Esperanto: Diferi inter la revizi

De Wikipedio
Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
mNula rezumo di redakto
Katxis (diskutez | kontributadi)
Lineo 98: Lineo 98:
* Esperanto esas antisexuala. Multa vorti pri personi en Esperanto esas maskula di ordinara, e facas femina per adjuntas l'''-in'' sufixo (lu ne esas sufixo por maskulo). patro (m.) -> patrino (f.), frato (m.) -> fratino (f.), edc.
* Esperanto esas antisexuala. Multa vorti pri personi en Esperanto esas maskula di ordinara, e facas femina per adjuntas l'''-in'' sufixo (lu ne esas sufixo por maskulo). patro (m.) -> patrino (f.), frato (m.) -> fratino (f.), edc.
* Esperanto uzas sis plusa literi, ne trovita en altra lingui. Li esas: ''ĉ'', ''ĝ'', ''ĥ'', ''ĵ'', ''ŝ'', ''ŭ''. Multa homi questionas pro quo ne chanjus ''ĵ'' ad ''j'', e la nune ''j'' ad y (qua ne uzesas), e chanjus ''ŭ'' a ''w'', edc, amba exempli esas trovata en Ido. Pro ke Esperanto havas lua propra literi, on bezonas specala klavaro por skribar Esperanto, e por transmisar la letri en [[Morse-kodexo]], edc.
* Esperanto uzas sis plusa literi, ne trovita en altra lingui. Li esas: ''ĉ'', ''ĝ'', ''ĥ'', ''ĵ'', ''ŝ'', ''ŭ''. Multa homi questionas pro quo ne chanjus ''ĵ'' ad ''j'', e la nune ''j'' ad y (qua ne uzesas), e chanjus ''ŭ'' a ''w'', edc, amba exempli esas trovata en Ido. Pro ke Esperanto havas lua propra literi, on bezonas specala klavaro por skribar Esperanto, e por transmisar la letri en [[Morse-kodexo]], edc.
* ''/x/'' (''ĥ'') nur tovesas en Hispaniana e Rusiana, ma altru de altra lingui havas tre desfacileso pri pronucar la sono.
* ''/x/'' (''ĥ'') nur trovesas en Hispaniana e Rusiana, ma altru de altra lingui havas tre desfacileso pri pronucar la sono.
* Esperanto havas superflua vorti de anciena lingui. ''kaj'' ed ''-oj''/''-aj'' esas vorti qua devenas de [[Anciena Greka]], e ne trovesis en la [[Greka linguo|nuntempala Greka]] (''kaj'' en nuna pronuncesas ''ke'', e ''-oj/-aj'' nur trovesas en la maskulala pluralo ''-oi'', ma ne uzesas omnaloke.) Kande l'Idala vorto por ''kaj'', ''e/ed'', esas trovata en multa lingui (kom ''e'', ''ed'', ''et'', ''y'', ''i''), e ne sola Latina ([[wikt:e#I_Ido_.28konjunciono.29|videz]]), e l'Idala vorto por ''-oj'', ''-i'', esas trovata en Italiana, Rusa e kelka altra Slavala lingui, e Rumana.
* Esperanto havas superflua vorti de anciena lingui. ''kaj'' ed ''-oj''/''-aj'' esas vorti qua devenas de [[Anciena Greka]], e ne trovesis en la [[Greka linguo|nuntempala Greka]] (''kaj'' en nuna pronuncesas ''ke'', e ''-oj/-aj'' nur trovesas en la maskulala pluralo ''-oi'', ma ne uzesas omnaloke.) Kande l'Idala vorto por ''kaj'', ''e/ed'', esas trovata en multa lingui (kom ''e'', ''ed'', ''et'', ''y'', ''i''), e ne sola Latina ([[wikt:e#I_Ido_.28konjunciono.29|videz]]), e l'Idala vorto por ''-oj'', ''-i'', esas trovata en Italiana, Rusa e kelka altra Slavala lingui, e Rumana.
* Ne savata diveni. Vorti quala ''edzo'' (qua signifikas ''spozulo'') havas nesavata divino, anke ''ĝi'' - ''olu.'' Nula lingui havas simila vorto.
* Ne savata diveni. Vorti quala ''edzo'' (qua signifikas ''spozulo'') havas nesavata divino, anke ''ĝi'' - ''olu.'' Nula lingui havas simila vorto.

