Bratislava: Diferi inter la revizi

De Wikipedio
Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
ThWiki1910 (diskutez | kontributadi)
m ..
shablono:cite web==>shablono:Extera ligilo + aktualigo di habitantaro, + texto, imaji, referi
Lineo 1: Lineo 1:
{{Urbi
{{Urbi
| nomo= Bratislava
| nomo=Bratislava
| Flago= Flag_of_Bratislava.svg
| Flago=Flag_of_Bratislava.svg
| Blazono= Coat_of_Arms_of_Bratislava.svg
| Blazono=Coat_of_Arms_of_Bratislava.svg
| Imajo = Bratislava16postcard.jpg
| Imajo =Bratislava_Montage.jpg
| TextodilImajo = Kelk imaji pri Bratislava.
| TextodilImajo =Kelk imaji pri Bratislava.
| DetalozaMapo= Slovakia_location_map.svg
| DetalozaMapo=Slovakia_location_map.svg
| DetalozaMapoX= 0.10
| DetalozaMapoX=0.10
| DetalozaMapoY= 0.41
| DetalozaMapoY=0.41
| DetalozaMapoEtiketo= Bratislava
| DetalozaMapoEtiketo=Bratislava
| Shablono_lando= {{SVK}}
| Shablono_lando={{SVK}}
| Regiono=
| Regiono=
| Tipodisubdividuro =
| Tipodisubdividuro =
| Regiono2 =
| Regiono2 =
| Fondita ye = [[907]]
| Fondita ye =[[907]]
| Fondita da =
| Fondita da =
| Urbestro= Matúš Vallo
| Urbestro=Matúš Vallo
| Latitudo= 48°08'11" N
| Latitudo=48°08'11"N
| Longitudo= 17°06'46" E
| Longitudo=17°06'46"E
| Altitudo= 134
| Altitudo=134
| Surfaco= 367,6
| Surfaco=367,6
| Habitanti = {{formatnum:429564}}
| Habitanti ={{formatnum:440948}}
| Yaro= 2017
| Yaro=2020
| Denseso di habitantaro = 1168,53
| Denseso di habitantaro =1195,06
| Horala_zono = +1<br><small>(UTC+2 dum somero)
| Horala_zono =+1<br><small>(UTC+2 dum somero)
| Reto= www.bratislava.sk
| Reto=www.bratislava.sk
}}
}}
[[Arkivo:Bratislava old town from castle hill.jpg|thumb|250px|left|Historiala centro di Bratislava.]]
[[Arkivo:Bratislava old town from castle hill.jpg|thumb|250px|left|Historiala centro di Bratislava.]]
'''Bratislava''' ([[Slovakiana linguo|Slovake]] til 1919: Prešporok/Prešporek; [[Germana linguo|Germane]]: Pressburg/Preßburg) esas chef-urbo di [[Slovakia]]. Segun statistiki de 2017, ol havis {{formatnum:429564}} habitanti. Lua tota surfaco esas 367,59km².
'''Bratislava''' ([[Slovakiana linguo|Slovake]] til 1919: Prešporok/Prešporek; [[Germana linguo|Germane]]: Pressburg/Preßburg) esas chef-urbo di [[Slovakia]]. Segun statistiki de 2020, ol havis {{formatnum:440948}} habitanti. Lua tota surfaco esas 367,59km².


Bratislava havas la maxim granda [[denseso di habitantaro]] de central Europa. La sideyo dil guvernerio e dil parlamento di [[Slovakia]] jacas en ol. L'urbo esas importanta centro pri l'arti, kulturo ed eduko, ed anke l'ekonomiala centro di la lando. La montaro [[Karpati]] (''Malé Karpaty'', o "mikra Karpati") komencas proxim l'urbo.
Bratislava havas la maxim granda [[denseso di habitantaro]] de central Europa. La sideyo dil guvernerio e dil parlamento di [[Slovakia]] jacas en ol. L'urbo esas importanta centro pri l'arti, kulturo ed eduko, ed anke l'ekonomiala centro di la lando. La montaro [[Karpati]] (''Malé Karpaty'', o "mikra Karpati") komencas proxim l'urbo.


Bratislava distas 62 km de [[Wien]], 196 km de [[Budapest]], 289 km de [[Praha]] e 681 km de [[Berlin]]<ref>{{cite web|title= Distance From Bratislava to Berlin|url=https://www.distancecalculator.net/from-bratislava-to-berlin|accessdate=15ma di mayo 2018}}</ref>.
Bratislava distas 62 km de [[Wien]], 196 km de [[Budapest]], 289 km de [[Praha]] e 681 km de [[Berlin]]<ref>{{Extera ligilo|titulo=Distance From Bratislava to Berlin|url=https://www.distancecalculator.net/from-bratislava-to-berlin|vidita ye=15ma di mayo 2018}}</ref>.


== Historio ==
==Historio ==
[[Arkivo:Web_Biatec.jpg|thumb|320px|left|La figuro ''Biatec'' en moneto Kelta (adsinistre) e lua kopiuro en 5-''koruna'' moneto.]]
[[Arkivo:Web_Biatec.jpg|thumb|320px|left|La figuro ''Biatec'' en moneto Kelta (adsinistre) e lua kopiuro en 5-''koruna'' moneto.]]
Homi ja habitis la regiono di Bratislava dum [[neolitiko]]. La maxim anciena vilajeto qua existis ibe evas de 5.000 aK. Cirkume 200 aK Kelta populi vivis ibe. L'unesma habitanti de raso Slava arivis ibe inter la yarcenti 5ma e 6ma.
Homi ja habitis la regiono di Bratislava dum [[neolitiko]]. La maxim anciena vilajeto qua existis ibe evas de 5.000 aK. Cirkume 200 aK Kelta populi vivis ibe. L'unesma habitanti de raso Slava arivis ibe inter la yarcenti 5ma e 6ma.


