Asuncion: Diferi inter la revizi

De Wikipedio
Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
+texto, imaji
kelka korektigi/modifiki/aktualigi
Lineo 14: Lineo 14:
| Altitudo= 43
| Altitudo= 43
| Surfaco= 117
| Surfaco= 117
| Habitanti = {{formatnum:542061}}
| Habitanti = {{formatnum:522287}}
| Yaro= 2010
| Yaro= 2019
| Denseso di habitantaro = 4,444
| Denseso di habitantaro = {{formatnum:4480}}
| Horala_zono= -4
| Horala_zono= -4
| Mapo= Paraguay-CIA WFB Map.png
| Mapo= Paraguay-CIA WFB Map.png
| Urbestro= Arnaldo Samaniego (ANR)
| Urbestro = Mario Ferreiro (PRF)
| Reto= www.mca.gov.py
| Reto= www.mca.gov.py
}}
}}
[[Arkivo:Paraguay-001.jpg|thumb|left|250px|Centro di Asunción, Paraguay.]]
[[Arkivo:Paraguay-001.jpg|thumb|left|250px|Centro di Asunción, Paraguay.]]
'''Asuncion''' ([[Hispaniana linguo|Hispaniana]]: ''Asunción'') esas [[chef-urbi|chef-urbo]] e maxim grand urbo di [[Paraguay]]. Ol havis {{formatnum:542061}} habitanti en [[2010]]. Lua totala [[surfaco]] esas 117 km². L'urbo esas sideyo por Exekutiva, Legifala e Judiciala povi de Paraguay, e la precipua komercala ed industriala centro di lando, e lua precipua [[portuo]]. Ol esas autonoma urbo, e apartenas a nula departmento de Paraguay.
'''Asuncion''' ([[Hispana linguo|Hispane]]: ''Asunción'') esas [[chef-urbi|chef-urbo]] e maxim populoza urbo di [[Paraguay]]. Ol havis {{formatnum:522287}} habitanti en [[2019]]. Lua totala [[surfaco]] esas 117 km². L'urbo esas sideyo por Exekutiva, Legifala e Judiciala povi de Paraguay, e la precipua komercala ed industriala centro di lando, e lua precipua [[portuo]]. Ol esas autonoma urbo, e apartenas a nula departmento de Paraguay.


=== Historio ===
== Historio ==
Asuncion esas un ek la maxim anciena urbi de [[Sud-Amerika]]. En [[1537]] [[Hispania|Hispanian]] exploreri konstruktis fuorto hike lor la Festo di Asunciono (ye la [[15ma di agosto|15ma agosto]]), e baptis ol kun la plena nomo ''Nuestra Señora de la Asunción'' (Nia Siorino dil Asunciono).
Asuncion esas un ek la maxim anciena urbi de [[Sud-Amerika]]. En [[1537]] [[Hispania|Hispanian]] exploreri konstruktis fuorto hike lor la Festo di Asunciono (ye la [[15ma di agosto|15ma agosto]]), e baptis ol kun la plena nomo ''Nuestra Señora de la Asunción'' (Nia Siorino dil Asunciono).


Lineo 32: Lineo 32:
Kande [[Buenos Aires]] destruktesis dal indijeni en [[1541]] Hispani fugis ad Asunción, e l'urbo divenis chef-urbo di vasta koloniala provinco, inkluzite tota nuna Paraguayana teritorio, parti de nuna [[Arjentinia]] e kelka regioni qui nune apartenas a [[Brazilia]]. Pos [[1603]] Hispana misioneri komencis evangeliizar indijeni en lua linguo: [[Guarani-linguo|Guarani]].
Kande [[Buenos Aires]] destruktesis dal indijeni en [[1541]] Hispani fugis ad Asunción, e l'urbo divenis chef-urbo di vasta koloniala provinco, inkluzite tota nuna Paraguayana teritorio, parti de nuna [[Arjentinia]] e kelka regioni qui nune apartenas a [[Brazilia]]. Pos [[1603]] Hispana misioneri komencis evangeliizar indijeni en lua linguo: [[Guarani-linguo|Guarani]].


