]] elektesis prezidanto en [[1995]] e guvernis til [[2005]]. En [[2005]] itere eventis elekti, e [[Jakaya Mrisho Kikwete]] asumis la prezidanteso.


=== Politiko ===
=== Politiko ===
[[Arkivo:John_Magufuli_2015.png|thumb|200px|[[John Pombe Magufuli]], prezidanto di Tanzania]]
[[Arkivo:Kikwete and Pinda.jpg|thumb|220px|La prezidanto [[Jakaya Mrisho Kikwete|Jakaya Kikwete]] e la chefa ministro [[Mizengo Kayanza Peter Pinda|Mizengo Pinda]].]]
[[Arkivo:Kassim_Majaliwa.jpg|thumb|200px|left|Chefa ministro [[Kassim Majaliwa]]]]
Tanzania esas prezidantala [[republiko]]. La prezidanto - nune [[Jakaya Mrisho Kikwete]] - esas [[chefo di stato]] e [[chefo di guvernerio]], ed elektesas dal populo por 5-yara periodo. Lu selektas ed indikas la [[chefa ministro]] inter la membri di Nacional Asemblajo. La chefa ministro esas la chefo dil guverno en la Nacional Asemblajo.
Tanzania esas prezidantala [[republiko]]. La prezidanto - nune [[John Pombe Magufuli]] - esas ambe [[chefo di stato]] e [[chefo di guvernerio]], ed elektesas dal populo por 5-yara periodo. Lu selektas ed indikas la [[chefa ministro]] inter la membri di Nacional Asemblajo. La chefa ministro esas la chefo dil guverno en la Nacional Asemblajo. Pos la [[20ma di novembro]] [[2015]] esas [[Kassim Majaliwa]].


[[Legifala povo]] kompozesas da Nacional Asemblajo, qua havas 250 membri qui elektesas dal populo por 5-yara periodo. Nuna [[konstituco]] ratifikesis en [[1977]].
La [[legifala povo]] kompozesas ek la Nacional Asemblajo, qua havas 250 membri qui elektesas dal populo por 5-yara periodo. Nuna [[konstituco]] ratifikesis en [[1977]].


[[Judiciala povo]] kompozesas da quar niveli, e kombinas l'autoritato di tradicionala tribuala legi, islama legi e Britaniana komuna legi. Lando establisis specala korto por komercal aferi en [[1999]].
[[Judiciala povo]] kompozesas da quar niveli, e kombinas l'autoritato di tradicionala tribuala legi, islamala legi e Britaniana komuna legi. Tanzania establisis specala korto por komercal aferi en [[1999]].


L'arkipelago di [[Zanzibar]] esas mi-autonomo. Ol havas lua propra prezidanto e lua domo di reprezentanti, kun 50 membri qui elektesas dal populo por 5-yara periodo.
L'arkipelago di [[Zanzibar]] esas mi-autonoma. Ol havas lua propra prezidanto e lua domo di reprezentanti, kun 50 membri qui elektesas dal populo por 5-yara periodo.


=== Geografio ===
=== Geografio ===
[[Arkivo:Tz-map.png|200px|right|thumb|Mapo di Tanzania.]]
[[Arkivo:Tz-map.png|200px|right|thumb|Mapo di Tanzania.]]
[[Arkivo:Ngorongoro Crater.jpg|thumb|left|200px|La [[kratero di Ngorongoro]].]]
[[Arkivo:Ngorongoro Crater.jpg|thumb|left|200px|La [[kratero di Ngorongoro]].]]
Tanzania esas la 31ma maxim granda lando dil mondo en totala surfaco. Lua surfaco esas simila ad [[Nigeria]]. Ol formacesis da anciena [[kontinento|kontinentala]] stato di [[Tanganyika]] plu l'anciena [[insulo|insulala]] stato di [[Zanzibar]].
Tanzania esas la 31ma maxim granda lando del mondo segun la surfaco totala. Lua areo esas simila ad [[Nigeria]]. Ol formacesis per l'uniono dil anciena [[kontinento|kontinentala]] stato [[Tanganyika]] kun l'anciena [[insulo|insulala]] stato [[Zanzibar]].


