Milito en Vietnam: Diferi inter la revizi

Redaktar ligili
De Wikipedio
Deskripto interagiva pri la kronologio dil artiklo
← Plu anciena versionoPlu recenta versiono →
Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
VidalaWikitexto
Idojc (diskutez | kontributadi)
2 939 redaktoj
Nuligis version 913005 de 204.108.212.201 (Diskuto | kontributadi)
kelka korektigi/modifiki
Lineo 1: Lineo 1:
{{Tabelo-batalio
{{Tabelo-batalio
| imajo= [[Arkivo:HD-SN-99-02041.JPEG|190px]]
| imajo= [[Arkivo:HD-SN-99-02041.JPEG|190px]]
| subskriburo= Franca soldato de exterlanda legiono patrolas regiono cirkum [[Reda fluvio]], inter [[Hanoi]] e [[Haiphong]].
| subskriburo= Franca soldato de exterlanda legiono patrolas regiono proxim la [[Reda fluvio]], inter [[Hanoi]] e [[Haiphong]].
| batalio= [[Vietnam-milito]]
| batalio= Milito di Vietnam
| konflikto= [[Kolda milito]]
| konflikto= [[Kolda milito]]
| dato= [[1 di novembro]] [[1955]] - [[30 di aprilo]] [[1975]]
| dato= [[1 di novembro]] [[1955]] - [[30 di aprilo]] [[1975]]
| loko= [[Vietnam]], [[Laos]] e [[Kambodja]]
| loko= [[Vietnam]], [[Laos]] e [[Kambodja]]
| rezultajo= Nord-Vietnamana vinko
| rezultajo= Nord-Vietnamana vinko
| armeo1= [[Arkivo:Flag_of_North_Vietnam_(1945-1955).svg|20px]] [[Nord-Vietnam]]<br>[[Arkivo:FNL Flag.svg|20px]] Viet Kong<br>[[Arkivo:Flag of Laos.svg|20px]] [[Pathet Lao]]<br>[[Reda Khmeri]]<br>[[Arkivo:Flag of the People's Republic of China.svg|20px]] [[Populala Republiko di Chinia]]<br>[[Arkivo:Flag of North Korea.svg|20px]] [[Nord-Korea]]<br>[[Arkivo:Flag of the Soviet Union.svg|20px]] [[Sovietia]]<br>[[Arkivo:Flag of Cuba.svg|20px]][[Kuba]]
| armeo1= [[Arkivo:Flag_of_North_Vietnam_(1945-1955).svg|20px]] [[Nord-Vietnam]]<br>[[Arkivo:FNL Flag.svg|20px]] Viet Kong<br>[[Arkivo:Flag of Laos.svg|20px]] [[Pathet Lao]]<br>[[Reda Khmeri]]<br>{{CHN}}<br>[[Arkivo:Flag of North Korea.svg|20px]] [[Nord-Korea]]<br>{{URS}}<br>{{CUB}}
| armeo2 = [[Sud-Vietnam]]<br>[[Usa]]<br>[[Arkivo:Flag of Thailand.svg|20px]] [[Tailando]]<br>[[Rejio di Kambodja]]<br>[[Khmer republiko]]<br>[[Rejio di Laos]]<br>[[Arkivo:Flag of Australia.svg|20px]] [[Australia]]<br>[[Arkivo:Flag of South Korea.svg|20px]] [[Sud-Korea]]<br>[[Arkivo:Flag of the Philippines.svg|20px]][[Filipini]]<br>[[Arkivo:Flag of New Zealand.svg|20px]] [[Nov-Zelando]]<br>[[Arkivo:Flag ofthe Republic of China.svg|20px]][[Taiwan]]
| armeo2 =[[Arkivo:Flag of South Vietnam.svg|20px]] [[Sud-Vietnam]]<br>{{USA}}<br>{{THA}}<br>[[Rejio di Kambodja]]<br>[[Khmer republiko]]<br>[[Rejio di Laos]]<br>{{AUS}}<br>{{KOR}}<br>{{PHL}}<br>{{NZL}}<br>{{ROC}}
| komandero1= [[Ho Chi Minh]]<br>Lê Duẩn<br>Võ Nguyên Giáp<br>Văn Tiến Dũng<br>Trần Văn Trà<br>Nguyễn Văn Linh
| komandero1= [[Ho Chi Minh]]<br>Lê Duẩn<br>Võ Nguyên Giáp<br>Văn Tiến Dũng<br>Trần Văn Trà<br>Nguyễn Văn Linh
| komandero2 = Ngô Đình Diệm<br>Nguyễn Văn Thiệu<br>Nguyễn Cao Kỳ<br>Cao Văn Viên<br>Lyndon B. Johnson<br>Richard Nixon<br>William Westmoreland<br>Creighton Abrams
| komandero2 = Ngô Đình Diệm<br>Nguyễn Văn Thiệu<br>Nguyễn Cao Kỳ<br>Cao Văn Viên<br>Lyndon B. Johnson<br>Richard Nixon<br>William Westmoreland<br>Creighton Abrams
Lineo 16: Lineo 16:
| perdaji2 = [[Arkivo:Flag of South Vietnam.svg|20px]] soldati, {{formatnum:420000}} civili<br>[[Arkivo:Flag of the United States.svg|20px]] {{formatnum:58209}}<br>[[Arkivo:Flag of South Korea.svg|20px]] {{formatnum:4407}}<br>[[Arkivo:Flag of Australia.svg|20px]] 460<br>[[Arkivo:Flag of Thailand.svg|20px]] 351<br> [[Arkivo:Flag of New Zealand.svg|20px]] 55
| perdaji2 = [[Arkivo:Flag of South Vietnam.svg|20px]] soldati, {{formatnum:420000}} civili<br>[[Arkivo:Flag of the United States.svg|20px]] {{formatnum:58209}}<br>[[Arkivo:Flag of South Korea.svg|20px]] {{formatnum:4407}}<br>[[Arkivo:Flag of Australia.svg|20px]] 460<br>[[Arkivo:Flag of Thailand.svg|20px]] 351<br> [[Arkivo:Flag of New Zealand.svg|20px]] 55
}}
}}
'''Milito en Vietnam''' duris cirkume 35 yari sen ula rupto. Depos [[duesma mondomilito]] ol havis kontakto kun [[kolda milito]] inter [[Usa]] e [[Sovietia]].
'''Milito en Vietnam''' esis [[milito]] qua duris dum cirkume 35 yari sen ula rupto. Depos la [[duesma mondomilito]] ol influesis da la [[kolda milito]], inter [[Usa]] e [[Sovietia]].