==== Revolti kontre Hispana dominacajo ====
=== Revolti kontre Hispana dominaco ===
[[Arkivo:Page-AsuncionCabildo-1854.jpg|thumb|200px|left|''Cabildo'' (municipal administreyo) di Asunción, en 1854.]]
[[Arkivo:Page-AsuncionCabildo-1854.jpg|thumb|200px|left|''Cabildo'' (municipal administreyo) di Asunción, en 1854.]]
En [[1731]] eventis l'unesma rebeleso kontre Hispaniana dominaco, konocita en Hispana kom ''Revolta de los Comuneros'', pos l'ocido dil judiciisto José de Antequera y Castro. Antequera sendesis ad Asunción en 1721 por investigar akuzaji kontre lore guverniestro Diego de los Reyes Balmaseda, e konkluzis ke l'akuzaji esis vera e decidis arestar Reyes Balmaseda. Pose Antequera divenis guberniestro di Paraguay kun suporto de la municipala konsilantaro (''cabildo''). Antequera anke akuzis la [[jezuito|jezuiti]] por diversa krimini, ekpulsis li ed sklavigis l'indijeni qui vivis en komoni kreita dal jezuiti. La habitantaro di Asunción suportis ta decidi, ma lore vicerejulo Diego Morcillo ne aceptis l'agi di Antequera ed imperis la retrosendo di Reyes a povo. La sucedinto di Morcillo, markezo di Castelfuerte, decidis atakar Antequera. Quankam komence lia trupi vinkis la trupi de Castelfuerte, Antequera decidis renuncar en 1725 e fugar, ma li kaptesis ed ocidesis kin yari pose.
En [[1731]] eventis l'unesma rebeleso kontre Hispana dominaco, konocita en Hispana kom ''Revolta de los Comuneros'', pos l'ocido dil judiciisto José de Antequera y Castro. Antequera sendesis ad Asunción en 1721 por investigar akuzaji kontre lora guberniestro Diego de los Reyes Balmaseda, e konkluzis ke l'akuzaji esis vera e decidis arestar Reyes Balmaseda. Pose Antequera divenis guberniestro di Paraguay suportita da la municipala konsilistaro (''cabildo''). Antequera anke akuzis la [[jezuito|jezuiti]] por diversa krimini, ekpulsis li ed sklavigis l'indijeni qui vivis en komoni kreita dal jezuiti. La habitantaro di Asunción suportis ta decidi, ma lora vicerejulo Diego Morcillo ne aceptis l'agadi di Antequera ed imperis la retrosendo di Reyes a povo. La sucedinto di Morcillo, markezo di Castelfuerte, decidis atakar Antequera. Quankam komence Antequera vinkis la trupi de Castelfuerte, ilu decidis renuncar en 1725 e fugar. Kin yari pose, Antequera kaptesis ed ocidesis.


La sucedinto di Antequera kom guberniestro, Martín de Barua, konsideresis amiko de la koloniisti ed enemiko de jezuiti. Kande Barúa substitucesis da Ignacio de Soroeta - konsiderita amiko de la jezuiti ed enemiko de la koloniisti - la habitanti di Asunción ne aceptis to. Fernando de Mómpox y Zayas, amiko di Antequera, deklaris a la habitantaro ke la povo dil populo - ''el común'' - esis plu granda kam la povo dil guberniestro e mem plu granda kam la povo dil rejo. Pos kelka incidenti dum la sequanta yari, [[Bruno Mauricio de Zabala]], lore guberniestro di Buenos Aires, supresis la revolto.
La sucedinto di Antequera kom guberniestro, Martín de Barua, judikesis amiko di la koloniisti ed enemiko di la jezuiti. Kande Barúa remplasesis da Ignacio de Soroeta - judikita kom amiko di la jezuiti ed enemiko di la koloniisti - la habitanti di Asunción ne aceptis to. Fernando de Mómpox y Zayas, amiko di Antequera, deklaris a la habitantaro ke la povo dil populo - ''el común'' - esis plu granda kam la povo dil guberniestro, e mem plu granda kam la povo dil rejo. Pos kelka incidenti dum la sequanta yari, [[Bruno Mauricio de Zabala]], lor la guberniestro di Buenos Aires, supresis la revolto.


