Albania: Diferi inter la revizi
+texto, imaji, referi |
+texto, imaji |
||
| Lineo 134: | Lineo 134: | ||
Albaniana havas richa folklorala [[muziko]], ed ol esas parto di la nacional identeso. Ol havas influi Iliriana, Greka, Romana, Bizancana ed Otomana. Existas granda stilistikala diferi inter la muziko de le ''Gheg'' (qui habitas norde de la lando) e de le ''Tosk'' e le ''Labs'' (qui habitas sude de la lando). Pri la moderna muziko, ol recevis influi del Ocidentala [[rock]], [[hip hop]] e [[pop]]. Recente, kelk artisti naskinta en Albania, [[Kosovo]], od en Albaniana diasporo ganis internaciona notoreso, exemple [[Silva Gunbardhi]], [[Bebe Rexha]], [[Action Bronson]] (artala nomo di '''Ariyan Arslani''') [[Elvana Gjata]] e [[Dua Lipa]]. |
Albaniana havas richa folklorala [[muziko]], ed ol esas parto di la nacional identeso. Ol havas influi Iliriana, Greka, Romana, Bizancana ed Otomana. Existas granda stilistikala diferi inter la muziko de le ''Gheg'' (qui habitas norde de la lando) e de le ''Tosk'' e le ''Labs'' (qui habitas sude de la lando). Pri la moderna muziko, ol recevis influi del Ocidentala [[rock]], [[hip hop]] e [[pop]]. Recente, kelk artisti naskinta en Albania, [[Kosovo]], od en Albaniana diasporo ganis internaciona notoreso, exemple [[Silva Gunbardhi]], [[Bebe Rexha]], [[Action Bronson]] (artala nomo di '''Ariyan Arslani''') [[Elvana Gjata]] e [[Dua Lipa]]. |
||
=== Sporti === |
|||
[[Arkivo:Kukes vs Elbasani.jpg|thumb|250px|Futbalo-partio en [[Kukës]], Albania.]] |
|||
Albania partoprenis unesmafoye l'[[Olimpiala Ludi]] en [[Olimpiala Ludi en München, 1972|München, 1972]]. Ol ne partoprenis la Ludi de 1976 til 1988, ma itere partoprenabas de 1992 til nun. En 2006 ol unesmafoye partoprenis la [[Vintrala Olimpiala Ludi]]. La lando nulatempe ganis medalii en la Ludi, ma lua atlete ordinare konkuras pri [[natado]], [[atletismo]], pezo-levo, [[sporta pafado]] e luktado. De 1987 til nun la lando partoprenabas en la Mediteranea Ludi, e lua atleti ganis entote 43 medalii, di qui 8 ora, de 1987 til 2013. |
|||
Inter la maxim populara sporti esas [[futbalo]], pezo-levo, [[basketbalo]], [[volebalo]], [[teniso]], [[natado]], [[rugbio]] e [[gimnastiko]]. |
|||
== Noti e referi == |
== Noti e referi == |
||
Versiono ye 20:41, 23 mar. 2019
| Albania | ||
| Republika e Shqipërisë | ||
|
| |
| Standardo di Albania | Blazono di Albania | |
| Nacionala himno: | ||
| Hymni I Flamurit | ||
| ||
Urbi:
| ||
| Chefurbo: | Tirane | |
| · Habitanti: | 585 756 (2005) | |
| Precipua urbo: | Tirane | |
Lingui:
| ||
| Oficala lingui: | Albaniana | |
| Tipo: | Republiko | |
| · Prezidanto: | Ilir Meta | |
| · Chefministro: | Edi Rama | |
Surfaco: (139ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 28 748 km² | |
| · Aquo: | 4,7 % | |
Habitanti: (98ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 2 876 591[1] (2017) | |
| · Denseso di habitantaro: | 111,1 hab./km² | |
Plusa informi:
| ||
| Valuto: | Lek | |
| Veho-latero: | dextre | |
| ISO: | AL
| |
ALB
| ||
008
| ||
| Reto-domeno: | .al* | |
| Precipua religio: | islamo 65-70%, Kristanismo 20-25% | |
Albania (en Albaniana Shqipëri/Shqipëria) esas lando jacanta an sudal Europa. Lu havas kom vicini Montenegro nord-weste, Kosovo (lando ne agnoskata da Serbia) nord-este, Republiko Macedonia este, e Grekia sude. Weste jacas la litoro di Adriatiko. Albania distas min kam 72 km de Italia, tra l'Adriatiko.