== Milito por nedependeso de Francia ==
== Milito por la nedependo de Francia ==
Francia komencis okupar [[Indochinia]] dum la [[yari 1850ma]] e kompletigis lua okupeso en [[1893]]. Dum la [[duesma mondomilito]] [[Francia]] okupesis dal [[Nacional-socialista Germania|Naziisti]] en [[1940]], ed en septembro sam yaro [[Japonia]]ni okupis Indochinia. Rapide la Franca autoritati che la regiono komencis kunlaborar kun Japoniani. Diversa movadi qui komence kombatis la Franci e pose la Japoniani unionis su por formacar ''[[Viet Minh]]'', sub komando di la Komunista Partiso di Vietnam.

En [[1941]], [[Ho Chi Minh]], qua rezidabis en Francia, Usa, Unionita Rejio e [[Sovietia]] retroiris a [[Vietnam]]. Ilu komandis 10.000 gerileri qui luktis kontre Japoniani. Tamen, ilu enkarcerigesis da [[Chiang Kai-shek]] pro esar [[komunisto|komunista]], ma pose liberigesis da la komunista Chiniani e retroiris a Vietnam en 1943.


* [[1940]] - [[Ho Chi Minh]] retrovenas de exilo a [[Vietnam]]. [[Japonia]] invadas tota [[Indochinia]].
* [[1941]] - Ho Chi Minh fondas liberiginta organizuro ''Vietminh'', ed ilu divenas lua chefo.
* [[1945]] - L’ imperiumo di Japonia falas. Vietminh okupas [[Hanoi]]. Demokrata Republiko Vietnam fondesas, e Ho Chi Minh esas elektita kom prezidanto. Franca ed Angla trupi rivovenas en sudala Vietnam.
* [[1945]] - L’ imperiumo di Japonia falas. Vietminh okupas [[Hanoi]]. Demokrata Republiko Vietnam fondesas, e Ho Chi Minh esas elektita kom prezidanto. Franca ed Angla trupi rivovenas en sudala Vietnam.
* [[1946]] - [[Francia]] e Ho Chi Minh subskribas en Hanoi traktato, quo agnoskas la nedependeso di Vietnam en limiti di uniono inter Federacio Indochinia e Francia. On ne povas decidar pri general plebicito en lando, e Vietnamani atakas en Hanoi Franca trupi.
* [[1946]] - [[Francia]] e Ho Chi Minh subskribas en Hanoi traktato, quo agnoskas la nedependo di Vietnam en limiti di uniono inter Federacio Indochinia e Francia. On ne povas decidar pri general plebicito en lando, e Vietnamani atakas en Hanoi Franca trupi.
* [[1950]] - [[Usa]] promisas a [[Francia]], Vietnam (administrata da Francia) ed altra Indochiniana stati nedirekta militala helpo.
* [[1950]] - [[Usa]] promisas a [[Francia]], Vietnam (administrata da Francia) ed altra Indochiniana stati nedireta militala helpo.
* [[1954]] - La trupi di [[Vietminh]] komandita da generalo [[Võ Nguyên Giáp]] vinkas Franci en [[Dien Bien Phu-batalio|Dien Bien Phu]]. Usa suportas financiale Francia e pagas 80 % de spenso di Indochinia-milito. Dum konfero en [[Genève]] esas ligita armistico, ed esas decidita temporale dividor Vietnam alonge linio di 17ma nordala latitudo. Quankam Usa e Vietnam ne subskribas la pakto. On projetas organizar elekti ante la fino di agosto en yaro [[1956]], e pos elekti unionor sudala e nordala parto. Usa ligas por protektar Indochinia Sud-est-Azia-Pakto, e lua milital agadon jeras [[SEATO]]. Ho Chi Minh okupas nove Hanoi, quo divenas chef-urbo di Norda-Vietnam. En Suda-Vietnam Ngo Dinh Diem ganas povo kun helpo da Usa.
* [[1954]] - La trupi di [[Vietminh]] komandita da generalo [[Võ Nguyên Giáp]] vinkas Franci en [[Dien Bien Phu-batalio|Dien Bien Phu]]. Usa suportas financiale Francia e pagas 80 % de spenso di Indochinia-milito. Dum konfero en [[Genève]] esas ligita armistico, ed esas decidita temporale dividor Vietnam alonge linio di 17ma nordala latitudo. Quankam Usa e Vietnam ne subskribas la pakto. On projetas organizar elekti ante la fino di agosto en yaro [[1956]], e pos elekti unionor sudala e nordala parto. Usa ligas por protektar Indochinia Sud-est-Azia-Pakto, e lua milital agadon jeras [[SEATO]]. Ho Chi Minh okupas nove Hanoi, quo divenas chef-urbo di Norda-Vietnam. En Suda-Vietnam Ngo Dinh Diem ganas povo kun helpo da Usa.


