Nederlando: Diferi inter la revizi

De Wikipedio
Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
kelka modifikuri + texto, imajo
Lineo 1: Lineo 1:
{{Landi
{{Landi
| Nomo = Nederlando
| Nomo = Nederlando
| Lokala_nomo = Koninkrijk der Nederlanden
| Lokala_nomo = Koninkrijk der Nederlanden
| Flago = Flag_of_the Netherlands.svg
| Flago = Flag_of_the Netherlands.svg
| Blazono = Royal Coat of Arms of the Netherlands.svg
| Blazono = Royal Coat of Arms of the Netherlands.svg
| Imajo_mapo = Location Netherlands EU Europe.png
| Imajo_mapo = Location Netherlands EU Europe.png
| Chefurbo = [[Amsterdam]]
| Chefurbo = [[Amsterdam]]
| Habitanti_chefurbo = {{formatnum:859732}} (2018)
| Habitanti_chefurbo = {{formatnum:859732}} (2018)
| Precipua_urbo = [[Amsterdam]]
| Precipua_urbo = [[Amsterdam]]
| Oficala_lingui = [[Nederlandana linguo|Nederlandana]], [[Friziana linguo|Friziana]], [[Papiamento]] (en [[Bonaire]]), [[Angla linguo|Angla]] (en [[Sint Eustatius]] e [[Saba]])
| Oficala_lingui = [[Nederlandana linguo|Nederlandana]], [[Friziana linguo|Friziana]], [[Papiamento]] (en [[Bonaire]]), [[Angla linguo|Angla]] (en [[Sint Eustatius]] e [[Saba]])
| Guvernerio = [[Monarkio]]
| Guvernerio = [[Monarkio]]
| Nomo_listo_chefo_stato = Listo pri monarki di Nederlando
| Nomo_listo_chefo_stato = Listo pri monarki di Nederlando
| Titulo_chefo_stato = Rejo
| Titulo_chefo_stato = Rejo
| Chefo_di_stato = [[Willem-Alexander di Nederlando|Willem-Alexander]]
| Chefo_di_stato = [[Willem-Alexander di Nederlando|Willem-Alexander]]
| Nomo_listo_chefo_guverno = Listo pri chefministri di Nederlando
| Nomo_listo_chefo_guverno= Listo pri chefministri di Nederlando
| Titulo_chefo_guverno = Chefministro
| Titulo_chefo_guverno = Chefministro
| chefo_guverno = [[Mark Rutte]]
| chefo_guverno = [[Mark Rutte]]
| Surfaco = {{formatnum:41526}}
| Surfaco = {{formatnum:41526}}
| Rango_surfaco = 135
| Rango_surfaco = 135
| Surfaco_aquo = 18,41
| Surfaco_aquo = 18,41
| Habitanti = {{formatnum:17084719}}
| Habitanti = {{formatnum:17084719}}
| Rango_habitanti = 61
| Rango_habitanti = 61
| Yaro = 2017
| Yaro = 2017
| Denseso di habitantaro = 411,3
| Denseso di habitantaro = 411,3
| Reto_kodexo = .nl
| Reto_kodexo = .nl
| Nomo_himno = ''[[Wilhelmus|Het Wilhelmus]]''
| Nomo_himno = ''[[Wilhelmus|Het Wilhelmus]]''
| Pekunio = [[Euro]]
| Pekunio = [[Euro]]
| Religii = [[Kristanismo]] (historiale precipue [[protestantismo]])
| Religii = [[Kristanismo]] (historiale precipue [[protestantismo]])
}}
}}
'''Nederlando''' esas lando en westal [[Europa]]. Lu havas kom vicini [[Germania]] este e [[Belgia]] sude. Norde e weste jacas [[Norda Maro]].
'''Nederlando''' esas lando en westal [[Europa]]. Ol havas kom vicini [[Germania]] este e [[Belgia]] sude. Norde e weste jacas [[Norda Maro]].


Ol esas [[konstitucala monarkio]] e parlamentala demokratio. Lua duchambra parlamento esas la ''Staten-Generaal'', havanta remarkinda egala reprezentado di partisi. La nuna rejo esas rejulo Willem-Alexander. Olua oficala linguo es la Nederlandana.
Ol esas [[konstitucala monarkio]] e parlamentala demokratio. Lua duchambra parlamento esas la ''Staten-Generaal'', havanta remarkinda egala reprezentado di partisi. La nuna rejo esas rejulo Willem-Alexander. Olua oficala linguo esas Nederlandana.


Nederlando esas membrostato dil [[Europana Uniono]], [[NATO]], [[Organizuro por Kunlaboro ed Ekonomiala Developo|OKED]], [[MOK]], e signatis la [[protokolo di Kyoto]]. Kune [[Belgia]] e [[Luxemburgia]] ol facas parto de l'ekonomiala regiono [[Benelux]].
Nederlando esas membrostato dil [[Europana Uniono]], [[NATO]], [[Organizuro por Kunlaboro ed Ekonomiala Developo|OKED]], [[MOK]], e signatis la [[protokolo di Kyoto]]. Kune [[Belgia]] e [[Luxemburgia]] apartenas al ekonomiala regiono [[Benelux]].


'''Bazala fakti pri Nederlando:'''
'''Bazala fakti pri Nederlando:'''
== Historio ==
== Historio ==
{{PA|Historio di Nederlando}}
{{PA|Historio di Nederlando}}
Dum la rejio di [[Karolus la 5ma di Germania e 1ma di Hispania|Karolus la 5ma di Germania]] la regiono di nuna Nederlando divenis parto de la 17 Provinci, qua inkluzis la nuna [[Belgia]] e [[Luxemburgia]]. En [[1579]] la nordo di la regiono unionis e formacis l'[[Uniono di Utrecht]], kontrato pri reciproka defenso kontre [[Hispania]]n armeo.
Dum la regno di [[Karolus la 5ma di Germania e 1ma di Hispania|Karolus la 5ma di Germania]] la regiono di nuna Nederlando divenis parto de la 17 Provinci, qui inkluzis la nuna [[Belgia]] e [[Luxemburgia]]. En [[1579]], la nordo di la regiono unionis e formacis l'[[Uniono Utrecht]], kontrato pri reciproka defenso kontre [[Hispania]]n armeo.


Ye la [[26ma di julio]] [[1581]] la provinci qui formacis la nuna Nederlando deklaris nedependo, revokis oficale la rejulo [[Felipe la 2ma di Hispania|Felipe la 2ma]] ed adoptis la [[republiko]], qua duris til [[1795]]. Felipe, filiulo di Karolus la 5ma, ne aceptis la nedependo, e komencis milito qua duris til [[1648]].
Ye la [[26ma di julio]] [[1581]] la provinci qui formacis la nuna Nederlando nedependanteskis, revokis oficale lora rejulo [[Felipe la 2ma di Hispania|Felipe la 2ma]] ed adoptis la [[republiko]], qua duris til [[1795]]. Felipe, filiulo di Karolus la 5ma, ne aceptis la nedependo, e komencis milito qua duris til [[1648]].