En nord-westo, lando esas montoza. La maxim alta monto di [[Afrika]], [[Kilimanjaro]] (kun {{formatnum:5895}} metri di altitudo) jacas ibe. En nordo ed en westo jacas granda lagi: [[Lago Viktoria]] - la maxim vasta lago di Afrika - en nordala bordero kun [[Uganda]], e [[Lago Tanganyika]] - la maxim profunda di Afrika - en westala bordero kun [[Demokratial Republiko Kongo]].
Nord-weste de la lando la tereno esas montoza. La maxim alta monto di [[Afrika]], [[Kilimanjaro]] (kun {{formatnum:5895}} metri di altitudo) jacas ibe. En nordo ed en westo jacas granda lagi: la [[Lago Viktoria]] - la maxim vasta lago di Afrika - an la nordala bordero kun [[Uganda]], e la [[Lago Tanganyika]] - la maxim profunda de Afrika - an la westala bordero kun [[Demokratial Republiko Kongo]]. La maxim longa [[fluvio]] di la lando esas [[fluvio Ruvuma|Ruvuma]], longa de 800 km, qua formacas naturala frontiero kun [[Mozambik]].


En nordo anke jacas la famoza [[kratero di Ngorongoro]], e [[Naciona Parko di Serengeti]]. Cirkum 38% de lua surfaco protektesas en naciona parki ed altra protektita arei.<ref>{{cite book|author1=Laher, Ridwan|author2=SingíOei, Korir|title=Indigenous People in Africa.: Contestations, Empowerment and Group Rights|url=http://books.google.com/books?id=nZiyAwAAQBAJ&pg=PA57|date=2014|publisher=Africa Institute of South Africa|location= Pretoria, Sudafrika |isbn=978-0-7983-0464-1|pages=57–}}</ref> Tanzania havas 16 naciona parki,<ref>{{cite web | url=http://www.tanzaniaparks.com/ | title=Home | publisher=Tanzania National Parks | accessdate=16 October 2014}}</ref> plu altra forestala rezervi e rezervi por chaso.
Norde del teritorio anke jacas la famoza [[kratero di Ngorongoro]], e la [[Naciona Parko di Serengeti]]. Cirkume 38% de lua surfaco protektesas en naciona parki ed altra protektita arei.<ref>{{cite book|author1=Laher, Ridwan|author2=SingíOei, Korir|title=Indigenous People in Africa.: Contestations, Empowerment and Group Rights|url=http://books.google.com/books?id=nZiyAwAAQBAJ&pg=PA57|date=2014|publisher=Africa Institute of South Africa|location= Pretoria, Sudafrika |isbn=978-0-7983-0464-1|pages=57–}}</ref> Tanzania havas 16 nacionala parki,<ref>{{cite web | url=http://www.tanzaniaparks.com/ | title=Home | publisher=Tanzania National Parks | accessdate=16ma di oktobro 2014}}</ref> altra forestala rezervi, ed anke rezervi por chaso.


[[Klimato]] varias multe en Tanzania. En l'alta regioni la mezvalora [[temperaturo|temperaturi]] esas 10ºC dum [[vintro]] e 20ºC dum [[somero]]. En altra regioni la temperaturi rare esas min kam 20ºC. La maxim varma periodo extensas de novembro til februaro, kun mezvalora temperaturi inter 25ºC e 31 °C.
La [[klimato]] varias multe en Tanzania. En l'alta regioni la mezavalora [[temperaturo|temperaturi]] esas 10ºC dum la [[vintro]] e 20ºC dum la [[somero]], e rare esas min kam 20ºC. La maxim varma periodo extensas de novembro til februaro, kun mezvalora temperaturi inter 25ºC e 31 °C.


=== Ekonomio ===
=== Ekonomio ===
[[Arkivo:Tea fields, Tukuyu, Tanzania.jpg|thumb|200px|Kultivo di [[teo]] en Tukuyu.]]
[[Arkivo:Tea fields, Tukuyu, Tanzania.jpg|thumb|200px|Kultivo di [[teo]] en Tukuyu.]]
{{PA|Ekonomio di Tanzania}}
{{PA|Ekonomio di Tanzania}}
[[Agrokultivo]] equivalas cirkum 75% di lua [[KLP]] ed employas 75% de labor-povo. La maxim signifikanta export-vari esas [[kafeo]], [[kotono]], spici, ed industriala produkti. Lando havas multa naturala rekursi, kom minerali, [[naturala gaso]] e potencialo por [[turismo]], qua kreskas omnayare.
[[Agrokultivo]] reprezentas cirkume 75% de la [[KLP]] di Tanzania ed employas 75% de labor-povo. La maxim signifikanta export-vari esas [[kafeo]], [[kotono]], spici, ed industriala produkti. Lando havas multa naturala rekursi, quale minerali, [[naturala gaso]], e potencialo por [[turismo]], qua kreskas omnayare.