Lineo 35: Lineo 36:
== Epoko di Usana partopreno ==
== Epoko di Usana partopreno ==
{{Historio di Usa}}
{{Historio di Usa}}
* [[1955]] - Usa komencas edukar l’armeo di Suda-Vietnam. Diem deklamas, ke Geneve-pakto ne koncernas Suda-Vietnam, do on ne mustas organizar general elekti en Suda-Vietnam.<br />
* [[1955]] - Usa komencas edukar l'armeo di Suda-Vietnam. Diem deklamas, ke Geneve-pakto ne koncernas Suda-Vietnam, do on ne mustas organizar general elekti en Suda-Vietnam.
[[1956]] - Vice-prezidanto di Usa [[Nixon, Richard|Richard Nixon]] vizitas Saigon, chef-urbo di Suda-Vietnam
* [[1956]] - Vice-prezidanto di Usa [[Nixon, Richard|Richard Nixon]] vizitas Saigon, chef-urbo di Suda-Vietnam
* [[1958]] - Rebeli unesme atakas objekto apud Saigon.
* [[1958]] - Rebeli unesme atakas objekto apud Saigon.
* [[1959]] - Unesma Usana “mentori” mortas dum kombato di Bien Hoa.
* [[1959]] - Unesma Usana “mentori” mortas dum kombato di Bien Hoa.
* [[1960]] - En Suda-Vietnam agrokultivisti e membri di religionala minoritati e sekti objecionas kontra rejimo di Diem. Fondesas ''Nacionala Liberiginta Frontiero'' (FNL) di Suda-Vietnam.
* [[1960]] - En Suda-Vietnam agrokultivisti e membri di religionala minoritati e sekti objecionas kontra rejimo di Diem. Fondesas ''Nacionala Liberiginta Frontiero'' (FNL) di Suda-Vietnam.
[[1961]] - Vice-prezidanto di Usa [[Johnson, Lyndon B.|Lyndon B. Johnson]] vizitas Saigon e promizas plusa helpo a Suda-Vietnam. Usa sendas plue e plue specala soldati, ed ante la fino dil yaro la quanteso di “mentori” esas plu kam {{formatnum:3000}}. Depos 1955 Usa donabis helpo a Suda-Vietnam per {{formatnum:1300}} milioni dolari.
[[1961]] - Vice-prezidanto di Usa [[Johnson, Lyndon B.|Lyndon B. Johnson]] vizitas Saigon e promizas plusa helpo a Suda-Vietnam. Usa sendas plue e plue specala soldati, ed ante la fino dil yaro la quanteso di “mentori” esas plu kam {{formatnum:3000}}. Depos 1955 Usa donabis helpo a Suda-Vietnam per {{formatnum:1300}} milioni dolari.
* [[1962]] - Esas fondita stabo di Usana helpo militala en Saigon direktita da generalo Harkins. Usa anuncas unesma oficala numeri pri perdinti: dum 10 monati 46 Usana soldati mortabis.
* [[1962]] - Esas fondita stabo di Usana helpo militala en Saigon komandita da generalo Harkins. Usa anuncas unesma oficala numeri pri perdinti: dum 10 monati 46 Usana soldati mortabis.
* [[1963]] - Budhisti demonstras plu forte kontre rejimo di Diem. En Suda-Vietnam komencas serio di kombusto-suocidi. Diem deklaras militala stando, ma Usa oficale blamas lua politiko. Pose Suda-Vietnamana oficeri represas ed exekutas Diem, e samatempe Usa silence aceptas l'agi.
* [[1963]] - Budhisti demonstras plu forte kontre rejimo di Diem. En Suda-Vietnam komencas serio di kombusto-suocidi. Diem deklaras militala stando, ma Usa oficale blamas lua politiko. Pose Suda-Vietnamana oficeri represas ed exekutas Diem, e samatempe Usa silence aceptas l'agi.
* [[1964]] - Ye agosto Usa asertas, ke Norda-Vietnamana torpedo-bateli atakis en [[Tonkin-bayo]] Usana destruktisto-navi. Lo esas la motivo por kontra-agi, ed Usana senato komisas a prezidanto vasta yuri. Usa sendas en oktobro {{formatnum:20000}} soldati plue. Norda-Vietnam negas omna eventi en Tonkin-bayo, e segun posa studio l’ atako esis inventita.
* [[1964]] - En agosto Usa asertas, ke Norda-Vietnamana torpedo-bateli atakis che la [[gulfo di Tonkin]] Usana kontre-torped-navi. Lo esas la motivo por kontreagadi, ed Usana senato komisas a prezidanto vasta yuri. Usa sendas en oktobro {{formatnum:20000}} plusa soldati. Norda-Vietnam negas omna eventi che la gulfo di Tonkin, e segun posa studii l'atako esis inventita.
* [[1965]] - FNL atakas militala bazo di Usa en Pleiku. prezidanto Johnson imperas totala bombardo di Norda-Vietnam. Johnson elektesas nove prezidanto.
* [[1965]] - FNL atakas militala bazo di Usa en Pleiku. prezidanto Johnson imperas totala bombardo di Norda-Vietnam. Johnson elektesas nove prezidanto.
* [[1966]] - Ye januaro en Suda-Vietnam esas {{formatnum:190000}} Usana soldati. La bombardo di Norda-Vietnam duras, e kom objekti esas i.a. oleo-magazini e portuo di Haiphong. Ye septembro on Suda-Vietnam esas {{formatnum:308000}} Usana soldati, ye fino di yaro {{formatnum:400000}}.
* [[1966]] - En januaro en Suda-Vietnam esas {{formatnum:190000}} Usana soldati. La bombardo di Norda-Vietnam duras, e kom objekti esas i.a. oleo-magazini e portuo di Haiphong. En septembro on Suda-Vietnam esas {{formatnum:308000}} Usana soldati, ye fino di yaro {{formatnum:400000}}.
* [[1967]] - La milito expansis. Usa havis {{formatnum:450000}} soldati en Suda-Vietnam en julio; en agosto ja esis 525.000. Suda-Vietnam recevis nova [[konstituco]]. Nguyen Van Thieu elektesis prezidanto, Nguyen Kao Ky vice-prezidanto.
* [[1967]] - La milito expansis. Usa havis {{formatnum:450000}} soldati en Suda-Vietnam en julio; en agosto ja esis 525.000. Suda-Vietnam recevis nova [[konstituco]]. Nguyen Van Thieu elektesis prezidanto, Nguyen Kao Ky vice-prezidanto.
* [[1968]] - En februaro partizani facis ''[[Tet-atako]] en tota Suda-Vietnam, e severa kombati okuris anke en Saigon. Usa e Norda-Vietnam tastis paco-posibleso, Usa finis la bombardo norde de 20ma latitudo, e negocio pri paco komencas en Paris. En Usa Johnson ne kuras por prezidanteso pro komuna opiniono, e Richard Nixon elektesis prezidanto. Usa havis en Vietnam cirkum {{formatnum:543000}} soldati.
* [[1968]] - En februaro partizani facis ''[[Tet-atako]] en tota Suda-Vietnam, e severa kombati eventis anke en Saigon. Usa e Norda-Vietnam tastis paco-posibleso, Usa finis la bombardo norde de 20ma latitudo, e negocio pri paco komencas en Paris. En Usa Johnson ne kuras por prezidanteso pro komuna opiniono, e Richard Nixon elektesis prezidanto. Usa havis en Vietnam cirkum {{formatnum:543000}} soldati.
[[Arkivo:Dead man and child from the My Lai massacre.jpg|thumb|Personi mortigita dum [[My Lai masakro]].]]
[[Arkivo:Dead man and child from the My Lai massacre.jpg|thumb|Personi mortigita dum [[My Lai masakro]].]]
* [[1968]], [[16 di marto]] - [[My Lai masakro]]: Usana soldati mortigas plu kam 300 personi en My Lai. Tota la viktimi esis civili, inkluze bebei.
* [[1968]], [[16 di marto]] - [[Masakro di My Lai]]: Usana soldati mortigas plu kam 300 personi en My Lai. Omna viktimi esis civili, inkluzite bebei.
* [[1969]] - Nixon anuncas, ke milito esos Vietnamizita, altre dicante Usa pokope retretos sua trupi e komencos helpar Suda-Vietnamani nur per pekunio, edukado ed equipado. [[Ho Chi Minh]] mortas. En Suda-Vietnam FNL fondas temporala revoluciono-rejimo.
* [[1969]] - Nixon anuncas ke milito esos Vietnamizita, altre dicante Usa gradope retretos sua trupi e komencos helpar Suda-Vietnamani nur per pekunio, edukado ed equipado. [[Ho Chi Minh]] mortas. En Suda-Vietnam FNL fondas temporala revoluciono-rejimo.
* 1969 - La mondo saveskas pri [[My Lai masakro|masakro en My Lai]].
* 1969 - La mondo saveskas pri la [[masakro di My Lai]].
* [[1970]] - Kapitano Ernest Medina esis akuzita da milito-krimino por My Lai masakro.
* [[1970]] - Kapitano Ernest Medina akuzesis pri milito-krimino pro la masakro di My Lai.
* [[1970]] - La milito expansis aden [[Kambodja]], ma la quanteso di Usana soldati diminutis en Vietnam. La stabo di partizani ne esis trovita en Kambodja ed Usa retretis.
* [[1970]] - La milito expansis aden [[Kambodja]], ma la quanteso di Usana soldati diminutis en Vietnam. La stabo di partizani ne esis trovita en Kambodja ed Usa retretis.
* [[1971]] - Usa atakis en [[Laos]] kontre Nord-Vietnamana trupi. En Sud-Vietnam la sola kandidato Thieu esas rielektesis prezidanto (per 94,3 % de voti). En Paris la negocio pri paco duris.
* [[1971]] - Usa atakis en [[Laos]] kontre Nord-Vietnamana trupi. En Sud-Vietnam la sola kandidato Thieu rielektesis prezidanto (per 94,3 % de voti). En Paris la negocio pri paco duris.
* [[1972]] - Usa diminutis la quanteso di sua trupi, ma aceleris bombardo en Nordo. En Suda-Vietnam plu kam {{formatnum:40000}} homi exekutesis dum “paciginta operaco” tendensante extirpar l'organizuro di FNL. Kontraste FNL atakis dum multa semani. Usa prolongis la bombardo en Norda-Vietnam per B-52 bombo-aeroplani. Omna portui e kanali esis minilizita de aero. En oktobro en Paris la paco esis obtenita, ma Usa forlasis ol en lasta momento. Nixon komencis nove bombardo en tota Norda-Vietnam en decembro.
* [[1972]] - Usa diminutis la quanteso di sua trupi, ma aceleris bombardo en Nordo. En Suda-Vietnam plu kam {{formatnum:40000}} homi exekutesis dum “paciginta operaco” tendensante extirpar l'organizuro di FNL. Kontraste FNL atakis dum multa semani. Usa prolongis la bombardo en Norda-Vietnam per B-52 bombo-aeroplani. Omna portui e kanali esis minilizita de aero. En oktobro en Paris la paco esis obtenita, ma Usa forlasis ol en lasta momento. Nixon komencis nove bombardo en tota Norda-Vietnam en decembro.
* [[1973]] - Ye [[27 di januaro]] en [[Paris]] la paco-pakto esis subskribita da Usa, Suda-Vietnam e Norda-Vietnam. Usa e lua federiti retretis ek Vietnam dum du monati. Quankam la kombati duris anke pos paco-pakto. La bombardo di Kambodja finis ye [[15 di agosto]].
* [[1973]] - En [[27 di januaro]] en [[Paris]] la paco-pakto esis subskribita da Usa, Suda-Vietnam e Norda-Vietnam. Usa e lua federiti retretis ek Vietnam dum du monati. Quankam la kombati duris anke pos paco-pakto. La bombardo di Kambodja finis en [[15 di agosto]].