[[Arkivo:Dutch_Empire35.PNG|thumb|left|260px|Nederlandana koloniala imperio. En verda klara, teritorii qui apartenis od administresis da [[Nederlandana Est-India-Kompanio]]. En verda obskura, teritorii qui apartenis od administresis da Nederlandana West-India-Kompanio. Flave, teritorii okupita dum la [[19ma yarcento]].]]
[[Arkivo:Dutch_Empire35.PNG|thumb|left|260px|Nederlandana koloniala imperio. En verda klara, teritorii qui apartenis od administresis da [[Nederlandana Est-India-Kompanio]]. Verde obskure, teritorii qui apartenis od administresis da Nederlandana West-India-Kompanio. Flave, teritorii okupita dum la [[19ma yarcento]].]]
Nederlandana kolonial imperio komencis kreskar dum la [[17ma yarcento]]. En [[1614]] Nederlandani fondis Nieuw Amsterdam, en la sudo dil insulo [[Manhattan]] - nune [[New-York]]. En [[Sudafrika]] Nederlandani establisis su en [[1652]]. Cirkume [[1650]] Nederlandani posedis aproxime {{formatnum:16000}} komercala navi<ref>[http://www.digitalhistory.uh.edu/database/article_display_printable.cfm?HHID=682 The middle colonies] Digital History</ref>, e lua habitantaro kreskis de 1,5 til 2 milion habitanti. Multa ekonomiala historiisti konsideras Nederlando kom la bersilo di la moderna [[kapitalismo]]. En [[Amsterdam]] fondesis l'unesma [[borso]] dil mondo.
Nederlandana kolonial imperio komencis kreskar dum la [[17ma yarcento]]. En [[1614]], Nederlandani fondis Nieuw Amsterdam, en la sudo dil insulo [[Manhattan]] - nune [[New-York]]. En [[Sudafrika]], Nederlandani establisis kolonio en [[1652]]. Cirkume [[1650]] Nederlandani posedis aproxime {{formatnum:16000}} komercala navi<ref>[http://www.digitalhistory.uh.edu/database/article_display_printable.cfm?HHID=682 The middle colonies] Digital History</ref>, e lua habitantaro kreskis de 1,5 til 2 milion habitanti. Multa ekonomiala historiisti judikas Nederlando kom la bersilo di la moderna [[kapitalismo]]. En [[Amsterdam]] fondesis l'unesma [[borso]] dil mondo.


Ye la [[19ma di januaro]] [[1795]], un dio pos ke la princo [[Willem la 5ma di Orange]] fugis vers [[Anglia]], la [[republiko di Batavia]] proklamesis, simile a [[Francia|Franca republiko]], e duris til la [[5ma di junio]] [[1806]]. De [[1806]] til [[1810]] [[Napoleon Bonaparte]] establisis la [[Rejio di Holando]] kom marioneta stato, kontrolita da sua fratulo [[Louis Bonaparte]]. En 1810 Napoleon enkorpigis Holando a Franca imperio. L'enkorpigo duris til [[1813]].
Ye la [[19ma di januaro]] [[1795]], un dio pos ke lota princo [[Willem la 5ma di Orange]] fugis vers [[Anglia]], la [[republiko Batavia]] proklamesis, simile a [[Francia|Franca republiko]], e duris til la [[5ma di junio]] [[1806]]. De [[1806]] til [[1810]] [[Napoleon Bonaparte]] establisis la [[Rejio Holando]] kom marioneta stato, kontrolita da sua fratulo [[Louis Bonaparte]]. En 1810 Napoleon enkorpigis Holando a Franca imperio. L'enkorpigo duris til [[1813]].


[[Arkivo:1815-VerenigdKoninkrijkNederlanden-en.svg|thumb|250px|left|La provinci dil [[Unionita Rejio di Nederlando]] (1815-1830)]]
[[Arkivo:1815-VerenigdKoninkrijkNederlanden-en.svg|thumb|250px|left|La provinci dil [[Unionita Rejio di Nederlando]] (1815-1830)]]
En [[1815]] la [[Kongreso di Wien]] establisis l'[[Unionita Rejio di Nederlando]], expansita sude por kontrolar la nuna [[Belgia]] e [[Luxemburgia]]. En [[1830]] Belgi revoltis e deklaris nedependo. En [[1890]] l'uniono kun Luxemburgia cesis.
En [[1815]] la [[Kongreso di Wien]] establisis l'[[Unionita Rejio Nederlando]], expansita sude por kontrolar la nuna [[Belgia]] e [[Luxemburgia]]. En [[1830]] Belgi revoltis e deklaris nedependo. En [[1890]] l'uniono kun Luxemburgia cesis.


Dum [[Unesma mondomilito]], quankam Nederlando restis neutra, la lando esis forte volvita en la milito<ref>Abbenhuis, Maartje M. The Art of Staying Neutral. Amsterdam: Amsterdam UP, 2006.</ref>. [[Germana imperio|Germani]] projetis invadar la lando, ma la generalo [[Helmuth Johann Ludwig von Moltke]] abortis ica plano. Nederlando furnisis vari a Germania til Britaniana blokuso en [[1916]].
Malgre ke Nederlando deklaris su neutra dum l'[[unesma mondomilioto]], la lando esis forte volvita en la milito<ref>Abbenhuis, Maartje M. The Art of Staying Neutral. Amsterdam: Amsterdam UP, 2006.</ref>. [[Germana imperio|Germani]] projetis invadar la lando, ma la generalo [[Helmuth Johann Ludwig von Moltke]] abortis ca plano. Nederlando furnisis vari a Germania til Britaniana blokuso en [[1916]].


[[Arkivo:Rotterdam,_Laurenskerk,_na_bombardement_van_mei_1940.jpg|thumb|250px|[[Rotterdam]] pos bombardo da Germanian ''Luftwaffe''.]]
[[Arkivo:Rotterdam,_Laurenskerk,_na_bombardement_van_mei_1940.jpg|thumb|250px|[[Rotterdam]] pos bombardo da Germanian ''Luftwaffe''.]]
Ye la [[10ma di mayo]] [[1940]] dum la [[Duesma mondomilito]], [[Nacional-socialista Germania]] invadis Nederlando por atakar [[Francia]]. Ye la [[14ma di mayo]] Nederlando kapitulacis. Dum Germana okupeso, cirkume 100.000 [[judo|judi]] transportesis vers [[koncentreyo|koncentreyi]] en Germania, [[Polonia]] e [[Chekoslovakia]], inkluzite juda puerino [[Anne Frank]]. Nur 876 transvivis til finar la milito.
Ye la [[10ma di mayo]] [[1940]] dum la [[Duesma mondomilito]], [[Nacional-socialista Germania]] invadis Nederlando por atakar [[Francia]]. Ye la [[14ma di mayo]] Nederlando kapitulacis. Dum Germana okupeso, cirkume 100 mil [[judo|judi]] transportesis vers [[koncentreyo|koncentreyi]] en Germania, [[Polonia]] e [[Chekoslovakia]], inkluzite juda puerino [[Anne Frank]]. Nur 876 transvivis til finar la milito.