Tanzania esas la 3ma maxim granda producero di [[oro]] en Afrika, pos [[Sudafrika]] e [[Ghana]]. L'exploro di [[naturala gaso]] en Songo Songo insuli komencis en [[2004]]<ref>[http://www.tpdc-tz.com/songo_songo.htm Songo Songo gas to electricity project]</ref>. La gaso uzesas por produktar [[elektro]] en Dar-es-Salaam.
Tanzania esas la 3ma maxim granda produktero di [[oro]] en Afrika, pos [[Sudafrika]] e [[Ghana]]. L'exploro di [[naturala gaso]] en l'insuli Songo Songo komencis en [[2004]]<ref>[http://www.tpdc-tz.com/songo_songo.htm Songo Songo gas to electricity project]</ref>. La gaso uzesas por produktar [[elektro]] en Dar-es-Salaam.


Laboranta pueri esas komuna en lando, specale por puerini<ref>http://personal.lse.ac.uk/manacorm/tanzania.pdf</ref>. Puerini esas uzata specale por domala verki.
Laboranta pueri esas komuna en lando, specale por puerini<ref>http://personal.lse.ac.uk/manacorm/tanzania.pdf</ref>. Puerini esas uzata specale por domala verki.


=== Demografio ===
=== Demografio ===
On kalkulis ke la totala habitantaro di Tanzania esis {{formatnum:43188000}} en [[2010]]. On existas plu kam 120 rasala grupi en lando. Sukuma, Haya, Nyakyusa, Nyamwezi, e Chagga populi havas plu kam 1 milioni personi. La maxim granda urbi di lando esas [[Dar-es-Salaam]] (plu kam 2 milion habitanti), [[Mwanza]] e [[Zanzibar]] (plu kam 400,000 habitanti).
On kalkulis ke la totala habitantaro di Tanzania esis {{formatnum:44928923}} en [[2010]]. Existas plu kam 120 rasala grupi en la lando. La populi Sukuma, Haya, Nyakyusa, Nyamwezi, e Chagga havas plu kam 1 milioni personi. La maxim granda urbi di Tanzania esas [[Dar-es-Salaam]] (plu kam 2 milion habitanti), [[Mwanza]] e [[Zanzibar]] (plu kam 400,000 habitanti).


Segun statistiko de Usana Departmento di Stato, 62% profesas [[Kristanismo]], 35% [[Islamo]] e 3% lokala tribuala religii<ref>http://www.state.gov/g/drl/rls/irf/2009/127259.htm</ref>. Tamen, ''The World Factbook'' kalkulas ke 30% esas kristani, 35% esas islamani e 35% profesas tribuala religii<ref>https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/tz.html</ref>.
Segun statistiki del Usana Departmento di Stato, 62% profesas [[Kristanismo]], 35% [[Islamo]] e 3% lokala tribuala religii<ref>http://www.state.gov/g/drl/rls/irf/2009/127259.htm</ref>. Tamen, ''The World Factbook'' kalkulas ke 30% esas kristani, 35% esas islamani e 35% profesas tribuala religii<ref>https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/tz.html</ref>.


=== Kulturo ===
=== Kulturo ===
L'oficala lingui esas [[Swahili-linguo|Swahili]] e [[Angliana linguo|Angliana]]. Plu kam altra lokala lingui parolesas. [[Arabiana linguo|Arabiana]] uzesas en [[Zanzibar]].
L'oficala lingui esas [[Swahilia linguo|Swahilia]] ed [[Angla linguo|Angla]]. Altra lokala lingui parolesas. [[Araba linguo|Arab]] uzesas en [[Zanzibar]].