=== Lasta yaro: 1975 ===
=== Lasta yaro: 1975 ===
[[Arkivo:Vietnamese refugees on US carrier, Operation Frequent Wind.jpg|thumb|Vietnamana refujanti en Saigon movas vers Usan ambasadeyo.]]
[[Arkivo:Vietnamese refugees on US carrier, Operation Frequent Wind.jpg|thumb|Vietnamana refujanti en Saigon movas vers Usan ambasadeyo.]]
Ye [[10 di marto]] [[1975]] Sud-Vietnamani lansis Kampanio 275, restrikta atakado kontre l'urbo di [[Buôn Ma Thuột]], ma l'armeo di Sud-Vietnam demonstris esar nekapabla por atakar, e l'atako krulis la sequanta dio. Kun la falio di ataki kontre Nord-Vietnamana e Viet Cong, refujanti komencis fugar vers Saigon sequanti la trupi en retreto. La neferma stando di voyi impedis rapida fugo.
Ye la [[10ma di marto]] [[1975]] Sud-Vietnamani lansis Kampanio 275, restrikta atakado kontre l'urbo [[Buôn Ma Thuột]], ma l'armeo di Sud-Vietnam demonstris esar nekapabla por atakar, e l'atako krulis la sequanta dio. Kun la falio di ataki kontre Nord-Vietnamana e Viet Cong, refujanti komencis fugar vers Saigon sequanti la trupi en retreto. La neferma stando di voyi impedis rapida fugo.


