Gibraltar
| Gibraltar | ||
| Gibraltar | ||
|
| |
| Standardo di Gibraltar | Blazono di Gibraltar | |
| Nacionala himno: | ||
| God Save the Queen | ||
| ||
Lingui:
| ||
| Oficala lingui: | Angla | |
| Tipo: | reprezentiva demokratio | |
| · Rejo: | Charles la 3ma | |
| · Chefa ministro: | Fabian Picardo | |
| · Totala: | 6,7 km² | |
Habitanti: (217ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 29 629 (2023) | |
| · Denseso di habitantaro: | 4357 hab./km² | |
Plusa informi:
| ||
| Valuto: | Pundo de Gibraltar | |
| Veho-latero: | dextre | |
| ISO: | GI
| |
GIB
| ||
292
| ||
| Reto-domeno: | .gi* | |
Gibraltar esas mikra e rokoza transmara teritorio Britaniana, jacanta an la rivo dil samnoma stretajo, sude de Hispania e norde de Maroko, inter l'Atlantiko e Mediteraneo.
La nomo dil teritorio devenas del Araba Jebel-al-Tarik signifikante 'monto di Tarik'. Ol nomizesis pro l'Araba generalo Tarik ibn Zaid, qua kaptis Gibraltar en 711.
Bazala fakti pri Gibraltar.
Historio[redaktar | redaktar fonto]
Che kaverno Gorham trovesis restaji del Homo neanderthalensis, evanta 50 mil yari.[1] Homo sapiens duris uzar la kaverni de Gibraltar pos ke la Neanderthal-i extingesis. Anciena herdi e petr-objekti de 40 mil til 5 mil yari ante nun trovesis en la kaverno Gorham.[2]
Pos la krulo di Romana imperio, Gibraltar restis kurtatempe kontrolita dal Vandali, qui trairis la stretajo pos invito da Bonifatius, lor la chefo dil teritorio. Ol pose apartenis a Vizigota rejio di Hispania dum preske 300 yari, de 414 til 711. Ca yaro, pos unesma atako facita en 710, Tariq ibn Ziyad trairis la stretajo e desembarkis proxim la nuna Gibraltar. La monto existanta an la peninsulo, nomizita Mons Calpe dal Romani, rinomizesis Jabal Ṭāriq (جبل طارق), "la monto di Tarik", origino dil nomo Gibraltar. En 1160, sultano Abd al-Mu'min imperis la konstrukto di permananta kolonieto ibe, inkluzite kastelo.
Tra la kontrato di Utrecht en 1713, Unionita Rejio recevis la teritorio de Hispania. Hispani siejis la teritorio e probis, sensucese, rikaptar ol en 1727. Li itere probis kaptar la teritorio de 1779 til 1783, cafoye suportita dal Franci, dum l'Usana nedependo-milito.
Pos destruktiva siejo, l'urbo rikonstruktesis preske komplete. Giovanni Maria Boschetti, qua esis masonisto o mem injenioro de Milano konstruktis la viktualiokontoro por furnisar provizuri a navi, ed altra edifici. Dum Napoleonala militi, Gibraltar divenis importanta bazo por Rejala Mar-armeo Britaniana, nome dum la batalio di Trafalgar, eventinta ye la 21ma di oktobro 1805. Dum la milito di Krimea de 1854 til 1856, ol esis un ek tale nomizita "Imperiala fortresi", ensemble kun Halifax en Nova-Skotia, Bermuda, e Malta.
Dum la 18ma yarcento, lua militala garnizono havis de 1000 til 5000 personi. Dum la komenco di la 19ma yarcento ol augmentesis til 17 mil habitanti, kande personi de multa loki di Mediteraneo - Italiani, Portugalani, Maltani, Franci, Judi - establisis permananta rezideyo en la peninsulo. Lua strategiala importo augmentis pos l'inauguro di kanalo di Suez, nam ol jacis an la marala voyo qua ligis Britania a lua orientala posedaji. Dum la fino dil 19ma yarcento, la fortifikuri di la peninsulo modernigesis.