Bazala fakti pri Albania
Historio
_-_Monument_of_Agonothetes.JPG)
| Precipua artiklo: Historio di Albania |
Greki unesmafoye mencionis Iliria, regiono partale okupata per la teritorio di nuna Albania, cirkume 3.000 aK. En 588 aK Greki de Korfu e Korinto fondis l'urbo Apolonia, qua havis prospera skolo pri filozofio. L'urbo divenis richa pro la komerco di sklavi ed anke di asfalto, produkto qua uzesis por igar nepermeebla la ligno di la navi. En 148 aK l'urbo divenis parto di la provinco Romana Epirus Nova.
Dum la periodo dil Romana imperio la nuna teritorio di Albania dividabis inter la provinci Dalmatia, Macedonia (note Epirus Nova) e Supra Moesia. La teritorio esis sub Romana e pose sub Bizancana dominacajo til la 7ma yarcento, kande Slavi enmigris vers la regiono. Albania divenis parto del Unesma Bulgara Imperio dum la 9ma yarcento.
L'Otomani komencis konquestar la regiono dum la 14ma yarcento e transformis ol en Sanjak (provinco). Dum la 15ma yarcento, de 1443 til 1468, Gjergj Kastrioti Skanderbeg konquestis la nedependo por parto de ca regiono del Otoman imperio e divenis rejulo, ma en 1478 l'Otomani rikonquestis komplete ica areo.
Granda parto del habitantaro adoptis l'islamo kom religio, e l'Albaniani esis la lasta populo Europana qua deziris separar su del Otoman imperio[2]. Tamen, dum la fino dil 19ma yarcento eventis multa revolti kontre Turka dominaco. Fine Albania deklaris lua nedependo del Otoman imperio ye la 28ma di novembro 1912. Ol adoptis republiko kom sistemo di guvernerio en 1920. En 1928 Ahmet Zogu, lua unesma prezidanto, adoptis la rejala titulo di Zog la 1ma, ed ica lando divenis monarkio.
En 1939, Italiani invadis Albania ed okupis la lando til 1943, kande la Germani remplasis li e restis ibe til oktobro 1944. Nacionalista grupi, qui inkluzis komunista partisani, kombatis unesme kontre l'Italiani e pose kontre Germani sen Sovietiana helpo. Enver Hoxha, chefo dil Albaniana Partiso di Laboro (komunista) divenis chefo di la lando. Ilu federis kun Sovietiani til 1960, ma ruptis ica federuro kande Nikita Hrushchev denuncis la krimini di Stalin. Do, Hoxha federis su kun la Populala Republiko di Chinia.
Ye la 11ma di aprilo 1985 Hoxha mortis. Lua sucedanto, Ramiz Alia gradope komencis politikala aperto. Dum marto 1991 libera elekti organizesis en Albania, e Ramiz Alia vinkis la prezidantala elekto. Tamen, generala striko koaktis la guvernerio abandonar komunista rejimo. Ramiz Alia guvernis Albania til la 3ma di aprilo 1992, kande ilu renuncis. Elekti eventis, e Sali Berisha elektesis prezidanto.
Ye la 4ma di aprilo 2009 Albania divenis membro di NATO.