Ye [[20 di marto]], Thieu imperis ke [[Hue]] rezistas, ma ye [[31 di marto]] Hue falis. Ye [[7 di aprilo]] tre Nord-Vietnamana divizioni atakis Xuan Loc, 64 km este de Saigon. Ye [[29 di aprilo]] [[Usa]] anoncis la retreto di tota militisti e oficiri di Usan ambasadeyo da [[helikoptero|helikopteri]]. Centi di Sud-Vietnamani en desespero anke invadis l'helikopteri por fugar de lando. Finale, ye [[30 di aprilo]] la lasta Usana soldato livas Saigon, [[Suda-Vietnam]].
Ye la [[20ma di marto]], Thieu imperis ke [[Hue]] rezistas, ma en [[31 di marto]] Hue falis. En [[7 di aprilo]] tre Nord-Vietnamana divizioni atakis Xuan Loc, 64 km este de Saigon. En [[29 di aprilo]] [[Usa]] anuncis la retreto di tota militisti e oficiri di Usan ambasadeyo da [[helikoptero|helikopteri]]. Centi di Sud-Vietnamani en desespero anke invadis l'helikopteri por fugar de lando. Fine, ye la [[30ma di aprilo]] la lasta Usana soldato foriras Saigon, [[Suda-Vietnam]].