La lando esis un ek la fondinti di [[Benelux]] (ekonomiala pakto kun [[Belgia]] e [[Luxemburgia]]) en [[1944]] e pose esis un ek la sis fondinti di la [[Komunitato Europana pri Karbono e Stalo]] en [[1951]], e pose del [[Europana Ekonomiala Komunitato]], embriono di la nuna [[Europana Uniono]]. Nederlando ank esis un ek la 12 fondinti di [[NATO]], ye la [[4ma di aprilo]] [[1949]]. Dum la [[yari 1960ma]] e [[yari 1970ma|1970ma]] eventis multa sociala transformi: yuni, note studenti, refuzis tradicional [[etiko]] ed avancis en sociala temi, exemple yuri por la mulieri, [[sexualeso]], [[desarmizo]] ed ekologiala temi.
La lando esis un ek la fondinti di [[Benelux]] (ekonomiala pakto kun [[Belgia]] e [[Luxemburgia]]) en [[1944]], e pose esis un ek la sis fondinti di la [[Komunitato Europana pri Karbono e Stalo]] en [[1951]], e pose del [[Europana Ekonomiala Komunitato]], embriono di la nuna [[Europana Uniono]]. Nederlando ank esis un ek la 12 fondinti di [[NATO]], ye la [[4ma di aprilo]] [[1949]]. Dum la [[1960a yari|1960a]] e [[1970a yari]], eventis multa sociala transformi: yuni, nome studenti, refuzis tradicional [[etiko]] ed avancis en sociala temi, exemple yuri por la mulieri, [[sexualeso]], [[desarmizo]] ed ekologiala temi.


[[Arkivo:Koningin Beatrix in Vries.jpg|thumb|250px|[[Beatrix di Nederlando|Rejino Beatrix]].]]
[[Arkivo:Koningin Beatrix in Vries.jpg|thumb|250px|[[Beatrix di Nederlando|Rejino Beatrix]].]]
Lineo 60: Lineo 60:
Ye la [[30ma di aprilo]] [[1980]] rejino [[Juliana di Nederlando|Juliana]] abdikis, e lua filiino [[Beatrix la 1ma di Nederlando|Beatrix]] asumis la krono. Dum lua regno signatesis la [[kontrato di Maastrich]], qua kreis l'[[Europana Uniono]] ye la [[1ma di januaro]] [[1993]].
Ye la [[30ma di aprilo]] [[1980]] rejino [[Juliana di Nederlando|Juliana]] abdikis, e lua filiino [[Beatrix la 1ma di Nederlando|Beatrix]] asumis la krono. Dum lua regno signatesis la [[kontrato di Maastrich]], qua kreis l'[[Europana Uniono]] ye la [[1ma di januaro]] [[1993]].


Longatempe la politiko en Nederlando dominacesis da Kristana-Demokratiala partisi, qui guvernis lando de la [[yari 1910ma]]. To chanjesis en [[1994]], kande social-demokrati e liberali formacis la nomizita "purpurea ministraro", qua guvernis til [[2002]]. Ye la [[6ma di mayo]] ta yaro [[Pym Fortuyn]], populisto di dextra kontre l'eniro di enmigranti, asasinesis. Lua partiso divenis importanta pos l'elekti, ma l'interna disputi interne la partiso flebeskis ol dum la sequanta elekto.
Longatempe la politiko en Nederlando dominacesis da partisi Kristana-Demokrata, qui guvernis la lando de la [[1910a yari]]. To chanjesis en [[1994]], kande social-demokrati e liberali formacis la nomizita "purpurea ministraro", qua guvernis til [[2002]]. Ye la [[6ma di mayo]] ca yaro asasinesis [[Pym Fortuyn]], populisto di dextra qua esis kontre l'eniro di enmigranti. Lua partiso divenis importanta pos l'elekti, ma l'interna disputi interne la partiso flebeskis ol dum la sequanta elekto.


Ye la [[10ma di oktobro]] [[2010]] [[Nederlandan Antili]] desaparis. Kom rezulto di plebiciti [[Bonaire]], [[Sint Eustatius]] e [[Saba]] decidis enkorpigar su a Nederlando esante specala municipi, kontre ke [[Aruba]], [[Sint Maarten]] e [[Kuracao]] votis por divenar suverena monarkii en la rejio di Nederlando.
Ye la [[10ma di oktobro]] [[2010]] [[Nederlandan Antili]] desaparis. Kom rezulto di plebiciti, [[Bonaire]], [[Sint Eustatius]] e [[Saba]] decidis enkorpigar su a Nederlando esante specala municipi, kontre ke [[Aruba]], [[Sint Maarten]] e [[Kuracao]] votis por divenar suverena monarkii en la rejio Nederlando.


== Politiko ==
== Politiko ==
[[Arkivo:Willem-Alexander_(Royal_Wedding_in_Stockholm,_2010)_cropped.jpg|thumb|190px|Rejulo [[Willem-Alexander di Nederlando|Willem-Alexander]].]]
[[Arkivo:Willem-Alexander_(Royal_Wedding_in_Stockholm,_2010)_cropped.jpg|thumb|190px|Rejulo [[Willem-Alexander di Nederlando|Willem-Alexander]].]]
[[Arkivo:Den_Haag_Binnenhof.jpg|thumb|left|220px|''Binnenhof'', sideyo dil duchambroza parlamento di Nederlando ed oficeyo dil chefministro.]]
[[Arkivo:Den_Haag_Binnenhof.jpg|thumb|left|220px|''Binnenhof'', sideyo dil duchambra parlamento di Nederlando, ed oficeyo dil chefministro.]]
Nederlando esas [[konstitucala monarkio]]. La chefo dil stato esas la rejo, nune [[Willem-Alexander di Nederlando|Willem-Alexander]]. La [[chefo di guvernerio]] esas la [[chefministro]], nune [[Mark Rutte]]. La parlamento havas du chambri: la Domo di Reprezenteri kun 150 membri qui elektesas dal populo por 4 yari, e la [[Senato]] kun 75 membri qui elektesas dal membri de lokala legifanta asemblitari.
Nederlando esas [[konstitucala monarkio]]. La chefo dil stato esas la rejo, nune [[Willem-Alexander di Nederlando|Willem-Alexander]]. La [[chefo di guvernerio]] esas la [[chefministro]], nune [[Mark Rutte]]. La parlamento havas du chambri: la Domo di Reprezenteri kun 150 membri qui elektesas dal populo por 4 yari, e la [[Senato]] kun 75 membri qui elektesas dal membri de lokala legifanta asemblitari.