La tradicioni di Tanzania esas precipue orala. [[Literaturo]] esas poka, e la libri esas kustoza. La majoritato di lua literaturo skribesas en Angliana o Swahili. [[Shaaban Robert]] konsidereas "la patro di Swahili-literaturo". Altra notinda skriptisti esas [[Euphrase Kezilahabi]], Gabriel Ruhumbika, Muhammed Saley Farsy, Faraji Katalambulla, [[Godfrey Mwakikagile]], Mohamed Said, Abdulrazak Gurnah, profesoro Julius Nyang'oro, inter altra.
La tradicioni di Tanzania esas precipue orala. La [[literaturo]] esas poka, e la libri esas kustoza. La maxim multa libri skribesas en l'Angla o la Swahilia. [[Shaaban Robert]] konsidereas "la patro di la literaturo en Swahilia". Altra notinda skriptisti esas [[Euphrase Kezilahabi]], Gabriel Ruhumbika, Muhammed Saley Farsy, Faraji Katalambulla, [[Godfrey Mwakikagile]], Mohamed Said, Abdulrazak Gurnah, profesoro Julius Nyang'oro, inter altri.


[[Arkivo:YASC Building.JPG|thumb|200px|[[Futbalo]]-klubo ''Young Africans Sports Club'' - YASC.]]
[[Arkivo:YASC Building.JPG|thumb|200px|[[Futbalo]]-klubo ''Young Africans Sports Club'' - YASC.]]
La maxim populara [[sporto]] di lando esas [[futbalo]], quankam lando nulatempe partoprenis en [[Mondala Kupo di Futbalo]]. [[Basketbalo]] e recente [[kriketo]] anke esas populara.
La maxim populara [[sporto]] di Tanzania esas [[futbalo]], quankam lando nulatempe partoprenis en la [[Mondala Kupo di Futbalo]]. [[Basketbalo]] e plu recente [[kriketo]] anke esas populara.


En [[muziko]], la maxim populala stili esas lokala [[hip hop]] (konocita kom "bongo flava", kantata en [[swahili-linguo]]), [[rumba]] e [[reggae]].
En [[muziko]], la maxim populara stili esas lokala [[hip hop]] (konocita kom "bongo flava", kantata en [[swahilia linguo]]), [[rumba]] e [[reggae]].


=== Referi ===
=== Referi ===

Versiono ye 10:28, 25 apr. 2017

Tanzania
Jamhuri ya Muungano wa Tanzania
Republic of Tanzania
Standardo di Tanzania Blazono di Tanzania
Nacionala himno:
Mungu ibariki Afrika
Urbi:
Chefurbo: Dodoma
· Habitanti: 324 347 (2002)
Precipua urbo: Dar-es-Salaam
(2 497 940 habitanti - 2002)
Lingui:
Oficala lingui: Swahilia, Angla
Tipo: Republiko
· Prezidanto: John Pombe Magufuli
· Chefa ministro: Kassim Majaliwa
Surfaco: (27ma maxim granda)
· Totala: 945 090 km²
· Aquo: 6,2 %
· Totala: 44 928 923[1] (2014)
· Denseso di habitantaro: 46.3 hab./km²
Plusa informi:
Valuto: Shiling di Tanzania
Veho-latero: sinistre
ISO: TZ
TZA
834
Reto-domeno: .tz*
Precipua religio: Islamo c. 35%, Lokala religii c. 35%
Kristanismo c. 30%


Tanzania (kompleta nomo: Republiko Unionita di Tanzania) esas lando qua jacas en estal Afrika che Equatoro. Lua vicina landi esas Kenia ed Uganda norde, Ruanda e Burundi nord-weste, Demokratial Republiko Kongo weste, Zambia sudweste, e Malawi e Mozambik sude. Este jacas l'Indiana oceano.

Bazala fakti pri Tanzania.

Historio

 Precipua artiklo: Historio di Tanzania

Australopithecus afarensis habitis la regiono di nuna Tanzania cirkume 3 milion yari ante nun. Hominidi de la genero Paranthropus habitis la regiono plu kam 2 milion yari ante nun. Cirkume 2 000 yari ante nun, l'unesma populi bantua komencis arivar de regioni vicina. Komercisti de Persiana gulfo introduktis islamo en la litoro di la regiono dum la 8ma o 9ma yarcenti.

