Bratislava: Diferi inter la revizi

De Wikipedio
Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
+texto, imaji
+texto, imaji
Lineo 46: Lineo 46:
La historio dil urbo dum la 19ma yarcento ligesas ad importanta eventi en Europa. Exemple, la kontrato di Pressburg (anciena nomo dil urbo) inter [[Francia]] ed [[Austria]] signatesis ibe en 1805. La kastelo di Devín demolisesis dal Napoleonala trupi en 1809. Kom reakto a la revolucioni di 1848, lora imperiestro [[Ferdinand la 1ma di Austria]] signatesis tale nomizita "legi di marto", qui abolisis [[serfeso]]. Anke dum la 19ma yarcento, l'urbo rapide industriizesis. L'unesma ferovoyo, qua ligis l'urbo a Svätý Jur, inauguresis en 1840, e nova lineo liganta Bratislava a [[Wien]] inauguresis en 1848. L'unesma ponto super [[Danubio]], ''Starý Most'', inauguresis en 1891.
La historio dil urbo dum la 19ma yarcento ligesas ad importanta eventi en Europa. Exemple, la kontrato di Pressburg (anciena nomo dil urbo) inter [[Francia]] ed [[Austria]] signatesis ibe en 1805. La kastelo di Devín demolisesis dal Napoleonala trupi en 1809. Kom reakto a la revolucioni di 1848, lora imperiestro [[Ferdinand la 1ma di Austria]] signatesis tale nomizita "legi di marto", qui abolisis [[serfeso]]. Anke dum la 19ma yarcento, l'urbo rapide industriizesis. L'unesma ferovoyo, qua ligis l'urbo a Svätý Jur, inauguresis en 1840, e nova lineo liganta Bratislava a [[Wien]] inauguresis en 1848. L'unesma ponto super [[Danubio]], ''Starý Most'', inauguresis en 1891.


[[Arkivo:Bratislava_at_the_beginning_of_the_20th_century.jpg|thumb|280px|left|Bratislava dum la komenco dil [[20ma yarcento]].]]
Ante l'[[unesma mondomilito]] 42% de lua habitantaro esis Germani, 41% esis Hungari e 15% esis Slovaki. L'unesma [[demografiala kontado]] pos la milito, en 1919, trovis 36% Germani, 33% Slovaki e 29% Hungari. Tamen, la motivo di ta modifiko posible esis pro diferanta deklaro di nacionaneso, vice pro kambio di populi. Multa habitanti esis bilingua o trilingua, ed apartenis a plu kam 1 kulturo.
Ante l'[[unesma mondomilito]] 42% de lua habitantaro esis Germani, 41% esis Hungari e 15% esis Slovaki. L'unesma [[demografiala kontado]] pos la milito, en 1919, trovis 36% Germani, 33% Slovaki e 29% Hungari. Tamen, la motivo di ta modifiko posible esis pro diferanta deklaro di nacionaneso, vice pro kambio di populi. Multa habitanti esis bilingua o trilingua, ed apartenis a plu kam 1 kulturo.


Kande la mondomilito finis e [[Chekoslovakia]] kreesis ye la [[28ma di oktobro]] [[1918]], Bratislava enkorpigesis dal nova stato, malgre la nevolunto de lua reprezenteri.<ref>{{Cite book|last= Lacika|first= Ján|title= Bratislava|edition= 1ª edituro|year= 2000|publisher= [http://www.dajama.sk DAJAMA], Visiting Slovakia|location= Bratislava, Slovakia|language={{en}}|isbn= 80-88975-16-6}}</ref> La dominacanta habitantaro de etnii Hungara e Germana impedis l'anexo di Bratislava, e Chekoslovakia deklaris ol libera urbo. Tamen, en januaro 1919, soldati Chekoslovakiana arivis por enkorpigar ol a la nova lando. Ye la 27ma di marto 1919 la nomo ''Bratislava'' adoptesis definitive.
Kande la mondomilito finis e [[Chekoslovakia]] kreesis ye la [[28ma di oktobro]] [[1918]], Bratislava enkorpigesis dal nova stato, malgre la nevolunto de lua reprezenteri.<ref>{{Cite book|last= Lacika|first= Ján|title= Bratislava|edition= 1ª edituro|year= 2000|publisher= [http://www.dajama.sk DAJAMA], Visiting Slovakia|location= Bratislava, Slovakia|language={{en}}|isbn= 80-88975-16-6}}</ref> La dominacanta habitantaro de etnii Hungara e Germana impedis l'anexo di Bratislava, e Chekoslovakia deklaris ol libera urbo. Tamen, en januaro 1919, soldati Chekoslovakiana arivis por enkorpigar ol a la nova lando. Ye la 27ma di marto 1919 la nomo ''Bratislava'' adoptesis definitive.