Dum la [[10ma yarcento]], la regiono di Bratislava divenis parto dil [[Hungaria|rejio Hungaria]], e divenis importanta komercala urbo an la frontiero dil rejio. [[András la 3ma di Hungaria|András la 3ma]] donis privileji di urbo a Bratislava en 1291,<ref>Špiesz, «Bratislava v stredoveku», p. 43</ref> ed ol deklaresis rejala urbo en 1405.
Dum la [[10ma yarcento]], la regiono di Bratislava divenis parto dil [[rejio Hungaria]], e divenis importanta komercala urbo an la frontiero dil rejio. [[András la 3ma di Hungaria|András la 3ma]] donis privileji di urbo a Bratislava en 1291,<ref>Špiesz, «Bratislava v stredoveku», p. 43</ref> ed ol deklaresis rejala urbo en 1405.


Kande la [[rejio Hungaria]] okupesis dal Turki en 1526, ol dividesis en tri parti: la nedependanta princio di [[Transilvania]], la provinco di Buda okupita dal Otomani, e la parto kontrolita dal [[Santa Romana Imperio]]. Bratislava jacis en ca lasta regiono, e recevis forta influo Germana til l'ekpulso dil Otomani de Hungaria en 1686.
Kande [[rejio Hungaria]] okupesis dal Turki en 1526, ol dividesis en tri parti: la nedependanta princio [[Transilvania]], la provinco Buda okupita dal Otomani, e la parto kontrolita dal [[Santa Romana Imperio]]. Bratislava jacis en ca lasta regiono, e recevis forta influo Germana til l'ekpulso dil Otomani de Hungaria en 1686.


[[Arkivo:Bratislava 1787.jpg|thumb|left|320px|Bratislava en 1787.]]
[[Arkivo:Bratislava 1787.jpg|thumb|left|320px|Bratislava en 1787.]]
L'urbo prosperis dum la [[18ma yarcento]] sub regno di [[Maria Theresia di Austria]], e divenis la precipua urbo de la teritorii di nuna [[Slovakia]] e [[Hungaria]]. La habitantaro triopleskis, multa nova palaci, monakeyi e stradi konstruktesis, e l'urbo transformesis en centro kulturala e por la sociala vivo di la regiono. Tamen, dum la regno di [[Joseph la 2ma, Santa Romana imperiestro|Joseph la 2ma]] l'urbo komencis perdar prestijo, nome pos ke ilu transferis la juveli de la krono a [[Wien]], e kande la maxim multa nobeli translojis a Buda. En 1783, fondesis l'unesma [[jurnalo]] en la Slovaka: ''Presspurske Nowiny'', e publikigesis l'unesma novelo en Slovaka.
L'urbo prosperis dum la [[18ma yarcento]] sub regno di [[Maria Theresia di Austria]], e divenis la precipua urbo de la teritorii di nuna [[Slovakia]] e [[Hungaria]]. La habitantaro triopleskis, multa nova palaci, monakeyi e stradi konstruktesis, e l'urbo transformesis en centro kulturala e por la sociala vivo di la regiono. Tamen, dum la regno di [[Joseph la 2ma, Santa Romana imperiestro|Joseph la 2ma]] l'urbo komencis perdar prestijo, nome pos ke ilu transferis la juveli de la krono a [[Wien]], e kande la maxim multa nobeli translojis a Buda. En 1783, fondesis l'unesma [[jurnalo]] en la Slovaka: ''Presspurske Nowiny'', e publikigesis l'unesma novelo en la Slovaka.


La historio dil urbo dum la 19ma yarcento ligesas ad importanta eventi en Europa. Exemple, la kontrato di Pressburg (anciena nomo dil urbo) inter [[Francia]] ed [[Austria]] signatesis ibe en 1805. La kastelo di Devín demolisesis dal Napoleonala trupi en 1809. Kom reakto a la revolucioni di 1848, lora imperiestro [[Ferdinand la 1ma di Austria]] signatesis tale nomizita "legi di marto", qui abolisis [[serfeso]]. Anke dum la 19ma yarcento, l'urbo rapide industriizesis. L'unesma ferovoyo, qua ligis l'urbo a Svätý Jur, inauguresis en 1840, e nova lineo liganta Bratislava a [[Wien]] inauguresis en 1848. L'unesma ponto super [[Danubio]], ''Starý Most'', inauguresis en 1891.
La historio dil urbo dum la 19ma yarcento ligesas ad importanta eventi en Europa. Exemple, la kontrato di Pressburg (anciena nomo dil urbo) inter [[Francia]] ed [[Austria]] signatesis ibe en 1805. La kastelo di Devín demolisesis dal Napoleonala trupi en 1809. Kom reakto a la revolucioni di 1848, lora imperiestro [[Ferdinand la 1ma di Austria]] signatesis tale nomizita "legi di marto", qui abolisis [[serfeso]]. Anke dum la 19ma yarcento, l'urbo rapide industriizesis. L'unesma ferovoyo, qua ligis l'urbo a Svätý Jur, inauguresis en 1840, e nova lineo liganta Bratislava a [[Wien]] inauguresis en 1848. L'unesma ponto super [[Danubio]], ''Starý Most'', inauguresis en 1891.