La [[judiciala povo]] konsistas ek 11 distriktala korti, 4 apelo-korti, tri administrala apelo-korti e la Supra Korto. La judiciisti nominesas da la guvernerio por dumviva ofico-tempo, ma mustas retretar evante 70 yari.
La [[judiciala povo]] konsistas ek 11 distriktala korti, 4 apelo-korti, tri administrala apelo-korti e la Supra Korto. La judiciisti nominesas da la guvernerio por dumviva ofico-tempo, ma mustas retretar evante 70 yari.


[[Konstituco]] di la lando skribesis en [[1815]] e subisis revizo en [[1848]] por institucar [[parlamentala demokratio]]. Recente, granda parto di lua texto modifikesis en [[1993]]. Super lua texto, por enkorpigar [[Aruba]], [[Sint Maarten]] e [[Kuracao]], existas la Statuto dil Rejio di Nederlando.
La [[konstituco]] di la lando skribesis en [[1815]] ed emendesis en [[1848]] por institucar [[parlamentala demokratio]]. Recente, granda parto di lua texto modifikesis en [[1993]]. Super lua texto, por enkorpigar [[Aruba]], [[Sint Maarten]] e [[Kuracao]], existas la Statuto dil Rejio Nederlando.


De longa tempo, la lando havas tradiciono di sociala tolero. Dum la [[18ma yarcento]], kande [[protestantismo]] esis l'oficala religio, [[katolikismo]] e [[judaismo]] toleresis. Nune, la lando judikesas kom un ek la maxim liberala del mondo pri [[aborto]], yuri por [[homosexualo|homosexuali]], uzajo di drogi, ed altra sociala temi.
De longa tempo, la lando havas tradiciono di sociala tolero. Dum la [[18ma yarcento]], kande [[protestantismo]] esis l'oficala religio, [[katolikismo]] e [[judaismo]] toleresis. Nun, la lando judikesas kom un ek la maxim liberala del mondo pri [[aborto]], yuri por [[homosexualo|homosexuali]], uzajo di drogi, ed altra sociala temi.


=== Politikala subdividuro ===
=== Politikala subdividuro ===
Nederlando subdividesas en 12 provinci, singla kun lua guberniestro. La provinci esas:
Nederlando subdividesas en 12 provinci, singla ek li kun sua propra guberniestro. La provinci esas:


{| width="100%" align="center"
{| width="100%" align="center"
Lineo 102: Lineo 102:
L'Europana teritorio di Nederlando jacas inter la [[latitudo|latitudi]] 50° e 54° N, e la [[longitudo|longitudi]] 3° e 8°W. Ol dividesas da 3 fluvii en du regioni: [[Rheno]] e du ek lua branchi, [[fluvio Waal|Waal]] e [[fluvio Meuse|Meuse]]. La sudo di Nederlando esas granda fluviala delto. Vasta regioni di Nederlando jacas sub la [[marala nivelo]].
L'Europana teritorio di Nederlando jacas inter la [[latitudo|latitudi]] 50° e 54° N, e la [[longitudo|longitudi]] 3° e 8°W. Ol dividesas da 3 fluvii en du regioni: [[Rheno]] e du ek lua branchi, [[fluvio Waal|Waal]] e [[fluvio Meuse|Meuse]]. La sudo di Nederlando esas granda fluviala delto. Vasta regioni di Nederlando jacas sub la [[marala nivelo]].


La dominacanta [[vento]] en Nederlando suflas de sudwesto. To rezultas en moderema [[marala klimato]], kun kolda someri, moderema venti, e [[humideso]] ofte alta. To eventas nome en litoro, ube la [[temperaturo|temperaturi]] povas esar 10°C plu alta kam en la regioni doplanda, sud-este de la lando. Konjelanta temperaturi (infre 0°C) ordinare eventas de la duimo di novembro til la fino di marto. Povas [[nivo|nivar]] de novembro til aprilo, plu rare de oktobro til mayo.
La dominacanta [[vento]] en Nederlando suflas de sudwesto. To rezultas en moderema [[marala klimato]], kun kolda someri, moderema venti, e [[humideso]] ofte alta. To eventas nome en la litoro, ube [[temperaturo|temperaturi]] povas esar 10°C plu alta kam en la regioni doplanda, sud-este de la lando. Konjelanta temperaturi (infre 0°C) ordinare eventas de la duimo di novembro til la fino di marto. Povas [[nivo|nivar]] de novembro til aprilo, plu rare de oktobro til mayo.


[[Karibia|Karibiana insuli]] ([[Bonaire]], [[Saba]] e [[Sint Eustatius]]) esas specala komoni de Nederlando. Lua [[klimato]] esas [[Tropikala klimato|tropikala]], varma dum tota yaro. Dum [[somero]], [[uragano|uragani]] povas frapar Saba e Sint Eustatius.
[[Karibia|Karibiana insuli]] ([[Bonaire]], [[Saba]] e [[Sint Eustatius]]) esas specala komoni de Nederlando. Lua [[klimato]] esas [[Tropikala klimato|tropikala]], varma dum tota yaro. Dum [[somero]], [[uragano|uragani]] povas frapar Saba e Sint Eustatius.
Lineo 115: Lineo 115:


== Demografio ==
== Demografio ==
[[Arkivo:Netherlands population.svg|thumb|320px|Habitantaro di Nederlando, 1960 til 2015.]]
[[Arkivo:Amsterdam Westerkerk 06.jpg|thumb|left|320px|''Westkerk'', [[Kalvinismo|Kalvinista]] kirko en [[Amsterdam]].]]
Segun statistiki de ''The World Factbook'' por julio 2018, Nederlando havis {{formatnum:17151228}} habitanti.<ref name=CIA>{{cite web|title= Europe::Netherlands|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/nl.html |publisher=CIA|accessdate=6ma di januaro 2019}}</ref>. Ol esas la 11ma maxim populoza lando di [[Europa]]. Lua [[denseso di habitantaro]] (411,3 habitanti/km²) esas un ek la maxim granda del mondo. Cirkume 7,6 milion personi habitas l'ekonomiala regiono koncita kom ''Randstat'', qua extensas su tra la provinci [[Norda Holando]], [[Suda Holando]], [[Provinco di Utrecht|Utrecht]] e [[Flevoland]].
Segun statistiki de ''The World Factbook'' por julio 2018, Nederlando havis {{formatnum:17151228}} habitanti.<ref name=CIA>{{cite web|title= Europe::Netherlands|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/nl.html |publisher=CIA|accessdate=6ma di januaro 2019}}</ref>. Ol esas la 11ma maxim populoza lando di [[Europa]]. Lua [[denseso di habitantaro]] (411,3 habitanti/km²) esas un ek la maxim granda del mondo. Cirkume 7,6 milion personi habitas l'ekonomiala regiono koncita kom ''Randstat'', qua extensas su tra la provinci [[Norda Holando]], [[Suda Holando]], [[Provinco di Utrecht|Utrecht]] e [[Flevoland]].