Politiko
.jpg)
Albania esas parlamentala republiko. La prezidanto esas la chefo di stato, ed elektesas por 5-yara periodo da Nacional Asemblitaro. Nun esas Bujar Nishani. La chefministro esas la chefo di guvernerio, ilqua esas nune Edi Rama.
La parlamento (Kuvendi i Republikës së Shqipërisë - Nacional Asemblitaro di Albania) havas unika chambro kun 140 membri, qui elektesas dal populo por 4 yari. La nuna konstituco adoptesis ye la 28ma di novembro 1998.
Judiciala povo kompozesas ek konstitucala korto, korto di kasaco, Apelo-korti e distriktala korti. La membri dil konstitucala korto elektesas dal parlamento por admaxime 9-yara periodo.
Geografio
Albania havas 172 km de frontieri kun Montenegro, 115 km kun Kosovo[3], 151 km kun la Republiko Macedonia e 282 km kun Grekia. Lua litoro havas 487 km di extenso. La stretajo Oronto separas Albania de Italia e havas min kam 100 km di totala extenso.
La lando konsistas ek monti, kolini e mikra planaja landi. La maxim alta monto esas Golem Korab, kun 2.754 metri di altitudo, jacanta an la nomizita "Albanian Alpi". La maxim longa fluvio di ca lando esas Drin, kun longa de 335 km.
An la litoro la klimato esas Mediteraneal, kun mezavalora temperaturi di 7°C dum vintro e 24°C dum somero. En montoza regioni, la klimato esas kontinentala.
Politikala subdividuro
Albania havas 12 regioni e 36 provinci, qui esas:
 |
Ekonomio
| Precipua artiklo: Ekonomio di Albania |
Albania duras esar povra lando kande komparata al altra Europana stati[4]. Lua TNP per persono esas 26% del mezavaloro dil Europana Uniono en 2010[5].
Demografio
Segun statistiki de The World Factbook por julio 2018, Albania havis 3 057 220 habitanti.[6] La maxim multa (82,6%) esas Albaniani. Greki esas 0,9%, altri esas 1%, e 15,5% esas sen specigo, segun la demografiala kontado di 2011.[6] La mezavalora evo dil Albaniana habitantaro esas 28.9 yari,[7] yuna kande komparata ad altra Europana landi. De 1991 til 2004 cirkume 900 000 Albaniani ekmigris, de qui aproxime 600.000 establisis su en Grekia[8].
L'oficala linguo di la lando esas Albaniana, oficala e parolata da 98,8% de la habitantaro. Ol havas du precipua dialekti, Gheg e Tosk, ed altra dialekti (Arbanasi, Arbëreshë) parolata en vicina landi (Kroatia, Italia, edc). La Greka parolesas da 0,5%, 0,6% parolis altra lingui, e 0,1% ne informis pri linguo en 2011.[6]
La religio kun maxima nombro di adepti esas Islamo: 56,7% de la habitantaro. Katoliki Romana esas 10%, Ortodoxi esas 6,8%, ateisti esas 2,5%, Bektashi (religio qua originis de Sufismo) esas 2,1%, 5,7% praktikis altra religii e 16,2% ne mencionis religio.[6]
La maxim populoza urbo esas Tirane. Altra importanta urbi esas Durrës ed Elbasan.
Kulturo
Meshari ("la mesolibro") da Gjon Buzuku publikigita en 1555 judikesas kom la maxim anciena libro en Albaniana linguo, ma existas evidentaji ke ca linguo ja skribesis dum la 14ma yarcento. Dum la 19ma yarcento eventis "Albaniana rivivigo" kun influi de romantikismo, e kelka skriptisti divenis notora en Albaniana literaturo: la romanisti Jeronim De Rada e Naim Frashëri, e la poeti Ndre Mjeda e Andon Zako Çajupi. La maxim bone konocata nuntempala skriptisto en Albaniana linguo esas Ismail Kadare.