[[Arkivo:Bratislava_at_the_beginning_of_the_20th_century.jpg|thumb|280px|left|Bratislava dum la komenco dil [[20ma yarcento]].]]
[[Arkivo:Bratislava_at_the_beginning_of_the_20th_century.jpg|thumb|280px|left|Bratislava dum la komenco dil [[20ma yarcento]].]]
Ante l'[[unesma mondomilito]] 42% de lua habitantaro esis Germani, 41% esis Hungari e 15% esis Slovaki. L'unesma [[demografiala kontado]] pos la milito, en 1919, trovis 36% Germani, 33% Slovaki e 29% Hungari. Tamen, la motivo di ta modifiko posible esis pro diferanta deklaro di nacionaneso, vice pro kambio di populi. Multa habitanti esis bilingua o trilingua, ed apartenis a plu kam 1 kulturo.
Ante l'[[unesma mondomilito]] 42% de lua habitantaro esis Germani, 41% esis Hungari e 15% esis Slovaki. L'unesma [[demografiala kontado]] pos la milito, en 1919, trovis 36% Germani, 33% Slovaki e 29% Hungari. Tamen, la motivo di ta modifiko posible esis pro diferanta deklaro di nacionaneso, vice pro kambio di populi. Multa habitanti esis bilingua o trilingua, ed apartenis a plu kam un kulturo.


Kande la mondomilito finis e [[Chekoslovakia]] kreesis ye la [[28ma di oktobro]] [[1918]], Bratislava enkorpigesis dal nova stato, malgre la nevolunto de lua reprezenteri.<ref>{{Cite book|last= Lacika|first= Ján|title= Bratislava|edition= 1ª edituro|year= 2000|publisher= [http://www.dajama.sk DAJAMA], Visiting Slovakia|location= Bratislava, Slovakia|language={{en}}|isbn= 80-88975-16-6}}</ref> La dominacanta habitantaro de etnii Hungara e Germana impedis l'anexo di Bratislava, e Chekoslovakia deklaris ol libera urbo. Tamen, en januaro 1919, soldati Chekoslovakiana arivis por enkorpigar ol a la nova lando. Ye la 27ma di marto 1919 la nomo ''Bratislava'' adoptesis definitive.
Kande la mondomilito finis e [[Chekoslovakia]] kreesis ye la [[28ma di oktobro]] [[1918]], Bratislava enkorpigesis dal nova stato, malgre la nevolunto de lua reprezenteri.<ref>{{citez jurnalo od edituro|surnomo=Lacika|nomo=Ján|titulo=Bratislava|publikigita ye=2000|editero=[http://www.dajama.sk DAJAMA], Visiting Slovakia|loko=Bratislava, Slovakia|idiomo={{en}}|isbn=80-88975-16-6}}</ref> La dominacanta habitantaro de etnii Hungara e Germana impedis l'anexo di Bratislava, e Chekoslovakia deklaris ol libera urbo. Tamen, en januaro 1919, soldati Chekoslovakiana arivis por enkorpigar ol a la nova lando. Ye la 27ma di marto 1919 la nomo ''Bratislava'' adoptesis definitive.


[[Arkivo:Slovak_military_parade_14_March_1940.jpg|thumb|280px|Slovaka trupi paradas, 1940.]]
[[Arkivo:Slovak_military_parade_14_March_1940.jpg|thumb|280px|Slovaka trupi paradas, 1940.]]
En 1938, [[Naziista Germania]] anexis [[Austria]] (tale nomizita ''Anschluss'') ed anke la nedependanta municipi Petržalka e Devín, aleginte etniala motivi. Ye la 14ma di marto 1939, Bratislava deklaresis chef-urbo dil unesma Republiko Slovaka, tamen kontrolita da Germania. De 1941 til 1942, e de 1944 til 1945 la nova guvernerio Slovaka ekpulsis cirkume 15 mil judi, la maxim multa sendesis a koncentreyi. Bratislava bombardesis dal Federiti, okupesis dal Germani en 1944, e fine liberigesis dal Sovietiani ye la [[4ma di aprilo]] [[1945]]. Pos la [[duesma mondomilito]] la maxim multa Germani evakuesis da Germana autoritatozi, e la cetera qua retroiris al urbo ekpulsesis pos dekreto dal prezidanto [[Edvard Beneš]].
En 1938, [[Naziista Germania]] anexis [[Austria]] (tale nomizita ''Anschluss'') ed anke la nedependanta municipi Petržalka e Devín, aleginte etniala motivi. Ye la 14ma di marto 1939, Bratislava deklaresis chef-urbo dil unesma Republiko Slovaka, tamen kontrolita da Germania. De 1941 til 1942, e de 1944 til 1945 la nova guvernerio Slovaka ekpulsis cirkume 15 mil judi, la maxim multa sendesis a koncentreyi. Bratislava bombardesis dal Federiti, okupesis dal Germani en 1944, e fine liberigesis dal Sovietiani ye la [[4ma di aprilo]] [[1945]]. Pos la [[duesma mondomilito]] la maxim multa Germani evakuesis da Germana autoritatozi, e la cetera qui retroiris al urbo ekpulsesis pos dekreto dal prezidanto [[Edvard Beneš]].