La maxim multa habitanti - 80,9% - esas Nederlandani. Altra grupi esas [[Indonezia]]ni (2,4%), [[Germania|Germani]] (2,4%), [[Turkia|Turki]] (2%) ed altri. Plu kam 99% de lua habitantaro savas lektar e skribar.
La maxim multa habitanti - 80,9% - esas Nederlandani. Altra grupi esas [[Indonezia]]ni (2,4%), [[Germania|Germani]] (2,4%), [[Turkia|Turki]] (2%) ed altri. Plu kam 99% de lua habitantaro savas lektar e skribar.

Til la fino dil [[20ma yarcento]], la maxim multa habitanti esis adepti de religii [[Kristanismo|kristana]]. Tamen, segun statistiki de 2015, 50,1% ek la habitantaro deklaris havar nula [[religio]]. Kristani esis 43,8% ek la habitantaro, esante 23,7% katoliki, 15,5% adepti de la Protestanta eklezio di Nederlando, e 4,5% altra kristani. Mohamedani esis 4,9%, e 1,2% praktikis altra religii.<ref>{{cite book|last1=Schmeets|first1=Hans|last2=Mensvoort|first2=Carly van|title=Religieuze betrokkenheid van bevolkingsgroepen, 2010–2014|date=2011|publisher=Centraal Bureau voor der Statistiek|url=http://www.cbs.nl/NR/rdonlyres/C3344AD7-8513-45AE-BB16-D1B277FE34BA/0/2015BT11religieuzebetrokkenheidvanbevolkingsgroepen20102014.pdf}}</ref>


[[Nederlandana linguo|Nederlandana]] parolesas da la maxim multa habitanti. [[Friziana linguo|Friziana]] parolesas en [[Frizia]], ube ank esas oficala.
[[Nederlandana linguo|Nederlandana]] parolesas da la maxim multa habitanti. [[Friziana linguo|Friziana]] parolesas en [[Frizia]], ube ank esas oficala.
Lineo 133: Lineo 137:


=== Muziko ===
=== Muziko ===
[[Arkivo:Popgroep Shocking Blue gaf persconferentie in verband met succes van plaat Ve, Bestanddeelnr 923-1956.jpg|thumb|250px|[[Shocking Blue]].]]
[[Arkivo:Popgroep Shocking Blue gaf persconferentie in verband met succes van plaat Ve, Bestanddeelnr 923-1956.jpg|thumb|280px|[[Shocking Blue]].]]
[[Arkivo:2U_Live_Photo_NEWCUT.jpg|thumb|left|250px|[[2 Unlimited]].]]
[[Arkivo:2U_Live_Photo_NEWCUT.jpg|thumb|left|280px|[[2 Unlimited]].]]
La lando havas multopla muzikala tradicioni. Sua precipua folklorala jenro esas ''Levenslied'', "la muziko di la vivo". Ta muziki havas simpla melodii e ritmi, e lua temi ordinare esas amo, morto e soleso. Nuntempala [[rock]] e [[pop]] aparis dum la [[yari 1960ma]], kun forta influo de [[Usa]] ed [[Unionita Rejio]]. Dum la yari 1960ma e 1970ma la muziki maxim-multa-kaze kompozesis en Angla linguo. Bandi nome [[Shocking Blue]] (kun lua kansono ''Venus''), Golden Earring e [[Focus (bando)|Focus]] atingis internaciona suceso.
La lando havas multopla muzikala tradicioni. Sua precipua folklorala jenro esas ''Levenslied'', "la muziko di la vivo". Ta muziki havas simpla melodii e ritmi, e lua temi ordinare esas amo, morto e soleso. Nuntempala [[rock]] e [[pop]] aparis dum la [[yari 1960ma]], kun forta influo de [[Usa]] ed [[Unionita Rejio]]. Dum la yari 1960ma e 1970ma la muziki maxim-multa-kaze kompozesis en Angla linguo. Bandi nome [[Shocking Blue]] (kun lua kansono ''Venus''), Golden Earring e [[Focus (bando)|Focus]] atingis internaciona suceso.


Dum la [[yari 1990ma]] Nederlandana e Belgiana ''House''-muziko kunfuzis en la projeto [[2 Unlimited]], qua vendis 18 milion kopiuri de lua muziki. Pos la yari 1990ma Nederlandana [[disk-jokeo|disk-jokei]], exemple [[Armin van Buuren]], [[Tiësto]], Hardwell, [[Sander van Doorn]] ed [[Afrojack]], obtenis granda internaciona suceso.
Dum la [[1990a yari]] Nederlandana e Belga ''House''-muziko kunfuzis en la projeto [[2 Unlimited]], qua vendis plu kam 18 milion kopiuri de lua muziki. Pos la yari 1990a, Nederlandana [[disk-jokeo|disk-jokei]], exemple [[Armin van Buuren]], [[Tiësto]], Hardwell, [[Sander van Doorn]] ed [[Afrojack]], obtenis granda internaciona suceso.


Pri klasika muziko, [[Louis Andriessen]] judikesas kom un ek la maxim bona kompozisti vivanta. [[Janine Jansen]] ed [[André Rieu]] esas eminenta violinisti. [[Lavinia Meijer]] esas notora [[harpo|harpisto]]. En [[2012]] el lansis [[CD]] kun muziki de [[Philip Glass]] transskribita por harpo, kun la propra aprobo da Philip Glass.<ref>[http://www.allmusic.com/album/philip-glass-metamorphosis-the-hours-mw0002435025 Lavinia Meijer - Philip Glass : Metamorphosis & The Hours], Allmusic.com</ref> La koncertodomo ''Concertgebouw'' esas domo por la Rejala Simfiniala Orkestro (''Koninklijk Concertgebouworkest''), konsiderata un ek la maxim bona orkestri del mondo.
Pri klasika muziko, [[Louis Andriessen]] judikesas kom un ek la maxim bona kompozisti vivanta. [[Janine Jansen]] ed [[André Rieu]] esas eminenta violinisti. [[Lavinia Meijer]] esas notora [[harpo|harpisto]]. En [[2012]] el lansis [[CD]] kun muziki de [[Philip Glass]] transskribita por harpo, kun la propra aprobo da Philip Glass.<ref>[http://www.allmusic.com/album/philip-glass-metamorphosis-the-hours-mw0002435025 Lavinia Meijer - Philip Glass : Metamorphosis & The Hours], Allmusic.com</ref> La koncertodomo ''Concertgebouw'' esas domo por la Rejala Simfiniala Orkestro (''Koninklijk Concertgebouworkest''), konsiderata un ek la maxim bona orkestri del mondo.