Pos l'informi pri la revoko dil rejulo [[Fernando la 7ma di Hispania]] da Napoleona trupi arivar en Amerika e pos komencar la nedependo-proceso en nuna Arjentinia, dum la nokto di la [[14ma di mayo|14ma]] til la [[15ma di mayo]] [[1811]] kapitano [[Pedro Juan Caballero García]] komandis sucesoza revolto kontre Hispana administrado. Paraguay fine deklaris su nedependanta de Hispania, e Asunción divenis chef-urbo di lando.
Pos ke l'informi pri la revoko dil rejulo [[Fernando la 7ma di Hispania]] da Napoleonala trupi arivis en Amerika, e pos ke komencis la procedo qua rezultis la nedependo di nuna Arjentinia, dum la nokto di la [[14ma di mayo|14ma]] til la [[15ma di mayo]] [[1811]], lora kapitano [[Pedro Juan Caballero García]] komandis sucesoza revolto kontre Hispana administrado. Paraguay fine deklaris su nedependanta de Hispania, e Asunción divenis chef-urbo di la lando.


==== Nedependanta Paraguay ====
=== Nedependanta Paraguay ===
Til 1840, dum la diktatoreso di [[José Gaspar Rodríguez de Francia]] en Paraguay, granda parto dil centro di Asunción demolisesis por rikonstruktesar segun projeto. Pos la [[Milito di Paraguay]] Asunción okupesis da [[Brazilia]]na trupi de 1869 til 1876, e l'urbo subisis nova rikonstrukturo.
Dum la diktatoreso di [[José Gaspar Rodríguez de Francia]] en Paraguay, qua duris til 1840, granda parto dil centro di Asunción demolisesis por rikonstruktesar segun projeto. Pos la [[Milito di Paraguay]] Asunción okupesis da [[Brazilia]]na trupi de 1869 til 1876, e l'urbo itere rikonstruktesis.


Dum la fino dil [[19ma yarcento|19ma]] e komenco dil [[20ma yarcento]] multa enmigranti de [[Europa]] e de [[Otoman imperio]] komencis arivar en Asunción. L'urbo itere komencis nova periodo di prospereso. De [[1932]] til [[1935]] Paraguay militis kontre [[Bolivia]] en la [[milito dil Chaco]], e Asunción divenis loko por sokurso di la vunditi dil milito. L'urbo duris kreskar e formacis metropolala regiono kun vicina urbi, konocita kom "Granda Asunción", kun plua kam 2 milion habitanti, cirkume 1/3 del habitantaro di la lando.
Dum la fino dil [[19ma yarcento|19ma]] e komenco dil [[20ma yarcento]] multa enmigranti de [[Europa]] e de [[Otoman imperio]] komencis arivar en Asunción. L'urbo itere komencis nova periodo di prospereso. De [[1932]] til [[1935]] Paraguay militis kontre [[Bolivia]] en la [[milito dil Chaco]], e Asunción divenis loko por sokurso di la vunditi dil milito.


Til la komenco dil yari 1980ma, Asunción esis l'unika urbo di Paraguay kun plu kam 100 mil habitanti. En marto 1991 signatesis ibe la pakto inter Paraguay, [[Brazilia]], [[Arjentinia]] ed [[Uruguay]] qua originis [[Mercosur]]. Asuncion duris kreskar e formacis metropolala regiono kun vicina urbi, konocita kom "Granda Asunción", kun plu kam 2 milion habitanti, cirkume 1/3 del habitantaro di la lando.
=== Geografio ===
{{Panoramo|Felipe_M%C3%A9ndez_Asunci%C3%B3n_Paraguay.jpg|1000px|Panoramo di Asunción, kun moderna edifici.}}
Asuncion jacas an la sinistra rivo dil [[fluvio Paraguay]] inter la [[latitudo|latitudi]] 25°15' e 25°20' S, e la [[longitudo|longitudi]] 57°30' e 57°40' W. La fluvio Paraguay formacas "bayo" proxim la centro dil urbo. Lua mezavalora [[altitudo]] esas 43 m adsur la maro, e l'urbo okupas 7 kolini (''lomas''). Multa migranta uceli eskalas ibe dum la vintro.