[[Arkivo:VietnamWarMemorialinHouston.JPG|thumb|Memorigilo en homajo a soldati mortinta dum Vietnam-milito en [[Houston]], [[Texas]].]]
[[Arkivo:VietnamWarMemorialinHouston.JPG|thumb|Memorigilo memoriganta soldati mortinta dum Vietnam-milito en [[Houston]], [[Texas]].]]
'''La preco di milito''':
'''La preco di milito''':
* depos [[1965]] c. 1 miliono Vietnamana civili mortis e {{formatnum:3300}} milioni vundis.
* depos [[1965]] c. 1 miliono Vietnamana civili mortis e {{formatnum:3300}} milioni vundesis.
* depos [[1961]] Usa perdis {{formatnum:45941}} soldati en kombati, {{formatnum:10300}} altre e {{formatnum:300635}} lezis. {{formatnum:4900}} helikopteri, {{formatnum:3700}} aeroplani esis destruktita. La milito kustis por Usani 146,5 miliardi dolari.
* depos [[1961]] Usa perdis {{formatnum:45941}} soldati en kombati, {{formatnum:10300}} altre e {{formatnum:300635}} lezis. {{formatnum:4900}} helikopteri, {{formatnum:3700}} aeroplani destruktesis. La milito kustis por Usani 146,5 miliardi dolari.
* {{formatnum:5225}} soldati de Usana federiti (Australia, Nova Zelando, Thailando, Suda-Korea) mortis.
* {{formatnum:5225}} soldati de Usana federiti (Australia, Nova Zelando, Thailando, Suda-Korea) mortis.
* Sud-Vietnam perdis {{formatnum:183528}} soldati, {{formatnum:499026}} esis vundita.
* Sud-Vietnam perdis {{formatnum:183528}} soldati, {{formatnum:499026}} esis vundita.

Versiono ye 15:33, 2 jul. 2017

Milito di Vietnam
Franca soldato de exterlanda legiono patrolas regiono proxim la Reda fluvio, inter Hanoi e Haiphong.
Konflikto: Kolda milito
Dato: 1 di novembro 1955 - 30 di aprilo 1975
Loko: Vietnam, Laos e Kambodja
Rezulto: Nord-Vietnamana vinko
Militanti
Nord-Vietnam
Viet Kong
Pathet Lao
Reda Khmeri
PR Chinia
Nord-Korea
Sovietia
Kuba 		↔ Sud-Vietnam
Usa
Tailando
Rejio di Kambodja
Khmer republiko
Rejio di Laos
Australia
Sud-Korea
Filipini
Nova-Zelando
Taiwan
Komanderi
Ho Chi Minh
Lê Duẩn
Võ Nguyên Giáp
Văn Tiến Dũng
Trần Văn Trà
Nguyễn Văn Linh 		↔ Ngô Đình Diệm
Nguyễn Văn Thiệu
Nguyễn Cao Kỳ
Cao Văn Viên
Lyndon B. Johnson
Richard Nixon
William Westmoreland
Creighton Abrams
Trupi/equipuri
650 000
300 000 		↔ 1 000 000
543 482
Perdaji
1 100 000 soldati, 600 000 vunditi ↔ soldati, 420 000 civili
58 209
4 407
460
351
55
{{{perdaji}}}

Milito en Vietnam esis milito qua duris dum cirkume 35 yari sen ula rupto. Depos la duesma mondomilito ol influesis da la kolda milito, inter Usa e Sovietia.

Milito por la nedependo de Francia

Francia komencis okupar Indochinia dum la yari 1850ma e kompletigis lua okupeso en 1893. Dum la duesma mondomilito Francia okupesis dal Naziisti en 1940, ed en septembro sam yaro Japoniani okupis Indochinia. Rapide la Franca autoritati che la regiono komencis kunlaborar kun Japoniani. Diversa movadi qui komence kombatis la Franci e pose la Japoniani unionis su por formacar Viet Minh, sub komando di la Komunista Partiso di Vietnam.