La muziko de [[Aruba]] e de l'anciena [[Nederlandan Antili]] mixas Afrikana, nativa e Nederlandana elementi ed esas simila a la muziki de altra Karibiana insuli, exemple [[Barbados]], [[Martinik]], [[Trinidad e Tobago]] e [[Guadelupa]]. [[Surinam]], ex-Nederlandana kolonio en Sud-Amerika, exportacis la jenro ''kaseko'' a l'insuli. En [[Kuracao]] kreesis muzikala jenro konocita kom ''tumba''.
La muziko de [[Aruba]] e de l'anciena [[Nederlandan Antili]] mixas Afrikana, nativa e Nederlandana elementi ed esas simila a la muziki de altra Karibiana insuli, exemple [[Barbados]], [[Martinik]], [[Trinidad e Tobago]] e [[Guadelupa]]. [[Surinam]], ex-Nederlandana kolonio en Sud-Amerika, exportacis la jenro ''kaseko'' a l'insuli. En [[Kuracao]] kreesis muzikala jenro konocata kom ''tumba''.


=== Sporto ===
=== Sporto ===
[[Arkivo:NED-DEN_Euro_2012_(10).jpg|thumb|220px|Nederlandana futbalisti [[Arjen Robben]] e [[Robin van Persie]] ludas por Nederlandana esquado en 2012.]]
[[Arkivo:NED-DEN_Euro_2012_(10).jpg|thumb|320px|Futbalisti [[Arjen Robben]] e [[Robin van Persie]] ludanta por Nederlandan esquado en 2012.]]
Cirkume 4.5 milioni ek la 16.8 milion habitanti di Nederlando registragesas en un ek la 35.000 sportala klubi di Nederlando. Cirkume 2/3 de lua habitantaro evante 15 til 75 yari praktikas sporti omna semani.<ref>{{cite web|author=ned.univie.ac.at|language={{nl}}|title=Sport in Nederland |url=http://s2.ned.univie.ac.at/NoN/landeskunde/nl/h11/index.htm}}</ref> [[Futbalo]] esas la maxim populara sporto, ante ''hockey'' en la feldo e [[volebalo]]. [[Teniso]], [[gimnastiko]] e [[golfo]] esas la maxim populara individuala sporti.<ref>{{cite web|url= http://www.sport.nl/content/nieuwsartikelen/nocnsf/223198?channel=nocnsf |title=Ledental sportbonden opnieuw gestegen |author=sport.nl. |date=24ma di julio 2006}}</ref>
Cirkume 4,5 milioni ek la 16,8 milion habitanti di Nederlando registragesas en un ek la 35 mil sportala klubi di la lando. Cirkume 2/3 de lua habitantaro evanta 15 til 75 yari praktikas sporti omna semani.<ref>{{cite web|author=ned.univie.ac.at|language={{nl}}|title=Sport in Nederland |url=http://s2.ned.univie.ac.at/NoN/landeskunde/nl/h11/index.htm}}</ref> [[Futbalo]] esas la maxim populara sporto, ante ''hockey'' en la feldo e [[volebalo]]. [[Teniso]], [[gimnastiko]] e [[golfo]] esas la maxim populara individuala sporti.<ref>{{cite web|url= http://www.sport.nl/content/nieuwsartikelen/nocnsf/223198?channel=nocnsf |title=Ledental sportbonden opnieuw gestegen |author=sport.nl. |date=24ma di julio 2006}}</ref>


== Extera ligili ==
== Extera ligili ==

Versiono ye 21:20, 3 jan. 2021

Nederlando
Koninkrijk der Nederlanden
Standardo di Nederlando Blazono di Nederlando
Nacionala himno:
Het Wilhelmus
Urbi:
Chefurbo: Amsterdam
· Habitanti: 859 732 (2018)
Precipua urbo: Amsterdam
Lingui:
Oficala lingui: Nederlandana, Friziana, Papiamento (en Bonaire), Angla (en Sint Eustatius e Saba)
Tipo: Monarkio
· Rejo: Willem-Alexander
· Chefministro: Mark Rutte
Surfaco: (135ma maxim granda)
· Totala: 41 526 km²
· Aquo: 18,41 %
Habitanti: (61ma maxim granda)
· Totala: 17 084 719 (2017)
· Denseso di habitantaro: 411,3 hab./km²
Plusa informi:
Valuto: Euro
Veho-latero: dextre
ISO: NL
NLD
528
Reto-domeno: .nl*
Precipua religio: Kristanismo (historiale precipue protestantismo)


Nederlando esas lando en westal Europa. Ol havas kom vicini Germania este e Belgia sude. Norde e weste jacas Norda Maro.

Ol esas konstitucala monarkio e parlamentala demokratio. Lua duchambra parlamento esas la Staten-Generaal, havanta remarkinda egala reprezentado di partisi. La nuna rejo esas rejulo Willem-Alexander. Olua oficala linguo esas Nederlandana.

Nederlando esas membrostato dil Europana Uniono, NATO, OKED, MOK, e signatis la protokolo di Kyoto. Kune Belgia e Luxemburgia apartenas al ekonomiala regiono Benelux.

Bazala fakti pri Nederlando:

Historio

 Precipua artiklo: Historio di Nederlando

Dum la regno di Karolus la 5ma di Germania la regiono di nuna Nederlando divenis parto de la 17 Provinci, qui inkluzis la nuna Belgia e Luxemburgia. En 1579, la nordo di la regiono unionis e formacis l'Uniono Utrecht, kontrato pri reciproka defenso kontre Hispanian armeo.

Ye la 26ma di julio 1581 la provinci qui formacis la nuna Nederlando nedependanteskis, revokis oficale lora rejulo Felipe la 2ma ed adoptis la republiko, qua duris til 1795. Felipe, filiulo di Karolus la 5ma, ne aceptis la nedependo, e komencis milito qua duris til 1648.

Nederlandana koloniala imperio. En verda klara, teritorii qui apartenis od administresis da Nederlandana Est-India-Kompanio. Verde obskure, teritorii qui apartenis od administresis da Nederlandana West-India-Kompanio. Flave, teritorii okupita dum la 19ma yarcento.

Nederlandana kolonial imperio komencis kreskar dum la 17ma yarcento. En 1614, Nederlandani fondis Nieuw Amsterdam, en la sudo dil insulo Manhattan - nune New-York. En Sudafrika, Nederlandani establisis kolonio en 1652. Cirkume 1650 Nederlandani posedis aproxime 16 000 komercala navi[1], e lua habitantaro kreskis de 1,5 til 2 milion habitanti. Multa ekonomiala historiisti judikas Nederlando kom la bersilo di la moderna kapitalismo. En Amsterdam fondesis l'unesma borso dil mondo.