== Geografio ==
Segun la [[klimatala klasifikuro di Köppen]], la [[klimato]] di Asuncion esas [[subtropikala klimato|subtropikala humida]]. Lua mezavalora yarala [[temperaturo]] esas 23°C e lua mezavalora [[pluvozeso]] esas 1400 mm omnayare. Dum la [[somero]] la mezavalora temperaturo esas 28°C, dum ke dum la [[vintro]] esas 18°C. La pluvozeso diminutas dum la vintro.
{{Panoramo|Felipe_M%C3%A9ndez_Asunci%C3%B3n_Paraguay.jpg|1000px|Panoramo pri Asunción, kun moderna edifici.}}
Asuncion jacas an la sinistra rivo dil [[fluvio Paraguay]], inter la [[latitudo|latitudi]] 25°15' e 25°20' S, e la [[longitudo|longitudi]] 57°30' e 57°40' W. La fluvio Paraguay formacas "bayo" proxim la centro dil urbo. La mezavalora [[altitudo]] dil urbo esas 43 m adsur la maro, ed ol okupas 7 kolini (''lomas''). Multa migranta uceli eskalas ibe dum la vintro.


Segun la [[klimatala klasifikuro da Köppen-Geiger]], la [[klimato]] di Asuncion esas [[subtropikala klimato|subtropikala humida]]. Lua mezavalora yarala [[temperaturo]] esas 23°C e lua mezavalora [[pluvo-quanto]] esas 1400 mm omnayare. Dum la [[somero]] la mezavalora temperaturo esas 28°C, dum ke dum la [[vintro]] esas 18°C. La pluvozeso diminutas dum la vintro.
=== Demografio ===

== Demografio ==
Cirkume 30% de la habitantaro di Paraguay vivas en Asuncion, e 65% de lua habitanti evas min kam 30 yari.<ref>http://www.mec.gov.py/cmsmec/?page_id=2719</ref>. Cirkume 90% del habitantaro esas [[katolikismo|katolika]]. Altra religala grupi esas Mormoni, Mohamedani, Budisti e Judi.
Cirkume 30% de la habitantaro di Paraguay vivas en Asuncion, e 65% de lua habitanti evas min kam 30 yari.<ref>http://www.mec.gov.py/cmsmec/?page_id=2719</ref>. Cirkume 90% del habitantaro esas [[katolikismo|katolika]]. Altra religala grupi esas Mormoni, Mohamedani, Budisti e Judi.


La maxim multa habitanti di Asuncion parolas ambe la linguo Hispana e Guaraní. Ordinare, multi parolas ''Jopará'', mixo di Hispana kun Guaraní.
La maxim multa habitanti di Asuncion parolas ambe la linguo Hispana e Guaraní. Ordinare, multi parolas ''Jopará'', mixo di Hispana kun Guaraní.


=== Transporto ===
== Transporto ==
[[Arkivo:El_palacio.jpg|thumb|250px|Areal imajo pri Asunción.]]
[[Arkivo:El_palacio.jpg|thumb|250px|Areal imajo pri Asunción.]]
[[Arkivo:Bus.Terminal.Asuncion.jpg|thumb|left|250px|Autobuso-staciono de Asuncion.]]
[[Arkivo:Bus.Terminal.Asuncion.jpg|thumb|left|250px|Autobuso-staciono de Asuncion.]]
Lineo 65: Lineo 67:
Ne existas linei di [[metroo]] en Asuncion, e granda parto dil transporto di pasajeri facesas per autobusi. Existas poka oficala autobuso-halteyi en Asuncion, ma on povas haltar ul autobuso preske omnaloke del urbo.
Ne existas linei di [[metroo]] en Asuncion, e granda parto dil transporto di pasajeri facesas per autobusi. Existas poka oficala autobuso-halteyi en Asuncion, ma on povas haltar ul autobuso preske omnaloke del urbo.