Dum la duesma mondomilito, la maxim multa civili de Gibraltar evakuesis, precipue a London, ma anke a Maroko e Portugal.
Geografio[redaktar | redaktar fonto]
Gibraltar havas entote 6,7 km², 12 km di litoro e 1,2 km-a terala frontiero kun Hispania. L'urbeto La Línea de la Concepción jacas an Hispana latero de la frontiero. Existas du "rivi" en Gibraltar: an la westala rivo (Westside) rezidas la maxim multa habitanti, kontre ke an l'estala rivo jacas la quarteri Sandy Bay e Catalan Bay. Gibraltar havas nula administrala subdividuro, ma subdividesas en 7 rezidala arei.
Lua teritorio konsistas ek monto de kalkopetro alta de 426 metri ("Roko di Gibraltar", o simple "La Roko"), e la streta litorala plano qua cirkondas ol. Gibraltar havas nula fluvio e preske nula nesalizata aquo, ecepte poka naturala putei norde de lua teritorio, e mustas dessalizar aquo del oceano por homala uzo.
Malgre lua mikra surfaco, plua kam 500 speci di planti vivas ibe. La kulmino di La Roko kovresas da naturala rezerveyo, ube habitas cirkume 230 Barbara simii, l'unika sovaja speco di simio de Europa.
La klimato di Gibraltar esas Mediteraneala, kun pluvoza vintri e varma e sika someri. Lua mezavalora yarala pluvo-quanto esas 793 mm.
Ekonomio[redaktar | redaktar fonto]
| Precipua artiklo: Ekonomio di Gibraltar |
Demografio[redaktar | redaktar fonto]
Segun statistiki de The World Factbook por 2023, Gibraltar havis 29 629 habitanti. Segun etnio, esis Gibraltarani (79%), altra Britaniani (13,2%), Hispani (2,1%), Marokani (1,6%), altra Europani (2,4%), e 1,6% apartenas ad altra etnii.[3]
La linguo oficala esas Angla. Altra lingui parolata esas Hispana, Italiana, Araba e Portugalana.[3]
La procento di habitantaro segun religio en esis: katoliki (72,1%), Anglikani (7,7%), altra Kristani (3,8%), Mohamedani (3,6%), Judaisti (2,4%), Hinduisti (2%), altri 1,1%, sen religio esis 7,1%, e 0,1% ne informis pri religio.[3]
Kulturo[redaktar | redaktar fonto]
La Gibraltarana rezultas de la diversa origini de lua populo. Quankam la maxim multa influi esas Hispana (nome de Andaluzia) ed Angla, existas komunitati di altra populi, exemple Genovani, Maltani, Portugalani, Germani, Sefarda judi, Marokani ed Indiani. Britaniana influo restas granda, e l'Angla esas l'oficala linguo. Brodkasto-kompanio Gibraltar Broadcasting Corporation transmisas televiziono-signalo e radio-signalo, en FM, UHF e mez-ondo. Jurnalo Gibraltar Chronicle esas la 2ma maxim anciena de la mondo en Angla linguo.
Futbalo esas la maxim populara sporto en Gibraltar.
Referi[redaktar | redaktar fonto]
- ↑ Gibraltar - Publikigita da NBC News. Dato di publikigo: 2006. URL vidita ye 8 January 2010.
- ↑ Autoro: J. C. Finlayson, R. N. E. Barton, C. B. Stringer. Les Premiers Hommes Modernes de la Peninsule Iberique. Actes du Colloque de la Commission VIII de l'UISPP. Publikigita da Instituto Português de Arqueologia. Loko di publikigo: Lisboa. Dato di publikigo: 2001. Pagino/pagini: 48. Videz chapitro: The Gibraltar Neanderthals and their Extinction.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Gibraltar - The World Factbook - Publikigita da CIA. URL vidita ye 21ma di aprilo 2020.