Gruzia: Diferi inter la revizi
kelka korektigi + plusa texto |
mNula rezumo di redakto |
||
| Lineo 44: | Lineo 44: | ||
En [[1783]] Gruzia okupesis da [[Rusian imperio]] signatis la [[kontrato di Georgievsk]] segun quo [[Rusa imperio|Rusia]] defendus la mikra rejio di Kartli-Kakheti, restajo di anciena rejii di Gruzia. Tamen, Rusia ne defensis Kartli-Kakheti kande [[Otoman imperio|Turkiani]] e Persiani atakis Tbilisi en [[1875]] e nove en [[1795]]. |
En [[1783]] Gruzia okupesis da [[Rusian imperio]] signatis la [[kontrato di Georgievsk]] segun quo [[Rusa imperio|Rusia]] defendus la mikra rejio di Kartli-Kakheti, restajo di anciena rejii di Gruzia. Tamen, Rusia ne defensis Kartli-Kakheti kande [[Otoman imperio|Turkiani]] e Persiani atakis Tbilisi en [[1875]] e nove en [[1795]]. |
||
Ye la [[22ma di decembro]] [[1800]] caro [[Pavel la 1ma di Rusia]] anexis la rejio di Kartli-Kakheti a Rusian imperio, e konfirmis l'anexo |
Ye la [[22ma di decembro]] [[1800]] caro [[Pavel la 1ma di Rusia]] anexis la rejio di Kartli-Kakheti a Rusian imperio, e konfirmis l'anexo per dekreto ye la [[8ma di januaro]] [[1801]]<ref>Gvosdev, Nikolas K.: ''Imperial policies and perspectives towards Georgia: 1760-1819'', Macmillan, Basingstoke 2000</ref>. Gruziana nobeleso ne aceptis la dekreto til [[1802]]. |
||
De [[1803]] til [[1878]] konseque de diversa militi kontre [[Otoman imperio|Otomani]] e [[Persa imperio|Persiani]], Gruziana teritorio kreskis. Exemple, [[Abkhazia]] okupesis komplete en [[1864]]. Dum [[Rusa Revoluciono di 1917]] komencis movado pri nedependo, ma en februaro [[1921]] la Sovietiana [[Reda Armeo]] okupis la lando e retrodonis la teritorio a Turkia. |
De [[1803]] til [[1878]] konseque de diversa militi kontre [[Otoman imperio|Otomani]] e [[Persa imperio|Persiani]], Gruziana teritorio kreskis. Exemple, [[Abkhazia]] okupesis komplete en [[1864]]. Dum [[Rusa Revoluciono di 1917]] komencis movado pri nedependo, ma en februaro [[1921]] la Sovietiana [[Reda Armeo]] okupis la lando e retrodonis la teritorio a Turkia. |
||
Versiono ye 11:40, 6 di agosto. 2017
Noto: La korekta nomo di la lando en Ido esas Gruzia. Georgia esas la nomo dil stato di Usa.
| Gruzia | ||
| საქართველოს რესპუბლიკა Sakartvelos Respublika | ||
|
| |
| Standardo di Gruzia | Blazono di Gruzia | |
| Nacionala himno: | ||
| Tavisupleba | ||
| ||
Urbi:
| ||
| Chefurbo: | Tbilisi | |
| Precipua urbo: | Tbilisi | |
Lingui:
| ||
| Oficala lingui: | Gruziana | |
| Tipo: | Republiko | |
| · Prezidanto: | Giorgi Margvelashvili | |
| · Chefministro: | Giorgi Kvirikashvili | |
Surfaco: (120ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 69.700 km² | |
| · Aquo: | Neglijebla % | |
Habitanti: (118ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 4.636.700[1] (2010) | |
| · Denseso di habitantaro: | 65,1 hab./km² | |
Plusa informi:
| ||
| Valuto: | Lari | |
| Veho-latero: | dextre | |
| ISO: | GE
| |
GEO
| ||
268
| ||
| Reto-domeno: | .ge*, .გე* | |
| Precipua religio: | ortodoxa kristanismo, 83% | |
Gruzia (en Gruziana საქართველო sak’art’velo) esas lando qua jacas en sudala parto di la montaro Kaukazo, an l'estala rivo di Nigra maro, inter Azia ed Europa. Lua vicina landi esas Rusia norde, Turkia ed Armenia sude, e Azerbaijan sud-este.