Ye la 19ma di januaro 1795, un dio pos ke lota princo Willem la 5ma di Orange fugis vers Anglia, la republiko Batavia proklamesis, simile a Franca republiko, e duris til la 5ma di junio 1806. De 1806 til 1810 Napoleon Bonaparte establisis la Rejio Holando kom marioneta stato, kontrolita da sua fratulo Louis Bonaparte. En 1810 Napoleon enkorpigis Holando a Franca imperio. L'enkorpigo duris til 1813.

La provinci dil Unionita Rejio di Nederlando (1815-1830)

En 1815 la Kongreso di Wien establisis l'Unionita Rejio Nederlando, expansita sude por kontrolar la nuna Belgia e Luxemburgia. En 1830 Belgi revoltis e deklaris nedependo. En 1890 l'uniono kun Luxemburgia cesis.

Malgre ke Nederlando deklaris su neutra dum l'unesma mondomilioto, la lando esis forte volvita en la milito[2]. Germani projetis invadar la lando, ma la generalo Helmuth Johann Ludwig von Moltke abortis ca plano. Nederlando furnisis vari a Germania til Britaniana blokuso en 1916.

Rotterdam pos bombardo da Germanian Luftwaffe.

Ye la 10ma di mayo 1940 dum la Duesma mondomilito, Nacional-socialista Germania invadis Nederlando por atakar Francia. Ye la 14ma di mayo Nederlando kapitulacis. Dum Germana okupeso, cirkume 100 mil judi transportesis vers koncentreyi en Germania, Polonia e Chekoslovakia, inkluzite juda puerino Anne Frank. Nur 876 transvivis til finar la milito.

La lando esis un ek la fondinti di Benelux (ekonomiala pakto kun Belgia e Luxemburgia) en 1944, e pose esis un ek la sis fondinti di la Komunitato Europana pri Karbono e Stalo en 1951, e pose del Europana Ekonomiala Komunitato, embriono di la nuna Europana Uniono. Nederlando ank esis un ek la 12 fondinti di NATO, ye la 4ma di aprilo 1949. Dum la 1960a e 1970a yari, eventis multa sociala transformi: yuni, nome studenti, refuzis tradicional etiko ed avancis en sociala temi, exemple yuri por la mulieri, sexualeso, desarmizo ed ekologiala temi.

Rejino Beatrix.
Rejino Juliana, en 1978.

Ye la 30ma di aprilo 1980 rejino Juliana abdikis, e lua filiino Beatrix asumis la krono. Dum lua regno signatesis la kontrato di Maastrich, qua kreis l'Europana Uniono ye la 1ma di januaro 1993.

Longatempe la politiko en Nederlando dominacesis da partisi Kristana-Demokrata, qui guvernis la lando de la 1910a yari. To chanjesis en 1994, kande social-demokrati e liberali formacis la nomizita "purpurea ministraro", qua guvernis til 2002. Ye la 6ma di mayo ca yaro asasinesis Pym Fortuyn, populisto di dextra qua esis kontre l'eniro di enmigranti. Lua partiso divenis importanta pos l'elekti, ma l'interna disputi interne la partiso flebeskis ol dum la sequanta elekto.

Ye la 10ma di oktobro 2010 Nederlandan Antili desaparis. Kom rezulto di plebiciti, Bonaire, Sint Eustatius e Saba decidis enkorpigar su a Nederlando esante specala municipi, kontre ke Aruba, Sint Maarten e Kuracao votis por divenar suverena monarkii en la rejio Nederlando.

Politiko

Rejulo Willem-Alexander.
Binnenhof, sideyo dil duchambra parlamento di Nederlando, ed oficeyo dil chefministro.

Nederlando esas konstitucala monarkio. La chefo dil stato esas la rejo, nune Willem-Alexander. La chefo di guvernerio esas la chefministro, nune Mark Rutte. La parlamento havas du chambri: la Domo di Reprezenteri kun 150 membri qui elektesas dal populo por 4 yari, e la Senato kun 75 membri qui elektesas dal membri de lokala legifanta asemblitari.

La judiciala povo konsistas ek 11 distriktala korti, 4 apelo-korti, tri administrala apelo-korti e la Supra Korto. La judiciisti nominesas da la guvernerio por dumviva ofico-tempo, ma mustas retretar evante 70 yari.

La konstituco di la lando skribesis en 1815 ed emendesis en 1848 por institucar parlamentala demokratio. Recente, granda parto di lua texto modifikesis en 1993. Super lua texto, por enkorpigar Aruba, Sint Maarten e Kuracao, existas la Statuto dil Rejio Nederlando.

De longa tempo, la lando havas tradiciono di sociala tolero. Dum la 18ma yarcento, kande protestantismo esis l'oficala religio, katolikismo e judaismo toleresis. Nun, la lando judikesas kom un ek la maxim liberala del mondo pri aborto, yuri por homosexuali, uzajo di drogi, ed altra sociala temi.

Politikala subdividuro

Nederlando subdividesas en 12 provinci, singla ek li kun sua propra guberniestro. La provinci esas:

Mapo di Nederlando kun lua provinci (nomi en l'Angla).

Geografio

Peizajo en Frizia.

L'Europana teritorio di Nederlando jacas inter la latitudi 50° e 54° N, e la longitudi 3° e 8°W. Ol dividesas da 3 fluvii en du regioni: Rheno e du ek lua branchi, Waal e Meuse. La sudo di Nederlando esas granda fluviala delto. Vasta regioni di Nederlando jacas sub la marala nivelo.

La dominacanta vento en Nederlando suflas de sudwesto. To rezultas en moderema marala klimato, kun kolda someri, moderema venti, e humideso ofte alta. To eventas nome en la litoro, ube temperaturi povas esar 10°C plu alta kam en la regioni doplanda, sud-este de la lando. Konjelanta temperaturi (infre 0°C) ordinare eventas de la duimo di novembro til la fino di marto. Povas nivar de novembro til aprilo, plu rare de oktobro til mayo.

Karibiana insuli (Bonaire, Saba e Sint Eustatius) esas specala komoni de Nederlando. Lua klimato esas tropikala, varma dum tota yaro. Dum somero, uragani povas frapar Saba e Sint Eustatius.

Ekonomio

Aeral imajo pri kemial industrio Akzo Nobel.
La portuo di Rotterdam esas la maxim granda de Europa.
 Precipua artiklo: Ekonomio di Nederlando

Nederlando havas forta ekonomio, ed esas un ek la 10 maxim granda exportaceri de la mondo. Pos la 16ma yarcento la konstrukturo di navi, la pesko, l'agrokultivo, la komerco e la banki esas la precipua ekonomial agadi di la lando. La portuo di Rotterdam esas la maxim granda de Europa. L'ekonomio di Nederlando esas la 17ma maxim granda del mondo, e lua TNP per persono esas la 10ma maxim granda del mondo.

L'industrio di nutrivi esas la precipua industriala sektoro. Altra importanta industrii esas kemiala, metalifala, mashinifaro, elektrala produkturi, e turismo. Amsterdam esas la financala centro di la lando.