Vasco da Gama esis l'unesma Europano qua arivis en la regiono di nuna Tanzania, en 1498. Portugalani konquestis komplete la litoro di la regiono en 1525, ma ekpulsesis dal Arabi de Oman dum la 18ma yarcento. Sultano Seyyid Said establisis la chef-urbo di la regiono en Zanzibar en 1840. Il developis komercala chosei qui iris til central Afrika e Lago Tanganyika, e la regiono divenis centro por komerco di sklavi.

Flago di la Germana Estal Afrika

.]]

De 1880 til 1919 Tanganyika divenis Germana kolonio. Germani establisis bazala skoli e licei en la regiono. Pos finir l'unesma mondomilito, Britaniani okupis la regiono en 1919 ed establisis Britaniana Estal Afrika. En 1928 li inauguris l'unesma ferovoyo di la regiono, Tabora-Mwanga. Britanian administrado duris til 1961.

La teritorio an la kontinento, nomizita Tanganyika, divenis nedependanta en 1961. Julius Nyerere esis lua unesma prezidanto. Zanzibar divenis nedependanta en 1963. Ye la 26ma di aprilo 1964 Tanganyika e Zanzibar unionesis por formacar Tanzania, e Nyerere divenis la prezidanto dil unionita lando.

Nyerere establisis diktatoreso kun singla partiso, ed establisis diplomacala relati kun komunista landi, quale Populala Republiko di Chinia, Est-Germania e Sovietia. Korupteso esis abundeganta.[2]

La rejimo di singla partiso finis en 1985, kande lando havis lua unesma elekto kun plura partisi, ma l'elekto vinkesis da Ali Hassan Mwinyi, de la partiso Chama Cha Mapinduzi, fondita da Nyerere. En 1990 kelka grupi en Zanzibar demandis plebicito pri la nedependo dil insulo, ma lia demandi esis neglijita.

Quankam neregulozesi en elektala proceso, Benjamin William Mkapa elektesis prezidanto en 1995 e guvernis til 2005. En 2005 itere eventis elekti, e Jakaya Mrisho Kikwete asumis la prezidanteso.

Politiko

John Pombe Magufuli, prezidanto di Tanzania
Chefa ministro Kassim Majaliwa

Tanzania esas prezidantala republiko. La prezidanto - nune John Pombe Magufuli - esas ambe chefo di stato e chefo di guvernerio, ed elektesas dal populo por 5-yara periodo. Lu selektas ed indikas la chefa ministro inter la membri di Nacional Asemblajo. La chefa ministro esas la chefo dil guverno en la Nacional Asemblajo. Pos la 20ma di novembro 2015 esas Kassim Majaliwa.

La legifala povo kompozesas ek la Nacional Asemblajo, qua havas 250 membri qui elektesas dal populo por 5-yara periodo. Nuna konstituco ratifikesis en 1977.

Judiciala povo kompozesas da quar niveli, e kombinas l'autoritato di tradicionala tribuala legi, islamala legi e Britaniana komuna legi. Tanzania establisis specala korto por komercal aferi en 1999.

L'arkipelago di Zanzibar esas mi-autonoma. Ol havas lua propra prezidanto e lua domo di reprezentanti, kun 50 membri qui elektesas dal populo por 5-yara periodo.

Geografio

Mapo di Tanzania.
La kratero di Ngorongoro.

Tanzania esas la 31ma maxim granda lando del mondo segun la surfaco totala. Lua areo esas simila ad Nigeria. Ol formacesis per l'uniono dil anciena kontinentala stato Tanganyika kun l'anciena insulala stato Zanzibar.

Nord-weste de la lando la tereno esas montoza. La maxim alta monto di Afrika, Kilimanjaro (kun 5 895 metri di altitudo) jacas ibe. En nordo ed en westo jacas granda lagi: la Lago Viktoria - la maxim vasta lago di Afrika - an la nordala bordero kun Uganda, e la Lago Tanganyika - la maxim profunda de Afrika - an la westala bordero kun Demokratial Republiko Kongo. La maxim longa fluvio di la lando esas Ruvuma, longa de 800 km, qua formacas naturala frontiero kun Mozambik.