Albaniana havas richa folklorala muziko, ed ol esas parto di la nacional identeso. Ol havas influi Iliriana, Greka, Romana, Bizancana ed Otomana. Existas granda stilistikala diferi inter la muziko de le Gheg (qui habitas norde de la lando) e de le Tosk e le Labs (qui habitas sude de la lando). Pri la moderna muziko, ol recevis influi del Ocidentala rock, hip hop e pop. Recente, kelk artisti naskinta en Albania, Kosovo, od en Albaniana diasporo ganis internaciona notoreso, exemple Silva Gunbardhi, Bebe Rexha, Action Bronson (artala nomo di Ariyan Arslani) Elvana Gjata e Dua Lipa.
Sporti
Albania partoprenis unesmafoye l'Olimpiala Ludi en München, 1972. Ol ne partoprenis la Ludi de 1976 til 1988, ma itere partoprenabas de 1992 til nun. En 2006 ol unesmafoye partoprenis la Vintrala Olimpiala Ludi. La lando nulatempe ganis medalii en la Ludi, ma lua atlete ordinare konkuras pri natado, atletismo, pezo-levo, sporta pafado e luktado. De 1987 til nun la lando partoprenabas en la Mediteranea Ludi, e lua atleti ganis entote 43 medalii, di qui 8 ora, de 1987 til 2013.
Inter la maxim populara sporti esas futbalo, pezo-levo, basketbalo, volebalo, teniso, natado, rugbio e gimnastiko.
Noti e referi
- ↑ Popullsia e Shqipërisë, 1 Janar 2017. INSTAT. URL vidita ye la 23ma di marto 2019.
- ↑ Raymond Zickel and Walter R. Iwaskiw, editors. (1994). "NATIONAL AWAKENING AND THE BIRTH OF ALBANIA, [mut.us/albania/index.htm]"
- ↑ Kosovo ne agnoskesas kom nedependanta stato da Serbia. Ye la 17ma di februaro 2008 la Nacional Asemblitaro di Kosovo unlatere deklaris sua nedependesko.
- ↑ Albania Country Brief Department of Foreign Affairs and Trade (Australia)
- ↑ "Albania's GDP per capita in PPS (2008)"] eurostat.eu
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Europe::Albania - The World Factbook (Angla). CIA. URL vidita ye la 23ma di marto 2019.
- ↑ Women, Men and shefit's in Albania 2006
- ↑ Albania:looking beyond borders. Migration Policy Institute
Extera ligili
|
| |
| Membrostati: | Austria – Belgia – Bulgaria – Chekia – Chipro – Dania – Estonia – Finlando – Francia – Germania – Grekia – Hispania – Hungaria – Irlando – Italia – Kroatia - Latvia – Lituania – Luxemburgia – Malta – Nederlando – Polonia – Portugal – Rumania – Slovakia – Slovenia – Suedia | |
| Negocianta stati: | Islando - Montenegro – Norda Makedonia – Serbia – Turkia | |
| Peticionanta stati: | Albania | |
| Potenciala kandidati: | Bosnia e Herzegovina - Kosovo | |
|
|
| Albania | Andora | Austria | Belgia | Bielorusia | Bosnia e Herzegovina | Bulgaria | Chekia | Dania | Estonia | Finlando | Francia | Germania | Grekia | Gruzia | Hispania | Hungaria | Islando | Italia | Kroatia | Latvia | Liechtenstein | Lituania | Luxemburgia | Malta | Moldova | Monako | Montenegro | Nederlando | Norda Makedonia | Norvegia | Polonia | Portugal | Republiko Irlando | Rumania | Rusia | San-Marino | Serbia | Slovakia | Slovenia | Suedia | Suisia | Ukraina | Unionita Rejio | Vatikano | |
| Nesuverena teritorii: Alando | Faero | Gibraltar | Guernsey | Jersey | Insulo Man | Svalbard e Jan Mayen | |