Pos ke komunista partiso asumis la povo en [[Chekoslovakia]] en 1948, la habitantaro dil urbo kreskis rapide, ed atingis 90% de la habitantaro di [[Slovakia]]. Granda rezidala zoni konstruktesis, ed anke la ponto ''Nový Most'' e la sideyo di la Radio Slovakia. En 1968, l'urbo okupesis da trupi del [[Pakto di Warszawa]], qui sufokis tale nomizita [[printempo di Praha]]. Poke pose, ol divenis chef-urbo di tale nomizita "Socialista Republiko Slovaka", un ek la du stati de la federuro [[Chekoslovakia]].
Pos ke komunista partiso asumis la povo en [[Chekoslovakia]] en 1948, la habitantaro dil urbo kreskis rapide, ed atingis 90% de la habitantaro di [[Slovakia]]. Granda rezidala zoni konstruktesis, ed anke la ponto ''Nový Most'' e la sideyo di la Radio Slovakia. En 1968, l'urbo okupesis da trupi del [[Pakto di Warszawa]], qui sufokis tale nomizita [[printempo di Praha]]. Poke pose, ol divenis chef-urbo di tale nomizita "Republiko Socialista Slovaka", un ek la du stati de la federuro [[Chekoslovakia]].


En 1988, eventis granda populara demonstro qua demandis religiala libereso, qua divenis konocata kom "demonstro di la kandeli". En 1989 l'urbo divenis un ek la centri di tale nomizita "[[revoluciono di veluro]]", qua rezultis la fino di komunista rejimo.
En 1988, eventis granda populara demonstro qua demandis religiala libereso, qua divenis konocata kom "demonstro di la kandeli". En 1989 l'urbo divenis un ek la centri di tale nomizita "[[revoluciono di veluro]]", qua rezultis la fino di komunista rejimo.
Lineo 60: Lineo 60:
En 1993 Chekoslovakia finis existar, e Bratislava divenis chef-urbo di nedependanta [[Slovakia]]. Dum la [[yari 1990a]] e komenco dil [[21ma yarcento]] l'urbo recevis granda quanto di exterlanda koloko, e l'ekonomio kreskis rapide. L'urbo anke gastigis multa eventi kulturala e politikala, exemple la renkontro inter [[George W. Bush]] e [[Vladimir Vladimirovich Putin|Vladimir Putin]], en 2005. Anke [[turismo]] divenis importanta fonto di revenui por la urbo.
En 1993 Chekoslovakia finis existar, e Bratislava divenis chef-urbo di nedependanta [[Slovakia]]. Dum la [[yari 1990a]] e komenco dil [[21ma yarcento]] l'urbo recevis granda quanto di exterlanda koloko, e l'ekonomio kreskis rapide. L'urbo anke gastigis multa eventi kulturala e politikala, exemple la renkontro inter [[George W. Bush]] e [[Vladimir Vladimirovich Putin|Vladimir Putin]], en 2005. Anke [[turismo]] divenis importanta fonto di revenui por la urbo.


== Geografio ==
==Geografio==
[[Arkivo:Zimný prístav 3.jpg|thumb|280px|Portuo di Bratislava, che [[Danubio]].]]
[[Arkivo:Zimný prístav 3.jpg|thumb|280px|Portuo di Bratislava, che [[Danubio]].]]
[[Arkivo:Bratislava - Park za prezidentským palácom - View SSE towards Presidential Palace.jpg|thumb|left|280px|Placo avan prezidantala palaco Grassalkovich.]]
[[Arkivo:Bratislava - Park za prezidentským palácom - View SSE towards Presidential Palace.jpg|thumb|left|280px|Placo avan prezidantala palaco Grassalkovich.]]
La [[reliefo]] di Bratislava esas partale kolinoza, jacanta en la du rivi dil [[Danubio]], qua trairas ol deweste adsud-este. Altra importanta fluvio esas [[fluvio Morava|Morava]], qua dimarshas an Danubio che Devín. La maxim alta punto dil urbo jacas 514 metri super la [[marala nivelo]]. Kelka regioni, nome Devín e Devínska Nová Ves, esas vundebla ad inundadi.
La [[reliefo]] di Bratislava esas partale kolinoza, jacanta en la du rivi dil [[Danubio]], qua trairas ol deweste adsud-este. Altra importanta fluvio esas [[fluvio Morava|Morava]], qua dimarshas an Danubio che Devín. La maxim alta punto dil urbo jacas 514 metri super la [[marala nivelo]]. Kelka regioni, nome Devín e Devínska Nová Ves, esas vundebla ad inundadi.


La klimato dil urbo esas kontinentala (''Cfb/Dfb'' segun la [[klimatala klasifikuro da Köppen]]), kun quar sezoni klare definita. La mezavalora [[temperaturo]] en januaro ([[vintro]]) esas -0,4°C, dum ke la mezavalora temperaturo en julio ([[somero]]) esas 21,3°C.
La klimato dil urbo esas kontinentala (''Cfb/Dfb'' segun la [[klimatala klasifikuro da Köppen]]), kun quar sezoni klare definita. La mezavalora [[temperaturo]] en januaro ([[vintro]]) esas -0,4°C, kontre ke la mezavalora temperaturo en julio ([[somero]]) esas 21,3°C.