Demografio

Habitantaro di Nederlando, 1960 til 2015.
Westkerk, Kalvinista kirko en Amsterdam.

Segun statistiki de The World Factbook por julio 2018, Nederlando havis 17 151 228 habitanti.[3]. Ol esas la 11ma maxim populoza lando di Europa. Lua denseso di habitantaro (411,3 habitanti/km²) esas un ek la maxim granda del mondo. Cirkume 7,6 milion personi habitas l'ekonomiala regiono koncita kom Randstat, qua extensas su tra la provinci Norda Holando, Suda Holando, Utrecht e Flevoland.

La maxim multa habitanti - 80,9% - esas Nederlandani. Altra grupi esas Indoneziani (2,4%), Germani (2,4%), Turki (2%) ed altri. Plu kam 99% de lua habitantaro savas lektar e skribar.

Til la fino dil 20ma yarcento, la maxim multa habitanti esis adepti de religii kristana. Tamen, segun statistiki de 2015, 50,1% ek la habitantaro deklaris havar nula religio. Kristani esis 43,8% ek la habitantaro, esante 23,7% katoliki, 15,5% adepti de la Protestanta eklezio di Nederlando, e 4,5% altra kristani. Mohamedani esis 4,9%, e 1,2% praktikis altra religii.[4]

Nederlandana parolesas da la maxim multa habitanti. Friziana parolesas en Frizia, ube ank esas oficala.

Kulturo

Simboli ed ikoni de Nederlandana kulturo.
Erasmus de Rotterdam.

Nederlando esis la patrio di importanta filozofi, exemple Erasmus de Rotterdam e Baruch Spinoza. Multa verki da René Descartes skribesis en Nederlando. Yen kelka ciencisti Nederlandana: Christiaan Huygens (deskovrinto di Titan, luno de Saturno, e l'unesma persono qua propozis ke la lumo voyajas tra la kosmo per ondi), Antonie van Leeuwenhoek (qua developis l'unesma mikroskopo), Daniel Bernoulli (studiisto pri la teorio di probablesi e la mekaniko di fluidi), edc. Dum la 20ma yarcento la lando havis Nobel-laureati nome Jacobus Henricus van 't Hoff, Christiaan Eijkman, Paul Jozef Crutzen, ed altri.

Nederlando esas notora por lua piktisti, nome Rembrandt van Rijn, Johannes Vermeer, Jan Steen, Jacob van Ruysdael ed altri. De la 19ma e 20ma yarcenti la maxim famoza piktisti esis Vincent van Gogh e Piet Mondrian. Maurits Cornelis Escher esas notora grafik-artisto.

Pri literaturo, importanta nomi esas Desiderius Erasmus, Joost van den Vondel, Pieter Corneliszoon Hooft, Multatuli, Willem Frederik Hermans, ed altri.

Pri cinemo filmifisti nome Paul Verhoeven, Jan de Bont, Dick Maas e Theo van Gogh obtenis internaciona notoreso.

Muziko

Shocking Blue.
2 Unlimited.

La lando havas multopla muzikala tradicioni. Sua precipua folklorala jenro esas Levenslied, "la muziko di la vivo". Ta muziki havas simpla melodii e ritmi, e lua temi ordinare esas amo, morto e soleso. Nuntempala rock e pop aparis dum la yari 1960ma, kun forta influo de Usa ed Unionita Rejio. Dum la yari 1960ma e 1970ma la muziki maxim-multa-kaze kompozesis en Angla linguo. Bandi nome Shocking Blue (kun lua kansono Venus), Golden Earring e Focus atingis internaciona suceso.

Dum la 1990a yari Nederlandana e Belga House-muziko kunfuzis en la projeto 2 Unlimited, qua vendis plu kam 18 milion kopiuri de lua muziki. Pos la yari 1990a, Nederlandana disk-jokei, exemple Armin van Buuren, Tiësto, Hardwell, Sander van Doorn ed Afrojack, obtenis granda internaciona suceso.

Pri klasika muziko, Louis Andriessen judikesas kom un ek la maxim bona kompozisti vivanta. Janine Jansen ed André Rieu esas eminenta violinisti. Lavinia Meijer esas notora harpisto. En 2012 el lansis CD kun muziki de Philip Glass transskribita por harpo, kun la propra aprobo da Philip Glass.[5] La koncertodomo Concertgebouw esas domo por la Rejala Simfiniala Orkestro (Koninklijk Concertgebouworkest), konsiderata un ek la maxim bona orkestri del mondo.

La muziko de Aruba e de l'anciena Nederlandan Antili mixas Afrikana, nativa e Nederlandana elementi ed esas simila a la muziki de altra Karibiana insuli, exemple Barbados, Martinik, Trinidad e Tobago e Guadelupa. Surinam, ex-Nederlandana kolonio en Sud-Amerika, exportacis la jenro kaseko a l'insuli. En Kuracao kreesis muzikala jenro konocata kom tumba.

Sporto

Futbalisti Arjen Robben e Robin van Persie ludanta por Nederlandan esquado en 2012.

Cirkume 4,5 milioni ek la 16,8 milion habitanti di Nederlando registragesas en un ek la 35 mil sportala klubi di la lando. Cirkume 2/3 de lua habitantaro evanta 15 til 75 yari praktikas sporti omna semani.[6] Futbalo esas la maxim populara sporto, ante hockey en la feldo e volebalo. Teniso, gimnastiko e golfo esas la maxim populara individuala sporti.[7]

Extera ligili

Referi

Wikipedio
Wikipedio
Wikivortaro explikas
ca rubriko
en altra lingui: Nederlando
  1. The middle colonies Digital History
  2. Abbenhuis, Maartje M. The Art of Staying Neutral. Amsterdam: Amsterdam UP, 2006.
  3. Europe::Netherlands. CIA. URL vidita ye la 6ma di januaro 2019.
  4. Religieuze betrokkenheid van bevolkingsgroepen, 2010–2014 date 2011.
  5. Lavinia Meijer - Philip Glass : Metamorphosis & The Hours, Allmusic.com
  6. ned.univie.ac.at. Sport in Nederland (Nederlandana).
  7. sport.nl. (24ma di julio 2006). Ledental sportbonden opnieuw gestegen.
Flago dil Europana Uniono Mapo dil Europana Uniono
Membrostati: AustriaBelgiaBulgariaChekiaChiproDaniaEstoniaFinlandoFranciaGermaniaGrekiaHispaniaHungariaIrlandoItaliaKroatia - LatviaLituaniaLuxemburgiaMaltaNederlandoPoloniaPortugalRumaniaSlovakiaSloveniaSuedia
Negocianta stati: Islando - MontenegroNorda MakedoniaSerbiaTurkia
Peticionanta stati: Albania
Potenciala kandidati: Bosnia e Herzegovina - Kosovo