=== Referi ===
== Referi ==
{{Reflist}}
{{Reflist}}



Versiono ye 18:53, 3 nov. 2019

Asuncion
Kelk imaji pri Asunción.
Standardo Blazono
Lando: Paraguay
Informo:
Latitudo: 25°16' S
Longitudo: 57°40' W
Altitudo: 43 m
Surfaco: 117 km²
Habitanti: 522 287 (2019)
Denseso di habitantaro: 4 480 hab./km²
Horala zono: UTC-4
Urbestro: Mario Ferreiro (PRF)
Mapo di Asuncion
Oficala retosituo:
www.mca.gov.py
Centro di Asunción, Paraguay.

Asuncion (Hispane: Asunción) esas chef-urbo e maxim populoza urbo di Paraguay. Ol havis 522 287 habitanti en 2019. Lua totala surfaco esas 117 km². L'urbo esas sideyo por Exekutiva, Legifala e Judiciala povi de Paraguay, e la precipua komercala ed industriala centro di lando, e lua precipua portuo. Ol esas autonoma urbo, e apartenas a nula departmento de Paraguay.

Historio

Asuncion esas un ek la maxim anciena urbi de Sud-Amerika. En 1537 Hispanian exploreri konstruktis fuorto hike lor la Festo di Asunciono (ye la 15ma agosto), e baptis ol kun la plena nomo Nuestra Señora de la Asunción (Nia Siorino dil Asunciono).

Asunción divenis konocita kom "la matro di la urbi", pro ke dum la konquesto di Amerika multa expedicioni departis de ol por fondar nova urbi en la kolonii Hispana, exemple Buenos Aires (rifondita en 1580), Córdoba, Santa Fe e Santa Cruz de la Sierra.

Kande Buenos Aires destruktesis dal indijeni en 1541 Hispani fugis ad Asunción, e l'urbo divenis chef-urbo di vasta koloniala provinco, inkluzite tota nuna Paraguayana teritorio, parti de nuna Arjentinia e kelka regioni qui nune apartenas a Brazilia. Pos 1603 Hispana misioneri komencis evangeliizar indijeni en lua linguo: Guarani.

Revolti kontre Hispana dominaco

Cabildo (municipal administreyo) di Asunción, en 1854.

En 1731 eventis l'unesma rebeleso kontre Hispana dominaco, konocita en Hispana kom Revolta de los Comuneros, pos l'ocido dil judiciisto José de Antequera y Castro. Antequera sendesis ad Asunción en 1721 por investigar akuzaji kontre lora guberniestro Diego de los Reyes Balmaseda, e konkluzis ke l'akuzaji esis vera e decidis arestar Reyes Balmaseda. Pose Antequera divenis guberniestro di Paraguay suportita da la municipala konsilistaro (cabildo). Antequera anke akuzis la jezuiti por diversa krimini, ekpulsis li ed sklavigis l'indijeni qui vivis en komoni kreita dal jezuiti. La habitantaro di Asunción suportis ta decidi, ma lora vicerejulo Diego Morcillo ne aceptis l'agadi di Antequera ed imperis la retrosendo di Reyes a povo. La sucedinto di Morcillo, markezo di Castelfuerte, decidis atakar Antequera. Quankam komence Antequera vinkis la trupi de Castelfuerte, ilu decidis renuncar en 1725 e fugar. Kin yari pose, Antequera kaptesis ed ocidesis.

La sucedinto di Antequera kom guberniestro, Martín de Barua, judikesis amiko di la koloniisti ed enemiko di la jezuiti. Kande Barúa remplasesis da Ignacio de Soroeta - judikita kom amiko di la jezuiti ed enemiko di la koloniisti - la habitanti di Asunción ne aceptis to. Fernando de Mómpox y Zayas, amiko di Antequera, deklaris a la habitantaro ke la povo dil populo - el común - esis plu granda kam la povo dil guberniestro, e mem plu granda kam la povo dil rejo. Pos kelka incidenti dum la sequanta yari, Bruno Mauricio de Zabala, lor la guberniestro di Buenos Aires, supresis la revolto.