La mezavalora yarala [[pluvo-quanto]] esas 565 mm, e la maxim pluvoza monato esas agosto, kun mezavalore 59 mm.
La mezavalora yarala [[pluvo-quanto]] esas 565 mm, e la maxim pluvoza monato esas agosto, kun mezavalore 59 mm.
Lineo 71: Lineo 71:
{{Panoramo|Bratislava Panorama 01.jpg|1000px|<center>Panoramo pri Bratislava, kun [[Danubio]]. Sinistre, l'antiqua quarteri.</center>}}
{{Panoramo|Bratislava Panorama 01.jpg|1000px|<center>Panoramo pri Bratislava, kun [[Danubio]]. Sinistre, l'antiqua quarteri.</center>}}


== Referi ==
==Turismo==
[[Arkivo:Bratislava10Slovakia72.JPG|thumb|250px|Strado Michalská, an la centro historiala.]]
En 2006 existis 77 komercala loki por gastigar turisti, di qui 45 esis hoteli, kun entote 9940 liti.<ref name="Tourism">{{Extera ligilo|editero= City of Bratislava|titulo=Turistická sezóna v Bratislave (Tourist season in Bratislava) |publikigita ye=23ma di mayo 2007 |vidita ye=1ma di junio 2007 |idiomo={{sk}}|url= https://web.archive.org/web/20070927200608/http://www.bratislava.sk/vismo5/dokumenty2.asp?u=700000&id_org=700000&id=79947}}</ref> Entote {{formatnum:686201}} viziteri dormis en la urbo, di qui {{formatnum:454870}} esis stranjeri.

Malgre mikra, la historiala centro dil urbo koncentras multa kafeerii, drinkerii e restorerii, ed anke suveniro-butiki. Existas turo ube turisti povas vizitar adminime 5 restorerii e drinkerii dum quar hori.<ref>{{extera ligilo|url=https://www.viator.com/tours/Bratislava/TRADITIONAL-FOOD-TOUR/d5561-88644P1|titulo=Bratislava Foodie Tour}}</ref>

[[Arkivo:Bratislava,_Hrad,_Slovensko.jpg|thumb|left|320px|Kastelo di Bratislava]]
Lua [[kastelo]], konstruktita sur kolino proxim [[Danubio]] en regiono qua ja habitesis dum [[neolitiko]], mencionesis unesmafoye en 907, judikata kom la yaro di la fondo dil urbo. Restaji de ca anciena fortifikuro duras existar en lua teraso. La nuna edifico komencis konstruktesar en 1431, dum la regno di Sigmund. Pos ke Otomani invadis [[Buda]] en 1529, Bratislava divenis chef-urbo dil rejio, e le Habsburg rikonstruktis la kastelo segun stilo de [[Renesanco]]. En 1784, pos ke la chef-urbo dil rejio transferesis a Wien, la kastelo transformesis en [[seminario]]. En 1802 ol transformesis en [[kazerno]], e lua palaco e kelk altra edifici destruktesis da incendio en 1811. Erste en 1953, pos la duesma mondomilito, la kastelo komencis restauresar, e la restauro finis en 1968, segun stilo del epoko di Maria Theresia. Nun ol gastigas la Nacionala Muzeo Slovaka. Altra restauri facesis de 2008 til 2014, inkluzite lua gardeni.<ref>{{extera ligilo|url=http://www.bratislava-hrad.sk/historia |titulo=História Bratislavského hradu|vidita ye=28ma di julio 2022|idiomo={{sk}}}}</ref><ref name=Top10>{{extera ligilo|titulo=Top 10 in Bratislava |url=https://www.visitbratislava.com/top-10-in-bratislava/|vidita ye=28ma di julio 2022|idiomo={{en}}}}</ref> La kusto por vizitar ol esas 10 Euri.

[[Arkivo:Slovakia-Devin_castle8.JPG|thumb|320px|Ruini dil kastelo Devín.]]
[[Arkivo:Rusovce 13 01.jpg|thumb|left|320px|Domego ''Rusovce'']]
La kastelo Devín (Slovake: ''hrad Devín'') konstruktesis de la yaro 864 til la 15ma yarcento. Ol jacas sur kolino kun [[altitudo]] di 212 metri, en regiono ja habitita dum [[neolitiko]]. La restaji di un ek lua turmi jacas ube rivero Morava debushas an Danubio. Parti de la kastelo rikonstruktesis dum la 20ma yarcento. Arkeologial exkavaji renkontris restaji de anciena Romana turmo de la 1ma yarcento ibe.

La domego ''Rusovce'' konstruktesis de 1841 til 1846 segun stilo Neogotika, por komto Emanuel Zichy de Ferraris. Ol uzesis por mariaji di membri del aristokrataro. En 1907 ol kompresis dal komto, pose princo Elemér Lónyay, qua gastigis, inter altri, Nobel-premiizito pri paco [[Bertha von Suttner]] e l'arkiduko [[Franz Ferdinand de Austria]]. En 1945 Elemér Lónyay e lua spozino fugis pro l'avanco di [[Reda Armeo]], ed en 1946, ante mortar, lu transferis la proprieto a monaki Benediktini.

Pro la proximeso di Karpati, Bratislava havas foresti proxim lua centro. La verda areo dil urbo amontas a 46,8 km², equivalanta a 110 m² di verda areo po habitanto. La Foresto-Parko di Bratislava (''Bratislavský lesný park''), havanta entote 27,3 km², di qui 96% kovresas da foresti, esas loko multe vizitata da lua habitanti e da turisti.