Bazala fakti pri Gruzia.
Historio
| Precipua artiklo: Historio di Gruzia |
Homo habitas kontinue la regiono di la nuna Gruzia de la petr-epoko. La regiono okupesis da Greki e pose da Persiani. La nuna chef-urbo, Tbilisi, fondesis en 380 aK.
Romani konquestis la regiono komplete en 66 aK, e lua dominacajo duris preske 400 yari. Li introduktis kristanismo dum la 4ma yarcento, e rejulo Mirvan la 3ma di Iberia deklaris lu l'oficala religio di lando en 327. Ta akto proximigis Iberia e la Bizancan imperio.
Arabi okupis Tbilisi en 645, ma Gruziani konservis granda autonomeso sub l'Araba rejio[2]. Dum la komenco di la 12ma yarcento rejulo Davit la 4ma di Gruzia gradope ekpulsis Seljuka turki de la regiono, e vinkis l'importanta batalio di Didgori ye la 12ma di agosto 1121. Gruziana rejio atingis lua zenito dum lasta yari de la 12ma e l'unesma yari de la 13ma yarcento, epoko en ke religiala tolero kreskis e la filozofio expansis su, ma en 1292 Mongoli okupis la regiono. Mongola okupeso duris til 1310.
En 1783 Gruzia okupesis da Rusian imperio signatis la kontrato di Georgievsk segun quo Rusia defendus la mikra rejio di Kartli-Kakheti, restajo di anciena rejii di Gruzia. Tamen, Rusia ne defensis Kartli-Kakheti kande Turkiani e Persiani atakis Tbilisi en 1875 e nove en 1795.
Ye la 22ma di decembro 1800 caro Pavel la 1ma di Rusia anexis la rejio di Kartli-Kakheti a Rusian imperio, e konfirmis l'anexo per dekreto ye la 8ma di januaro 1801[3]. Gruziana nobeleso ne aceptis la dekreto til 1802.
De 1803 til 1878 konseque de diversa militi kontre Otomani e Persiani, Gruziana teritorio kreskis. Exemple, Abkhazia okupesis komplete en 1864. Dum Rusa Revoluciono di 1917 komencis movado pri nedependo, ma en februaro 1921 la Sovietiana Reda Armeo okupis la lando e retrodonis la teritorio a Turkia.
Gruzia divenis itere nedependanta pos la krulo di Sovietia, ye la 9ma di aprilo 1991. Ye la 26ma di mayo sam yaro, Zviad Gamsakhurdia elektesis prezidanto. Gamsakhurdia pariis pri Gruziana nacionalismo, e deklaris ke Abkhazia e Sud-Osetia restus sub Gruzian administrado.
De la 22ma di decembro 1991 til la 6ma di januaro 1992 eventis sangoza stato-stroko qua ekpulsis Gamsakhurdia de povo. Balde komencis interna milito qua duris til 1995. En 1992 Eduard Shevardnadze retroiris a Gruzia ed unionis su a la chefi di revolto, Kitovani e Ioseliani, ed organizis triumviraro, nomizita "Konsilantaro di Stato" por guvernar la lando. En 1995 Shevardnadze oficale elektesis prezidanto di la lando.
En 2008 eventis milito kontre la nedependo di Sud-Osetia. Rusia agnoskis la nedependo di Sud-Osetia e di Abkhazia e sendis trupi por defensar Sud-Osetiana teritorio.
Politiko
Gruzia esas demokratiala parlamentala republiko. La chefo di stato esas la prezidanto, qua elektesas dal populo por 5-yara periodo. La chefministro esas la chefo di guvernerio, ed elektesas dal prezidanto.