[[Arkivo:Slovak_military_parade_14_March_1940.jpg|thumb|280px|Slovaka trupi paradas, 1940.]]
En 1938, [[Naziista Germania]] anexis [[Austria]] (tale nomizita ''Anschluss'') ed anke la nedependanta municipi Petržalka e Devín, aleginte etniala motivi. Ye la 14ma di marto 1939, Bratislava deklaresis chef-urbo dil unesma Republiko Slovaka, tamen kontrolita da Germania. De 1941 til 1942, e de 1944 til 1945 la nova guvernerio Slovaka ekpulsis cirkume 15 mil judi, la maxim multa sendesis a koncentreyi. Bratislava bombardesis dal Federiti, okupesis dal Germani en 1944, e fine liberigesis dal Sovietiani ye la [[4ma di aprilo]] [[1945]]. Pos la [[duesma mondomilito]] la maxim multa Germani evakuesis da Germana autoritatozi, e la cetera qua retroiris al urbo ekpulsesis pos dekreto dal prezidanto [[Edvard Beneš]].
En 1938, [[Naziista Germania]] anexis [[Austria]] (tale nomizita ''Anschluss'') ed anke la nedependanta municipi Petržalka e Devín, aleginte etniala motivi. Ye la 14ma di marto 1939, Bratislava deklaresis chef-urbo dil unesma Republiko Slovaka, tamen kontrolita da Germania. De 1941 til 1942, e de 1944 til 1945 la nova guvernerio Slovaka ekpulsis cirkume 15 mil judi, la maxim multa sendesis a koncentreyi. Bratislava bombardesis dal Federiti, okupesis dal Germani en 1944, e fine liberigesis dal Sovietiani ye la [[4ma di aprilo]] [[1945]]. Pos la [[duesma mondomilito]] la maxim multa Germani evakuesis da Germana autoritatozi, e la cetera qua retroiris al urbo ekpulsesis pos dekreto dal prezidanto [[Edvard Beneš]].

Pos ke komunista partiso asumis la povo en [[Chekoslovakia]] en 1948, la habitantaro dil urbo kreskis rapide, ed atingis 90% de la habitantaro di [[Slovakia]]. Granda rezidala zoni konstruktesis, ed anke la ponto ''Nový Most'' e la sideyo di la Radio Slovakia. En 1968, l'urbo okupesis da trupi del [[Pakto di Warszawa]], qui sufokis tale nomizita [[printempo di Praha]]. Poke pose, ol divenis chef-urbo di tale nomizita "Socialista Republiko Slovaka", un ek la du stati de la federuro [[Chekoslovakia]].

En 1988, eventis granda populara demonstro qua demandis religiala libereso, qua divenis konocata kom "demonstro di la kandeli". En 1989 l'urbo divenis un ek la centri di tale nomizita "[[revoluciono di veluro]]", qua rezultis la fino di komunista rejimo.

En 1993 Chekoslovakia finis existar, e Bratislava divenis chef-urbo di nedependanta [[Slovakia]]. Dum la [[yari 1990a]] e komenco dil [[21ma yarcento]] l'urbo recevis granda quanto di exterlanda koloko, e l'ekonomio kreskis rapide. L'urbo anke gastigis multa eventi kulturala e politikala, exemple la renkontro inter [[George W. Bush]] e [[Vladimir Putin]], en 2005. Anke [[turismo]] divenis importanta fonto di revenui por la urbo.


== Geografio ==
== Geografio ==

Versiono ye 14:03, 20 feb. 2021

Bratislava
Kelk imaji pri Bratislava.
Standardo Blazono
Lando: Slovakia
Informo:
Fondita ye: 907
Latitudo: 48°08'11" N
Longitudo: 17°06'46" E
Altitudo: 134 m
Surfaco: 367,6 km²
Habitanti: 429 564 (2017)
Denseso di habitantaro: 1168,53 hab./km²
Horala zono: UTC+1
(UTC+2 dum somero)
Urbestro: Matúš Vallo
• Bratislava
Oficala retosituo:
www.bratislava.sk
Historiala centro di Bratislava.