;Kirki
[[Arkivo:Cathedral of Saint Martin in Bratislava, view from Nový most viewpoint (cropped).jpg|thumb|320px|Katedralo di Santa Martinus.]]
[[Arkivo:Modrý kostol svätej Alžbety. Iglesia Azul 4.jpg|thumb|left|320px|Kirko di Santa Elizabet.]]
La [[katedralo]] di Santa Martinus konstruktesis de la 13ma til la 16ma yarcenti, ed esis la loko ube kronizesis Habsburga monarki til ke la chef-urbo dil rejio transferesis a Wien. Existas kopiuro di la krono, pezanta 150 kilogrami, en lua topo.<ref name=Top10/>

La Kirko di Santa Elizabet, o Blua Kirko (Slovake: ''Kostol svätej Alžbety'') jacas an la historiala centro di Bratislava. Ol konstruktesis de 1908 til 1913, e konsakresas a Santa Elizabet, qua reprezentesas donanta almoni a la povri. La kirko esas multe requizitata por mariaji e bapti.<ref name=Top10/>

La Kirko di Santa Franciskus (Slovake: ''Františkánsky kostol'' o ''Kostol Zvestovania Pána'') esas la maxim anciena religioza edifico an la centrala quartero di Bratislava. Ol kompleteskis en 1297, dum la regno di András la 3ma di Hungaria. L'edifico domajesis diversafoye da incendii e da ter-tremo, e nur lua presbiterio esas originala. Ol esas un ek la maxim bona exemplero pri Gotik artitekturo del urbo.

==Referi ==
{{reflist}}
{{reflist}}



Versiono ye 13:12, 28 jul. 2022

Bratislava
Kelk imaji pri Bratislava.
Standardo Blazono
Lando: Slovakia
Informo:
Fondita ye: 907
Latitudo: 48°08'11"N
Longitudo: 17°06'46"E
Altitudo: 134 m
Surfaco: 367,6 km²
Habitanti: 440 948 (2020)
Denseso di habitantaro: 1195,06 hab./km²
Horala zono: UTC+1
(UTC+2 dum somero)
Urbestro: Matúš Vallo
• Bratislava
Oficala retosituo:
www.bratislava.sk
Historiala centro di Bratislava.

Bratislava (Slovake til 1919: Prešporok/Prešporek; Germane: Pressburg/Preßburg) esas chef-urbo di Slovakia. Segun statistiki de 2020, ol havis 440 948 habitanti. Lua tota surfaco esas 367,59km².

Bratislava havas la maxim granda denseso di habitantaro de central Europa. La sideyo dil guvernerio e dil parlamento di Slovakia jacas en ol. L'urbo esas importanta centro pri l'arti, kulturo ed eduko, ed anke l'ekonomiala centro di la lando. La montaro Karpati (Malé Karpaty, o "mikra Karpati") komencas proxim l'urbo.

Bratislava distas 62 km de Wien, 196 km de Budapest, 289 km de Praha e 681 km de Berlin[1].

Historio

La figuro Biatec en moneto Kelta (adsinistre) e lua kopiuro en 5-koruna moneto.

Homi ja habitis la regiono di Bratislava dum neolitiko. La maxim anciena vilajeto qua existis ibe evas de 5.000 aK. Cirkume 200 aK Kelta populi vivis ibe. L'unesma habitanti de raso Slava arivis ibe inter la yarcenti 5ma e 6ma.

Dum la 10ma yarcento, la regiono di Bratislava divenis parto dil rejio Hungaria, e divenis importanta komercala urbo an la frontiero dil rejio. András la 3ma donis privileji di urbo a Bratislava en 1291,[2] ed ol deklaresis rejala urbo en 1405.

Kande rejio Hungaria okupesis dal Turki en 1526, ol dividesis en tri parti: la nedependanta princio Transilvania, la provinco Buda okupita dal Otomani, e la parto kontrolita dal Santa Romana Imperio. Bratislava jacis en ca lasta regiono, e recevis forta influo Germana til l'ekpulso dil Otomani de Hungaria en 1686.

Bratislava en 1787.

L'urbo prosperis dum la 18ma yarcento sub regno di Maria Theresia di Austria, e divenis la precipua urbo de la teritorii di nuna Slovakia e Hungaria. La habitantaro triopleskis, multa nova palaci, monakeyi e stradi konstruktesis, e l'urbo transformesis en centro kulturala e por la sociala vivo di la regiono. Tamen, dum la regno di Joseph la 2ma l'urbo komencis perdar prestijo, nome pos ke ilu transferis la juveli de la krono a Wien, e kande la maxim multa nobeli translojis a Buda. En 1783, fondesis l'unesma jurnalo en la Slovaka: Presspurske Nowiny, e publikigesis l'unesma novelo en la Slovaka.

La historio dil urbo dum la 19ma yarcento ligesas ad importanta eventi en Europa. Exemple, la kontrato di Pressburg (anciena nomo dil urbo) inter Francia ed Austria signatesis ibe en 1805. La kastelo di Devín demolisesis dal Napoleonala trupi en 1809. Kom reakto a la revolucioni di 1848, lora imperiestro Ferdinand la 1ma di Austria signatesis tale nomizita "legi di marto", qui abolisis serfeso. Anke dum la 19ma yarcento, l'urbo rapide industriizesis. L'unesma ferovoyo, qua ligis l'urbo a Svätý Jur, inauguresis en 1840, e nova lineo liganta Bratislava a Wien inauguresis en 1848. L'unesma ponto super Danubio, Starý Most, inauguresis en 1891.