La legifala povo konsistas ek la parlamento, qua kompozesas per unika chambro kun 235 membri, qui elektesas dal populo por 4-yara periodo.
Autonoma regioni en Gruzia
- Adjaria (sud-weste, apud Nigra maro)
- Abkhazia (nord-weste, apud Nigra maro)
- Surfaco: 8 400 km²
- Chefurbo: Sukhumi
- Habitanti:
- 45 % Gruziani
- 17 % (etniale) Abkhaziani
- 14 % Armeniani
- 12 % Rusi
- 6 % Greki.
Autonoma regiono di Abkhazia proklamis su nedependanta en 1992, ma nula stato agnoskabis la nedependo. Nur Rusia havas bona relati kun Abkhazia. La regiono di Sud-Osetia, en la montaro Kaukazo (norde de la lando), deklaris su nedependanta de Gruzia ye la 28ma di novembro 1991. Nord-Osetia esas parto di Rusia.
En agosto 2008 Gruzia probis sensucese retrokonquestar Sud-Osetia per koakto. Pro to Rusia helpis Sud-Osetia.
Geografio
Gruzia jacas en sudala Kaukazo, inter latitudi 41ºN e 44ºN e longitudi 40ºE e 47ºE. Havante 67.900 km² la lando esas montoza. Monto Shkhara, kun 5 068 metri di altitudo esas lua maxim alta ponto. La preciputa fluvii di la lando esas Rioni, longa de 327 km, e Mtkvari (Turke: Kura), qua naskas en Turkia ed ekfluas aden Kaspio, en Azerbaijan.
La klimato di Gruzia esas extreme variata, kande on konsideras la mikra surfaco di la lando. Existas du precipua klimatala zoni, qua aproxime korespondas al esto e la westo di la lando. L'alta montaro Kaukazo impedas l'eniro di la kolda aeral amasi de la nordo, dum ke la "mikra Kaukazo" sude impedas l'arivo di la sika e varma venti de la sudo. La klimato weste de Gruzia esas precipue subtropikala kun influo dil altitudo, e lua mezavalora yarala pluvozeso varias de 1.000 mm til 4.000 mm.
Ekonomio
| Precipua artiklo: Ekonomio di Gruzia |
- Pekunio:Gruziana lari (vice Rusa rublo). 1 lari = 100 tetri.
- Exportaco-produkti: citruso-frukti, teo, vino.
- Fluido-konduktilo per petrolo e balde fervoyo inter Kaspia maro e Turkia.
Demografio
Quankam lua etniala grupo ne existas en altra parti de Europa ecepte en Kaukazo, Gruziani konsideras su kulturale Europani. Gruziani esas cirkume 84% de la habitantaro. Abkhaziani, Osetiani, Armeniani, Azerbaijani, Greki de Kaukazo, Judi e Rusi esas minoritati.
Gruziana linguo ne apartenas ad Indo-Europana, Turka o Semitika grupi. Ol parolesas da cirkum 71% de la habitantaro kom matrala linguo. Abkhaziana linguo parolesas en Abkhazia. Altra lingui parolata esas Rusa (9%), Armeniana (7%), Azerbaijana (6%), e 7% parolas altra lingui.
Cirkume 83% de la habitantaro praktikas Ortodoxa kristanismo, 9.9% esas Mohamedani, 3.9% esas Armeniani apostoliki, e 0.8% esas katoliki.
- Lekto-saveso: 99 %.
- Postulata vivo-duro: 61 yari (por viri), 68 yari (por mulieri)
La maxim granda urbo esas Tbilisi, la chef-urbo. Altra granda urbi esas Kutaisi, Batumi, Rustavi e Sokhumi.
Kulturo
- Propralinguala nomo: Sakartvelo
Referi
- ↑ National Statistics Office of Georgia
- ↑ "Christianity and the Georgian Empire" (early history) Library of Congress, marto 1994
- ↑ Gvosdev, Nikolas K.: Imperial policies and perspectives towards Georgia: 1760-1819, Macmillan, Basingstoke 2000