Bratislava (Slovake til 1919: Prešporok/Prešporek; Germane: Pressburg/Preßburg) esas chef-urbo di Slovakia. Segun statistiki de 2017, ol havis 429 564 habitanti. Lua tota surfaco esas 367,59km².

Bratislava havas la maxim granda denseso di habitantaro de central Europa. La sideyo dil guvernerio e dil parlamento di Slovakia jacas en ol. L'urbo esas importanta centro pri l'arti, kulturo ed eduko, ed anke l'ekonomiala centro di la lando. La montaro Karpati (Malé Karpaty, o "mikra Karpati") komencas proxim l'urbo.

Bratislava distas 62 km de Wien, 196 km de Budapest, 289 km de Praha e 681 km de Berlin[1].

Historio

La figuro Biatec en moneto Kelta (adsinistre) e lua kopiuro en 5-koruna moneto.

Homi ja habitis la regiono di Bratislava dum neolitiko. La maxim anciena vilajeto qua existis ibe evas de 5.000 aK. Cirkume 200 aK Kelta populi vivis ibe. L'unesma habitanti de raso Slava arivis ibe inter la yarcenti 5ma e 6ma.

Dum la 10ma yarcento, la regiono di Bratislava divenis parto dil rejio Hungaria, e divenis importanta komercala urbo an la frontiero dil rejio. András la 3ma donis privileji di urbo a Bratislava en 1291,[2] ed ol deklaresis rejala urbo en 1405.

Kande la rejio Hungaria okupesis dal Turki en 1526, ol dividesis en tri parti: la nedependanta princio di Transilvania, la provinco di Buda okupita dal Otomani, e la parto kontrolita dal Santa Romana Imperio. Bratislava jacis en ca lasta regiono, e recevis forta influo Germana til l'ekpulso dil Otomani de Hungaria en 1686.

Bratislava en 1787.

L'urbo prosperis dum la 18ma yarcento sub regno di Maria Theresia di Austria, e divenis la precipua urbo de la teritorii di nuna Slovakia e Hungaria. La habitantaro triopleskis, multa nova palaci, monakeyi e stradi konstruktesis, e l'urbo transformesis en centro kulturala e por la sociala vivo di la regiono. Tamen, dum la regno di Joseph la 2ma l'urbo komencis perdar prestijo, nome pos ke ilu transferis la juveli de la krono a Wien, e kande la maxim multa nobeli translojis a Buda. En 1783, fondesis l'unesma jurnalo en la Slovaka: Presspurske Nowiny, e publikigesis l'unesma novelo en Slovaka.

La historio dil urbo dum la 19ma yarcento ligesas ad importanta eventi en Europa. Exemple, la kontrato di Pressburg (anciena nomo dil urbo) inter Francia ed Austria signatesis ibe en 1805. La kastelo di Devín demolisesis dal Napoleonala trupi en 1809. Kom reakto a la revolucioni di 1848, lora imperiestro Ferdinand la 1ma di Austria signatesis tale nomizita "legi di marto", qui abolisis serfeso. Anke dum la 19ma yarcento, l'urbo rapide industriizesis. L'unesma ferovoyo, qua ligis l'urbo a Svätý Jur, inauguresis en 1840, e nova lineo liganta Bratislava a Wien inauguresis en 1848. L'unesma ponto super Danubio, Starý Most, inauguresis en 1891.

Bratislava dum la komenco dil 20ma yarcento.

Ante l'unesma mondomilito 42% de lua habitantaro esis Germani, 41% esis Hungari e 15% esis Slovaki. L'unesma demografiala kontado pos la milito, en 1919, trovis 36% Germani, 33% Slovaki e 29% Hungari. Tamen, la motivo di ta modifiko posible esis pro diferanta deklaro di nacionaneso, vice pro kambio di populi. Multa habitanti esis bilingua o trilingua, ed apartenis a plu kam 1 kulturo.

Kande la mondomilito finis e Chekoslovakia kreesis ye la 28ma di oktobro 1918, Bratislava enkorpigesis dal nova stato, malgre la nevolunto de lua reprezenteri.[3] La dominacanta habitantaro de etnii Hungara e Germana impedis l'anexo di Bratislava, e Chekoslovakia deklaris ol libera urbo. Tamen, en januaro 1919, soldati Chekoslovakiana arivis por enkorpigar ol a la nova lando. Ye la 27ma di marto 1919 la nomo Bratislava adoptesis definitive.