Bratislava dum la komenco dil 20ma yarcento.

Ante l'unesma mondomilito 42% de lua habitantaro esis Germani, 41% esis Hungari e 15% esis Slovaki. L'unesma demografiala kontado pos la milito, en 1919, trovis 36% Germani, 33% Slovaki e 29% Hungari. Tamen, la motivo di ta modifiko posible esis pro diferanta deklaro di nacionaneso, vice pro kambio di populi. Multa habitanti esis bilingua o trilingua, ed apartenis a plu kam un kulturo.

Kande la mondomilito finis e Chekoslovakia kreesis ye la 28ma di oktobro 1918, Bratislava enkorpigesis dal nova stato, malgre la nevolunto de lua reprezenteri.[3] La dominacanta habitantaro de etnii Hungara e Germana impedis l'anexo di Bratislava, e Chekoslovakia deklaris ol libera urbo. Tamen, en januaro 1919, soldati Chekoslovakiana arivis por enkorpigar ol a la nova lando. Ye la 27ma di marto 1919 la nomo Bratislava adoptesis definitive.

Slovaka trupi paradas, 1940.

En 1938, Naziista Germania anexis Austria (tale nomizita Anschluss) ed anke la nedependanta municipi Petržalka e Devín, aleginte etniala motivi. Ye la 14ma di marto 1939, Bratislava deklaresis chef-urbo dil unesma Republiko Slovaka, tamen kontrolita da Germania. De 1941 til 1942, e de 1944 til 1945 la nova guvernerio Slovaka ekpulsis cirkume 15 mil judi, la maxim multa sendesis a koncentreyi. Bratislava bombardesis dal Federiti, okupesis dal Germani en 1944, e fine liberigesis dal Sovietiani ye la 4ma di aprilo 1945. Pos la duesma mondomilito la maxim multa Germani evakuesis da Germana autoritatozi, e la cetera qui retroiris al urbo ekpulsesis pos dekreto dal prezidanto Edvard Beneš.

Pos ke komunista partiso asumis la povo en Chekoslovakia en 1948, la habitantaro dil urbo kreskis rapide, ed atingis 90% de la habitantaro di Slovakia. Granda rezidala zoni konstruktesis, ed anke la ponto Nový Most e la sideyo di la Radio Slovakia. En 1968, l'urbo okupesis da trupi del Pakto di Warszawa, qui sufokis tale nomizita printempo di Praha. Poke pose, ol divenis chef-urbo di tale nomizita "Republiko Socialista Slovaka", un ek la du stati de la federuro Chekoslovakia.

En 1988, eventis granda populara demonstro qua demandis religiala libereso, qua divenis konocata kom "demonstro di la kandeli". En 1989 l'urbo divenis un ek la centri di tale nomizita "revoluciono di veluro", qua rezultis la fino di komunista rejimo.

En 1993 Chekoslovakia finis existar, e Bratislava divenis chef-urbo di nedependanta Slovakia. Dum la yari 1990a e komenco dil 21ma yarcento l'urbo recevis granda quanto di exterlanda koloko, e l'ekonomio kreskis rapide. L'urbo anke gastigis multa eventi kulturala e politikala, exemple la renkontro inter George W. Bush e Vladimir Putin, en 2005. Anke turismo divenis importanta fonto di revenui por la urbo.

Geografio

Portuo di Bratislava, che Danubio.
Placo avan prezidantala palaco Grassalkovich.

La reliefo di Bratislava esas partale kolinoza, jacanta en la du rivi dil Danubio, qua trairas ol deweste adsud-este. Altra importanta fluvio esas Morava, qua dimarshas an Danubio che Devín. La maxim alta punto dil urbo jacas 514 metri super la marala nivelo. Kelka regioni, nome Devín e Devínska Nová Ves, esas vundebla ad inundadi.

La klimato dil urbo esas kontinentala (Cfb/Dfb segun la klimatala klasifikuro da Köppen), kun quar sezoni klare definita. La mezavalora temperaturo en januaro (vintro) esas -0,4°C, kontre ke la mezavalora temperaturo en julio (somero) esas 21,3°C.

La mezavalora yarala pluvo-quanto esas 565 mm, e la maxim pluvoza monato esas agosto, kun mezavalore 59 mm.

Panoramo pri Bratislava, kun Danubio. Sinistre, l'antiqua quarteri.
Panoramo pri Bratislava, kun Danubio. Sinistre, l'antiqua quarteri.

Turismo

Strado Michalská, an la centro historiala.

En 2006 existis 77 komercala loki por gastigar turisti, di qui 45 esis hoteli, kun entote 9940 liti.[4] Entote 686 201 viziteri dormis en la urbo, di qui 454 870 esis stranjeri.