Versiono ye 07:18, 19 apr. 2018

Esperanto
Esperanto
Parolata en: Totamondo
Regiono:
Quanto di parolanti: inter 100,000 ed 2,000,000 (kom unesma e duesma linguo)
Rango:
Klasifikuro: Helpo-linguo
Oficala stando
Oficala linguo en: Esperantala asocii
Regulata da: Akademio de Esperanto
Kodexi
ISO 639-1: eo
ISO 639-2: epo
ISO 639-3: {{{Iso3}}}
Flago di l'Esperanto
Videz anke: Indo-Europana linguaroLinguaro

Esperanto esas internaciona auxiliara linguo, e l'avo di Ido, olqua esis reformo en 1907 di la Delegitaro. La nomo venis de la pseudonimo Doktoro Esperanto uzita da Ludwig Zamenhof, quo lu uzis kande lu publikigis l'unesma, e la bazo di la linguo, en 1887. L'intenco di Zamenhof esis krear facila, flexebla, e neutra linguo por internaciona komuniko. La linguo nune havas cirkume 100.000 til 1.000.000 parolanti kun cirkume 2.000 ennaskita parolanti.[1]

Historio

Kande Volapük morteskesis, Esperanto komencis kreesar da la Poloniana okulo-mediko Ludwig Lazarus Zamenhof ye la fino di la yari 1870ma o la komenco di la yari 1880ma. Lu publikigis l'unesma gramatiko di Esperanto en julio 1887. Pos, lu developis la linguo por cirkume dek yari. Zamenhof tradukis literaturo, e skribis originala prozi e versi. La quanto di parolanti kreskis rapide dum la sequanta yardeki. La linguo komence kreskis en Rusiana Imperio, e pose extensesis aden estal Europa, e pose aden westa Europa, Amerika, Chinia e Japonia. L'unesma kongreso di Esperanto-parolanti organizesis en Boulogne-sur-Mer, en la nordo di Francia. Pose internaciona kongresi organizesis en kin kontinenti omna yari ecepte dum la duesma mondomilito. Generale partoprenis 2.000 til 3.000 Esperantisti en la kongresi, kelkafoye mem 6.000.

L'alfabeto e "chapelo"-literi

Esperanto uzas la Latina alfabeto (28 literi, vice 26 kun 3 diagrami en Ido), ma kun sis plusa literi, ne trovita en altra lingui. Ico esas un de la maxim kritikata punti kontre Esperanto (videz: Kritiki).

Esperanto a b c ĉ d e f g ĝ h ĥ i j ĵ k kv l m n o p r s ŝ t u ŭ v z ks
Ido a b c ch d e f g h i y j k l m n o p qu r s sh t u w v z x

Noti:

  • Mem se Esperanto probas atingar "Un litero, un sono"; ĉ, ĝ esas du soni.
  • ŭ ne havas "chapelo"-diakritiko. La diakritiko sur ŭ esas inversa.

Kritiki

 Precipua artiklo: Kritiki kontre Esperanto

Esperanto recevis depos la komenco, e anke nun, kritiki. Yen kelka punti:

  • Esperanto esas antisexuala. Multa vorti pri personi en Esperanto esas maskula di ordinara, e facas femina per adjuntas l'-in sufixo (lu ne esas sufixo por maskulo). patro (m.) -> patrino (f.), frato (m.) -> fratino (f.), edc.
  • Esperanto uzas sis plusa literi, ne trovita en altra lingui. Li esas: ĉ, ĝ, ĥ, ĵ, ŝ, ŭ. Multa homi questionas pro quo ne chanjus ĵ ad j, e la nune j ad y (qua ne uzesas), e chanjus ŭ a w, edc, amba exempli esas trovata en Ido. Pro ke Esperanto havas lua propra literi, on bezonas specala klavaro por skribar Esperanto, e por transmisar la letri en Morse-kodexo, edc.
  • /x/ (ĥ) nur trovesas en Hispaniana e Rusiana, ma altru de altra lingui havas tre desfacileso pri pronucar la sono.
  • Esperanto havas superflua vorti de anciena lingui. kaj ed -oj/-aj esas vorti qua devenas de Anciena Greka, e ne trovesis en la nuntempala Greka (kaj en nuna pronuncesas ke, e -oj/-aj nur trovesas en la maskulala pluralo -oi, ma ne uzesas omnaloke.) Kande l'Idala vorto por kaj, e/ed, esas trovata en multa lingui (kom e, ed, et, y, i), e ne sola Latina (videz), e l'Idala vorto por -oj, -i, esas trovata en Italiana, Rusa e kelka altra Slavala lingui, e Rumana.
  • Ne savata diveni. Vorti quala edzo (qua signifikas spozulo) havas nesavata divino, anke ĝi - olu. Nula lingui havas simila vorto.
  • Deveni kun mutaci. Esperanto havas vorti kom farti - standar, qua divenesas de Germaniana vorto Whohlfahrt - komforto. La vorto ne semblas la Germaniana, e ne havas sama signifiko. Whohlfahrt esas kompozata vorto (Whohl e Fahrt) e la sekundo vorto Fahrt signifikas voyajo. Do, pro ke Esperanto ne prenas l'unesma parto di la kompozata vorto, farti e fahrt esas la sama vorto, ma havas tota diferanta signifiki.
  • Adjektiva-konkordo ed akuzativo-sufixo. Esperanto uzas adjektivo-konkordo ed akuzativo-sufixo, ma amba esas superflua e nur facas la linguo plu desfacila.
  • Sistemo di deveno. Multa di la vorti di Esperanto devenas en nestrukturala voyo. L'Eperantala vorto por komprar esas aĉeti. L'Idala komprar esas de Hispaniana, Italiana vorto (comprare e comprar) e preske omna altra Latina lingui (Portugalana: comprar, Rumaniana: cumpăra edc.) havas simila vorto. Ma Esperanto aĉeti prenesis de la Franciana vorto acheter, ma Franciana esas la sola linguo kun la vorto.
  • Esperanto ne volas evolucionar. L'Esperantisti kredas ke Esperanto ne bezonas modifiko, pro ke ne volas chanjar ulo di la olda vortaro da la kreinto.

Decendanti

 Precipua artiklo: Esperantido

Esperanto havas multa "decendanti", ofte pro ke la kritiki (videz: Kritiki). La maxim granda Esperantido, esas Ido (qua la nomo divenis de: Esperantido).

Komparo

Hike esas la Patro nia en Esperanto.

Esperanto Ido
Patro Nia, kiu estas en la ĉielo,

sanktigata estu via nomo.
Venu via Regno.
Fariĝu via volo,
kiel en la ĉielo tiel ankaŭ sur la tero.
Nian panon ĉiutagan donu al ni hodiaŭ
kaj pardonu al ni niajn ŝuldojn,
kiel ankaŭ ni pardonas al niaj ŝuldantoj.
Kaj ne konduku nin en tenton,
sed liberigu nin de la malbono.
Amen.

Patro nia, qua esas en la cielo,

tua nomo santigesez;
tua regno advenez;
tua volo facesez
quale en la cielo, tale anke sur la tero.
Donez a ni cadie l'omnadiala pano,
e pardonez a ni nia ofensi,
quale anke ni pardonas a nia ofensanti,
e ne duktez ni aden la tento,
ma liberigez ni del malajo.
Amen.

Extera ligili

Referi

  1. Esperanto page at ethnologue.com