En 1941, Ho Chi Minh, qua rezidabis en Francia, Usa, Unionita Rejio e Sovietia retroiris a Vietnam. Ilu komandis 10.000 gerileri qui luktis kontre Japoniani. Tamen, ilu enkarcerigesis da Chiang Kai-shek pro esar komunista, ma pose liberigesis da la komunista Chiniani e retroiris a Vietnam en 1943.

  • 1945 - L’ imperiumo di Japonia falas. Vietminh okupas Hanoi. Demokrata Republiko Vietnam fondesas, e Ho Chi Minh esas elektita kom prezidanto. Franca ed Angla trupi rivovenas en sudala Vietnam.
  • 1946 - Francia e Ho Chi Minh subskribas en Hanoi traktato, quo agnoskas la nedependo di Vietnam en limiti di uniono inter Federacio Indochinia e Francia. On ne povas decidar pri general plebicito en lando, e Vietnamani atakas en Hanoi Franca trupi.
  • 1950 - Usa promisas a Francia, Vietnam (administrata da Francia) ed altra Indochiniana stati nedireta militala helpo.
  • 1954 - La trupi di Vietminh komandita da generalo Võ Nguyên Giáp vinkas Franci en Dien Bien Phu. Usa suportas financiale Francia e pagas 80 % de spenso di Indochinia-milito. Dum konfero en Genève esas ligita armistico, ed esas decidita temporale dividor Vietnam alonge linio di 17ma nordala latitudo. Quankam Usa e Vietnam ne subskribas la pakto. On projetas organizar elekti ante la fino di agosto en yaro 1956, e pos elekti unionor sudala e nordala parto. Usa ligas por protektar Indochinia Sud-est-Azia-Pakto, e lua milital agadon jeras SEATO. Ho Chi Minh okupas nove Hanoi, quo divenas chef-urbo di Norda-Vietnam. En Suda-Vietnam Ngo Dinh Diem ganas povo kun helpo da Usa.

La preco di milito til nun:

  • 100 000 mortinta e 140 000 lezinta Franci.
  • 200 000 mortinta Vietminh-partizani.
  • Militala spensi di Francia entote c. 5 miliardi dolari.
  • Financala suporto di Usa c. 2 miliardi dolari.

Epoko di Usana partopreno

Historio di Usa
  • 1955 - Usa komencas edukar l'armeo di Suda-Vietnam. Diem deklamas, ke Geneve-pakto ne koncernas Suda-Vietnam, do on ne mustas organizar general elekti en Suda-Vietnam.
  • 1956 - Vice-prezidanto di Usa Richard Nixon vizitas Saigon, chef-urbo di Suda-Vietnam
  • 1958 - Rebeli unesme atakas objekto apud Saigon.
  • 1959 - Unesma Usana “mentori” mortas dum kombato di Bien Hoa.
  • 1960 - En Suda-Vietnam agrokultivisti e membri di religionala minoritati e sekti objecionas kontra rejimo di Diem. Fondesas Nacionala Liberiginta Frontiero (FNL) di Suda-Vietnam.

1961 - Vice-prezidanto di Usa Lyndon B. Johnson vizitas Saigon e promizas plusa helpo a Suda-Vietnam. Usa sendas plue e plue specala soldati, ed ante la fino dil yaro la quanteso di “mentori” esas plu kam 3 000. Depos 1955 Usa donabis helpo a Suda-Vietnam per 1 300 milioni dolari.