Pos ke l'informi pri la revoko dil rejulo Fernando la 7ma di Hispania da Napoleonala trupi arivis en Amerika, e pos ke komencis la procedo qua rezultis la nedependo di nuna Arjentinia, dum la nokto di la 14ma til la 15ma di mayo 1811, lora kapitano Pedro Juan Caballero García komandis sucesoza revolto kontre Hispana administrado. Paraguay fine deklaris su nedependanta de Hispania, e Asunción divenis chef-urbo di la lando.

Nedependanta Paraguay

Dum la diktatoreso di José Gaspar Rodríguez de Francia en Paraguay, qua duris til 1840, granda parto dil centro di Asunción demolisesis por rikonstruktesar segun projeto. Pos la Milito di Paraguay Asunción okupesis da Braziliana trupi de 1869 til 1876, e l'urbo itere rikonstruktesis.

Dum la fino dil 19ma e komenco dil 20ma yarcento multa enmigranti de Europa e de Otoman imperio komencis arivar en Asunción. L'urbo itere komencis nova periodo di prospereso. De 1932 til 1935 Paraguay militis kontre Bolivia en la milito dil Chaco, e Asunción divenis loko por sokurso di la vunditi dil milito.

Til la komenco dil yari 1980ma, Asunción esis l'unika urbo di Paraguay kun plu kam 100 mil habitanti. En marto 1991 signatesis ibe la pakto inter Paraguay, Brazilia, Arjentinia ed Uruguay qua originis Mercosur. Asuncion duris kreskar e formacis metropolala regiono kun vicina urbi, konocita kom "Granda Asunción", kun plu kam 2 milion habitanti, cirkume 1/3 del habitantaro di la lando.

Geografio

Panoramo pri Asunción, kun moderna edifici.
Panoramo pri Asunción, kun moderna edifici.

Asuncion jacas an la sinistra rivo dil fluvio Paraguay, inter la latitudi 25°15' e 25°20' S, e la longitudi 57°30' e 57°40' W. La fluvio Paraguay formacas "bayo" proxim la centro dil urbo. La mezavalora altitudo dil urbo esas 43 m adsur la maro, ed ol okupas 7 kolini (lomas). Multa migranta uceli eskalas ibe dum la vintro.

Segun la klimatala klasifikuro da Köppen-Geiger, la klimato di Asuncion esas subtropikala humida. Lua mezavalora yarala temperaturo esas 23°C e lua mezavalora pluvo-quanto esas 1400 mm omnayare. Dum la somero la mezavalora temperaturo esas 28°C, dum ke dum la vintro esas 18°C. La pluvozeso diminutas dum la vintro.

Demografio

Cirkume 30% de la habitantaro di Paraguay vivas en Asuncion, e 65% de lua habitanti evas min kam 30 yari.[1]. Cirkume 90% del habitantaro esas katolika. Altra religala grupi esas Mormoni, Mohamedani, Budisti e Judi.

La maxim multa habitanti di Asuncion parolas ambe la linguo Hispana e Guaraní. Ordinare, multi parolas Jopará, mixo di Hispana kun Guaraní.

Transporto

Areal imajo pri Asunción.
Autobuso-staciono de Asuncion.

Asuncion havas fluviala portuo che la fluvio Paraguay, e ligesas a multa Sud-Amerikana urbi ed altra landi tra lua internaciona aeroportuo, Silvio Pettirossi, jacante 10 km de lua centro, an la vicina urbo Luque.

Quar chosei (1, 2, 3 e 9) ligas Asunción ad altra urbi de la lando ed a la frontieri kun Brazilia, Arjentinia e Bolivia. Existas linei di autobusi qui ligas Asuncion a Brazilia (exemple l'urbi Sao Paulo, Rio de Janeiro, Florianópolis e Brasília), Arjentinia (exemple Buenos Aires, Córdoba), Uruguay, Chili, Bolivia e Peru, ed altra urbi de Paraguay. Li departas del autobuso-staciono nomizita Terminal de Ómnibus de Asunción, jacante cirkume 5 km de lua centrala quartero.

Ne existas linei di metroo en Asuncion, e granda parto dil transporto di pasajeri facesas per autobusi. Existas poka oficala autobuso-halteyi en Asuncion, ma on povas haltar ul autobuso preske omnaloke del urbo.

Referi