Malgre mikra, la historiala centro dil urbo koncentras multa kafeerii, drinkerii e restorerii, ed anke suveniro-butiki. Existas turo ube turisti povas vizitar adminime 5 restorerii e drinkerii dum quar hori.[5]

Kastelo di Bratislava

Lua kastelo, konstruktita sur kolino proxim Danubio en regiono qua ja habitesis dum neolitiko, mencionesis unesmafoye en 907, judikata kom la yaro di la fondo dil urbo. Restaji de ca anciena fortifikuro duras existar en lua teraso. La nuna edifico komencis konstruktesar en 1431, dum la regno di Sigmund. Pos ke Otomani invadis Buda en 1529, Bratislava divenis chef-urbo dil rejio, e le Habsburg rikonstruktis la kastelo segun stilo de Renesanco. En 1784, pos ke la chef-urbo dil rejio transferesis a Wien, la kastelo transformesis en seminario. En 1802 ol transformesis en kazerno, e lua palaco e kelk altra edifici destruktesis da incendio en 1811. Erste en 1953, pos la duesma mondomilito, la kastelo komencis restauresar, e la restauro finis en 1968, segun stilo del epoko di Maria Theresia. Nun ol gastigas la Nacionala Muzeo Slovaka. Altra restauri facesis de 2008 til 2014, inkluzite lua gardeni.[6][7] La kusto por vizitar ol esas 10 Euri.

Ruini dil kastelo Devín.
Domego Rusovce

La kastelo Devín (Slovake: hrad Devín) konstruktesis de la yaro 864 til la 15ma yarcento. Ol jacas sur kolino kun altitudo di 212 metri, en regiono ja habitita dum neolitiko. La restaji di un ek lua turmi jacas ube rivero Morava debushas an Danubio. Parti de la kastelo rikonstruktesis dum la 20ma yarcento. Arkeologial exkavaji renkontris restaji de anciena Romana turmo de la 1ma yarcento ibe.

La domego Rusovce konstruktesis de 1841 til 1846 segun stilo Neogotika, por komto Emanuel Zichy de Ferraris. Ol uzesis por mariaji di membri del aristokrataro. En 1907 ol kompresis dal komto, pose princo Elemér Lónyay, qua gastigis, inter altri, Nobel-premiizito pri paco Bertha von Suttner e l'arkiduko Franz Ferdinand de Austria. En 1945 Elemér Lónyay e lua spozino fugis pro l'avanco di Reda Armeo, ed en 1946, ante mortar, lu transferis la proprieto a monaki Benediktini.

Pro la proximeso di Karpati, Bratislava havas foresti proxim lua centro. La verda areo dil urbo amontas a 46,8 km², equivalanta a 110 m² di verda areo po habitanto. La Foresto-Parko di Bratislava (Bratislavský lesný park), havanta entote 27,3 km², di qui 96% kovresas da foresti, esas loko multe vizitata da lua habitanti e da turisti.

Kirki
Katedralo di Santa Martinus.
Kirko di Santa Elizabet.

La katedralo di Santa Martinus konstruktesis de la 13ma til la 16ma yarcenti, ed esis la loko ube kronizesis Habsburga monarki til ke la chef-urbo dil rejio transferesis a Wien. Existas kopiuro di la krono, pezanta 150 kilogrami, en lua topo.[7]

La Kirko di Santa Elizabet, o Blua Kirko (Slovake: Kostol svätej Alžbety) jacas an la historiala centro di Bratislava. Ol konstruktesis de 1908 til 1913, e konsakresas a Santa Elizabet, qua reprezentesas donanta almoni a la povri. La kirko esas multe requizitata por mariaji e bapti.[7]

La Kirko di Santa Franciskus (Slovake: Františkánsky kostol o Kostol Zvestovania Pána) esas la maxim anciena religioza edifico an la centrala quartero di Bratislava. Ol kompleteskis en 1297, dum la regno di András la 3ma di Hungaria. L'edifico domajesis diversafoye da incendii e da ter-tremo, e nur lua presbiterio esas originala. Ol esas un ek la maxim bona exemplero pri Gotik artitekturo del urbo.

Referi

  1. Distance From Bratislava to Berlin - URL vidita ye 15ma di mayo 2018. 
  2. Špiesz, «Bratislava v stredoveku», p. 43
  3. Lacika, Ján:Bratislava.  Publikigita da DAJAMA, Visiting Slovakia.  Loko di publikigo: Bratislava, Slovakia. Dato di publikigo: 2000.  Idiomo: Angla. 
  4. Turistická sezóna v Bratislave (Tourist season in Bratislava) - Publikigita da City of Bratislava. Dato di publikigo: 23ma di mayo 2007. URL vidita ye 1ma di junio 2007. Idiomo: Slovaka.
  5. Bratislava Foodie Tour -
  6. História Bratislavského hradu - URL vidita ye 28ma di julio 2022. Idiomo: Slovaka.
  7. 7,0 7,1 7,2 Top 10 in Bratislava - URL vidita ye 28ma di julio 2022. Idiomo: Angla.
Chef-urbi di Europana landi

Amsterdam · Andorra la Vella · Athina · Bakı · Beograd  · Berlin · Bern · Bratislava · Bruxel · Budapest · București · Chișinău · Dublin · Helsinki · Kiyiv · København · Lisboa · Ljubljana · London · Luxemburg · Madrid · Minsk · Monako · Moskva · Nikosia · Oslo · Paris · Podgorica · Praha  · Reykjavík · Rīga · Roma · San-Marino · Sarajevo · Skopje  · Sofiya · Stockholm · Tallinn · Tbilisi · Tirane · Vaduz · Valletta  · Warszawa · Vatikano · Wien · Vilnius · Yerevan · Zagreb