  • 1962 - Esas fondita stabo di Usana helpo militala en Saigon komandita da generalo Harkins. Usa anuncas unesma oficala numeri pri perdinti: dum 10 monati 46 Usana soldati mortabis.
  • 1963 - Budhisti demonstras plu forte kontre rejimo di Diem. En Suda-Vietnam komencas serio di kombusto-suocidi. Diem deklaras militala stando, ma Usa oficale blamas lua politiko. Pose Suda-Vietnamana oficeri represas ed exekutas Diem, e samatempe Usa silence aceptas l'agi.
  • 1964 - En agosto Usa asertas, ke Norda-Vietnamana torpedo-bateli atakis che la gulfo di Tonkin Usana kontre-torped-navi. Lo esas la motivo por kontreagadi, ed Usana senato komisas a prezidanto vasta yuri. Usa sendas en oktobro 20 000 plusa soldati. Norda-Vietnam negas omna eventi che la gulfo di Tonkin, e segun posa studii l'atako esis inventita.
  • 1965 - FNL atakas militala bazo di Usa en Pleiku. prezidanto Johnson imperas totala bombardo di Norda-Vietnam. Johnson elektesas nove prezidanto.
  • 1966 - En januaro en Suda-Vietnam esas 190 000 Usana soldati. La bombardo di Norda-Vietnam duras, e kom objekti esas i.a. oleo-magazini e portuo di Haiphong. En septembro on Suda-Vietnam esas 308 000 Usana soldati, ye fino di yaro 400 000.
  • 1967 - La milito expansis. Usa havis 450 000 soldati en Suda-Vietnam en julio; en agosto ja esis 525.000. Suda-Vietnam recevis nova konstituco. Nguyen Van Thieu elektesis prezidanto, Nguyen Kao Ky vice-prezidanto.
  • 1968 - En februaro partizani facis Tet-atako en tota Suda-Vietnam, e severa kombati eventis anke en Saigon. Usa e Norda-Vietnam tastis paco-posibleso, Usa finis la bombardo norde de 20ma latitudo, e negocio pri paco komencas en Paris. En Usa Johnson ne kuras por prezidanteso pro komuna opiniono, e Richard Nixon elektesis prezidanto. Usa havis en Vietnam cirkum 543 000 soldati.
Personi mortigita dum My Lai masakro.
  • 1968, 16 di marto - Masakro di My Lai: Usana soldati mortigas plu kam 300 personi en My Lai. Omna viktimi esis civili, inkluzite bebei.
  • 1969 - Nixon anuncas ke milito esos Vietnamizita, altre dicante Usa gradope retretos sua trupi e komencos helpar Suda-Vietnamani nur per pekunio, edukado ed equipado. Ho Chi Minh mortas. En Suda-Vietnam FNL fondas temporala revoluciono-rejimo.
  • 1969 - La mondo saveskas pri la masakro di My Lai.
  • 1970 - Kapitano Ernest Medina akuzesis pri milito-krimino pro la masakro di My Lai.
  • 1970 - La milito expansis aden Kambodja, ma la quanteso di Usana soldati diminutis en Vietnam. La stabo di partizani ne esis trovita en Kambodja ed Usa retretis.
  • 1971 - Usa atakis en Laos kontre Nord-Vietnamana trupi. En Sud-Vietnam la sola kandidato Thieu rielektesis prezidanto (per 94,3 % de voti). En Paris la negocio pri paco duris.
  • 1972 - Usa diminutis la quanteso di sua trupi, ma aceleris bombardo en Nordo. En Suda-Vietnam plu kam 40 000 homi exekutesis dum “paciginta operaco” tendensante extirpar l'organizuro di FNL. Kontraste FNL atakis dum multa semani. Usa prolongis la bombardo en Norda-Vietnam per B-52 bombo-aeroplani. Omna portui e kanali esis minilizita de aero. En oktobro en Paris la paco esis obtenita, ma Usa forlasis ol en lasta momento. Nixon komencis nove bombardo en tota Norda-Vietnam en decembro.
  • 1973 - En 27 di januaro en Paris la paco-pakto esis subskribita da Usa, Suda-Vietnam e Norda-Vietnam. Usa e lua federiti retretis ek Vietnam dum du monati. Quankam la kombati duris anke pos paco-pakto. La bombardo di Kambodja finis en 15 di agosto.

Lasta yaro: 1975

Vietnamana refujanti en Saigon movas vers Usan ambasadeyo.

Ye la 10ma di marto 1975 Sud-Vietnamani lansis Kampanio 275, restrikta atakado kontre l'urbo Buôn Ma Thuột, ma l'armeo di Sud-Vietnam demonstris esar nekapabla por atakar, e l'atako krulis la sequanta dio. Kun la falio di ataki kontre Nord-Vietnamana e Viet Cong, refujanti komencis fugar vers Saigon sequanti la trupi en retreto. La neferma stando di voyi impedis rapida fugo.

Ye la 20ma di marto, Thieu imperis ke Hue rezistas, ma en 31 di marto Hue falis. En 7 di aprilo tre Nord-Vietnamana divizioni atakis Xuan Loc, 64 km este de Saigon. En 29 di aprilo Usa anuncis la retreto di tota militisti e oficiri di Usan ambasadeyo da helikopteri. Centi di Sud-Vietnamani en desespero anke invadis l'helikopteri por fugar de lando. Fine, ye la 30ma di aprilo la lasta Usana soldato foriras Saigon, Suda-Vietnam.

Memorigilo memoriganta soldati mortinta dum Vietnam-milito en Houston, Texas.

La preco di milito:

  • depos 1965 c. 1 miliono Vietnamana civili mortis e 3 300 milioni vundesis.
  • depos 1961 Usa perdis 45 941 soldati en kombati, 10 300 altre e 300 635 lezis. 4 900 helikopteri, 3 700 aeroplani destruktesis. La milito kustis por Usani 146,5 miliardi dolari.
  • 5 225 soldati de Usana federiti (Australia, Nova Zelando, Thailando, Suda-Korea) mortis.
  • Sud-Vietnam perdis 183 528 soldati, 499 026 esis vundita.
  • Nord-Vietnam e FNL perdis 924 048 soldati.
Obtenita de "https://io.wikipedia.org/w/index.php?title=Milito_en_Vietnam&oldid=914506"