Slovaka trupi paradas, 1940.

En 1938, Naziista Germania anexis Austria (tale nomizita Anschluss) ed anke la nedependanta municipi Petržalka e Devín, aleginte etniala motivi. Ye la 14ma di marto 1939, Bratislava deklaresis chef-urbo dil unesma Republiko Slovaka, tamen kontrolita da Germania. De 1941 til 1942, e de 1944 til 1945 la nova guvernerio Slovaka ekpulsis cirkume 15 mil judi, la maxim multa sendesis a koncentreyi. Bratislava bombardesis dal Federiti, okupesis dal Germani en 1944, e fine liberigesis dal Sovietiani ye la 4ma di aprilo 1945. Pos la duesma mondomilito la maxim multa Germani evakuesis da Germana autoritatozi, e la cetera qua retroiris al urbo ekpulsesis pos dekreto dal prezidanto Edvard Beneš.

Pos ke komunista partiso asumis la povo en Chekoslovakia en 1948, la habitantaro dil urbo kreskis rapide, ed atingis 90% de la habitantaro di Slovakia. Granda rezidala zoni konstruktesis, ed anke la ponto Nový Most e la sideyo di la Radio Slovakia. En 1968, l'urbo okupesis da trupi del Pakto di Warszawa, qui sufokis tale nomizita printempo di Praha. Poke pose, ol divenis chef-urbo di tale nomizita "Socialista Republiko Slovaka", un ek la du stati de la federuro Chekoslovakia.

En 1988, eventis granda populara demonstro qua demandis religiala libereso, qua divenis konocata kom "demonstro di la kandeli". En 1989 l'urbo divenis un ek la centri di tale nomizita "revoluciono di veluro", qua rezultis la fino di komunista rejimo.

En 1993 Chekoslovakia finis existar, e Bratislava divenis chef-urbo di nedependanta Slovakia. Dum la yari 1990a e komenco dil 21ma yarcento l'urbo recevis granda quanto di exterlanda koloko, e l'ekonomio kreskis rapide. L'urbo anke gastigis multa eventi kulturala e politikala, exemple la renkontro inter George W. Bush e Vladimir Putin, en 2005. Anke turismo divenis importanta fonto di revenui por la urbo.

Geografio

Portuo di Bratislava, che Danubio.
Placo avan prezidantala palaco Grassalkovich.

La reliefo di Bratislava esas partale kolinoza, jacanta en la du rivi dil Danubio, qua trairas ol deweste adsud-este. Altra importanta fluvio esas Morava, qua dimarshas an Danubio che Devín. La maxim alta punto dil urbo jacas 514 metri super la marala nivelo. Kelka regioni, nome Devín e Devínska Nová Ves, esas vundebla ad inundadi.

La klimato dil urbo esas kontinentala (Cfb/Dfb segun la klimatala klasifikuro da Köppen), kun quar sezoni klare definita. La mezavalora temperaturo en januaro (vintro) esas -0,4°C, dum ke la mezavalora temperaturo en julio (somero) esas 21,3°C.

La mezavalora yarala pluvo-quanto esas 565 mm, e la maxim pluvoza monato esas agosto, kun mezavalore 59 mm.

Panoramo pri Bratislava, kun Danubio. Sinistre, l'antiqua quarteri.
Panoramo pri Bratislava, kun Danubio. Sinistre, l'antiqua quarteri.

Referi

  1. Distance From Bratislava to Berlin. URL vidita ye la 15ma di mayo 2018.
  2. Špiesz, «Bratislava v stredoveku», p. 43
  3. Bratislava. Loko di publikigo: Bratislava, Slovakia. Idiomo: Angla.
Chef-urbi di Europana landi

Amsterdam · Andorra la Vella · Athina · Bakı · Beograd  · Berlin · Bern · Bratislava · Bruxel · Budapest · București · Chișinău · Dublin · Helsinki · Kiyiv · København · Lisboa · Ljubljana · London · Luxemburg · Madrid · Minsk · Monako · Moskva · Nikosia · Oslo · Paris · Podgorica · Praha  · Reykjavík · Rīga · Roma · San-Marino · Sarajevo · Skopje  · Sofiya · Stockholm · Tallinn · Tbilisi · Tirane · Vaduz · Valletta  · Warszawa · Vatikano · Wien · Vilnius · Yerevan · Zagreb