Latina alfabeto

De Wikipedio
Ica artiklo bezonas revizo da ula persono qua konocas ambe Ido, ed ica temo ciencala, teknologiala, matematikala, filozofiala, sportala, edc.
Ka vu povas helpar ni revizar ol?
Bazala latina alfabeto
Aa Bb Cc Dd
Ee Ff Gg Hh
Ii Jj Kk Ll
Mm Nn Oo Pp
Qq Rr Ss Tt
Uu Vv Ww Xx
Yy Zz

Latina alfabeto esas la skripto-sistemo uzita unesmafoye dal Romani por skribar Latina linguo. Lua bazala literi esas A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z.

Latina alfabeto ne suficas por skribar omna lingui, e nova literi e diakritiki kreesis ed adjuntesis a la bazal alfabeto. Nova litero-signi esas, exemple Ç Å Ä Ö Ã Õ Ñ e Š, Ž. Omna skribita (literala) linguo havas literi en propra ordino.

La developo di Latinala literi originis de Egiptiana hieroglifi. En l'anciena Egiptia la texti skribesis per imajo-signi (ideografio). Ula signo povis expresar tota ula vorto, ma proxim la fino dil anciena rejio Egiptiana, altra signi kreesis por expresar silabi o foni. Pose l'imaji transformis en Sinaia formi qui esis modeli por Semida e Foinikiana literi en areo di Siria e Palestina. En Foinikia on uzis literi nur por konsonanto-soni. Grekiani recevis Foinikiana literi e kreis plusa literi por vokali. Samatempe la direciono di lektado divenis de <-- a -->, ed ula literi turnis 180˚, ula literi 90˚. De la literi Greka developesis Kirila e Latina literi. Dum Romana ero on uzis nur mayuskuli (granda literi). Klasika alfabeto esis uzebla en 3ma yarcento aK


Latinala literi e lia origini:

A[redaktar | redaktar fonto]

< Greka alfa Α
< Foinikiana alef = Hebrea ‘bovulo’
< imajo pri bovulo-kapo

B[redaktar | redaktar fonto]

< Greka beta Β
< Foinikiana beth = Hebrea ‘domo’
< imajo pri domo-fundamento

C[redaktar | redaktar fonto]

< Romana C [g] ed [k] ma pronuncado [k] vinkis
< Greka gamma Γ
< Semida C [gimel] = nuntempa G [g]
< imajo pri kamelo-kapo e nuko

D[redaktar | redaktar fonto]

< Greka delta Δ
< Semida daleth ‘pordo’
< imajo pri pordo

E[redaktar | redaktar fonto]

< Greka epsilon Ε [e]
< Semida [h]
< imajo pri homulo (1)

F[redaktar | redaktar fonto]

< Romana [f]
< Greka digamma [v]
< Semida litero [vau]
< ?

G[redaktar | redaktar fonto]

< Romana [k], nova litero G [g]
< Greka gamma Γ (videz C)

H[redaktar | redaktar fonto]

< Romana [h]
< Greka eta Η longa vokalo [ii]
< Semida cheth [h]
< imajo pri homulo (2)

I[redaktar | redaktar fonto]

< Romana [i] ed [y]
< Greka iota Ι [i]
< Foinikiana yod [y]
< imajo pri manuo (1)

J[redaktar | redaktar fonto]

< Nova litero ye meza ero [y] (videz I)

K[redaktar | redaktar fonto]

< ye meza ero itere K
< Romana [k] desaparis ma on uzis C [k]
< Greka kappa Κ
< Semida kaph
< imajo pri manuo (2)

L[redaktar | redaktar fonto]

< Romana
< Greka lambda Λ
< Semida lamed

M[redaktar | redaktar fonto]

< Romana
< Greka mu Μ
< Semida mem ‘aquo’
< imajo pri aquo

N[redaktar | redaktar fonto]

< Romana
< Greka nu Ν
< Semida nun
< imajo pri serpento

O[redaktar | redaktar fonto]

< Romana
< Greka omikron Ο [o] (Komparez omega Ω [oo])
< Semida ‘ain
< imajo pri okulo

P[redaktar | redaktar fonto]

< Romana
< Greka pi Π
< Semida pe
< imajo pri boko

Q[redaktar | redaktar fonto]

< Romana [k] ma altralatere QU [kw]
< Greka koppa
< Semida kooph [k]
< imajo pri ligita kordo

R[redaktar | redaktar fonto]

< Romana
< Greka rho Ρ
< Semida resh ‘kapo’
< imajo pri homala kapo

S[redaktar | redaktar fonto]

< Romana
< Greka sigma Σ
< Semida shin ‘dento’ (forsan [sh])
< imajo pri monto-somito

T[redaktar | redaktar fonto]

< Romana
< Greka tau Τ
< Semida taw

U[redaktar | redaktar fonto]

< nova litero ye 16-esma yarcento [u] (videz V)

V[redaktar | redaktar fonto]

< til 16ma yarcento [v] ed [u] (videz U)
< Roma V [v] ed [u]
< Greka upsilon Υ
< Semida vau (quale F, V, Y)

W[redaktar | redaktar fonto]

(videz V)

nova litero uzata, exemple en Germana, Angla, Nederlandana W e V, ma altralatere en Sueda, Finlandana W = V

X[redaktar | redaktar fonto]

< Romana [ks]
< Greka [ks]
< Semida samekh

Y[redaktar | redaktar fonto]

en Ido [y] (komparez J)
en Germana, Estoniana, Turkiana Ü [ü]
en Hispana [i]
< Romana: nur en Greka vorti
< Greka upsilon Υ (ne Φ)
< Semida vau (videz F, U, V)

Z[redaktar | redaktar fonto]

< Romana: ne uzesis ma pose kun Greka vorti ad usado
< Greka zeta Ζ
< Semida zayin

Ç[redaktar | redaktar fonto]

en Franca, Portugalana, Kataluniana [s]

Å[redaktar | redaktar fonto]

en Sueda, Norvegiana, Daniana, Finlandana [o]

Ä[redaktar | redaktar fonto]

en Estoniana, Finlandana, Germana, Slovakiana, Sueda
en Daniana, Norvegiana Æ
< AE

Ö[redaktar | redaktar fonto]

en Sueda, Finlandana, Germana, Hungariana, Estoniana
en Dana, Norvegiana Ø
< OE

Ã[redaktar | redaktar fonto]

en Portugalana nazala [a]

Õ[redaktar | redaktar fonto]

en Portugalana nazala [o], en Estoniana dopa, meza e vasta vokalo

Ñ[redaktar | redaktar fonto]

en Hispana [ny]

Š[redaktar | redaktar fonto]

en Finlandana, Estoniana por Idala sh

Ü[redaktar | redaktar fonto]

en Germaniana, Franca, Hungara, Estoniana, Kastiliana, Kataluniana, Turka, Azerbaijanana, Turkmenistanana, Kazakstanana sen Idala equivalo

Ž[redaktar | redaktar fonto]

en Finlandana, Estoniana por Idala j

Videz prizento pri developo ek imajo-signi a Foinikiana literi.
Videz prizento pri tota developo di Latinala literi.