Norde del teritorio anke jacas la famoza kratero di Ngorongoro, e la Naciona Parko di Serengeti. Cirkume 38% de lua surfaco protektesas en naciona parki ed altra protektita arei.[3] Tanzania havas 16 nacionala parki,[4] altra forestala rezervi, ed anke rezervi por chaso.

La klimato varias multe en Tanzania. En l'alta regioni la mezavalora temperaturi esas 10ºC dum la vintro e 20ºC dum la somero, e rare esas min kam 20ºC. La maxim varma periodo extensas de novembro til februaro, kun mezvalora temperaturi inter 25ºC e 31 °C.

Ekonomio

Kultivo di teo en Tukuyu.
 Precipua artiklo: Ekonomio di Tanzania

Agrokultivo reprezentas cirkume 75% de la KLP di Tanzania ed employas 75% de labor-povo. La maxim signifikanta export-vari esas kafeo, kotono, spici, ed industriala produkti. Lando havas multa naturala rekursi, quale minerali, naturala gaso, e potencialo por turismo, qua kreskas omnayare.

Tanzania esas la 3ma maxim granda produktero di oro en Afrika, pos Sudafrika e Ghana. L'exploro di naturala gaso en l'insuli Songo Songo komencis en 2004[5]. La gaso uzesas por produktar elektro en Dar-es-Salaam.

Laboranta pueri esas komuna en lando, specale por puerini[6]. Puerini esas uzata specale por domala verki.

Demografio

On kalkulis ke la totala habitantaro di Tanzania esis 44 928 923 en 2010. Existas plu kam 120 rasala grupi en la lando. La populi Sukuma, Haya, Nyakyusa, Nyamwezi, e Chagga havas plu kam 1 milioni personi. La maxim granda urbi di Tanzania esas Dar-es-Salaam (plu kam 2 milion habitanti), Mwanza e Zanzibar (plu kam 400,000 habitanti).

Segun statistiki del Usana Departmento di Stato, 62% profesas Kristanismo, 35% Islamo e 3% lokala tribuala religii[7]. Tamen, The World Factbook kalkulas ke 30% esas kristani, 35% esas islamani e 35% profesas tribuala religii[8].

Kulturo

L'oficala lingui esas Swahilia ed Angla. Altra lokala lingui parolesas. Arab uzesas en Zanzibar.

La tradicioni di Tanzania esas precipue orala. La literaturo esas poka, e la libri esas kustoza. La maxim multa libri skribesas en l'Angla o la Swahilia. Shaaban Robert konsidereas "la patro di la literaturo en Swahilia". Altra notinda skriptisti esas Euphrase Kezilahabi, Gabriel Ruhumbika, Muhammed Saley Farsy, Faraji Katalambulla, Godfrey Mwakikagile, Mohamed Said, Abdulrazak Gurnah, profesoro Julius Nyang'oro, inter altri.

Futbalo-klubo Young Africans Sports Club - YASC.

La maxim populara sporto di Tanzania esas futbalo, quankam lando nulatempe partoprenis en la Mondala Kupo di Futbalo. Basketbalo e plu recente kriketo anke esas populara.

En muziko, la maxim populara stili esas lokala hip hop (konocita kom "bongo flava", kantata en swahilia linguo), rumba e reggae.

Referi

Commons
Commons
Commons havas kontenajo relatante a:

Extera ligili


Nedependanta stati en Afrika
Aljeria | Angola | Benin | Botswana | Burkina Faso | Burundi | Centrafrika | Chad | Demokratial Republiko Kongo | Djibuti | Egiptia | Equatorala Guinea | Eritrea | Eswatini | Etiopia | Gabon | Gambia | Ghana | Guinea | Guinea Bisau | Ivora Rivo | Kabo Verda | Kamerun | Kenia | Komori | Kongo | Lesotho | Liberia | Libia | Madagaskar | Malawi | Mali | Maroko | Maurico | Mauritania | Mozambik | Namibia | Nigeria | Nijer | Ruanda | San-Tome e Principe | Senegal | Sierra Leone | Seycheli | Somalia | Sudafrika | Sudan | Sud-Sudan | Tanzania | Tunizia | Togo | Uganda | Zambia | Zimbabwe
Nesuverena teritorii
Ceuta | Kanarii | Madeira | Melilla | Ocidental Sahara | Mayotte | Reunion | Sokotra
Nedependo ne agnoskata
Somalilando | Puntlando