Videz la fonto/fonti por Aruba

{{Provinci stati kantoni
| OficalaNomo             = Aruba
| Flago                   = Flag_of_Aruba.svg
| Blazono                 = Coat of arms of Aruba.svg
| Mapo                    = Aruba_in_its_region.svg
| Chefurbo                = [[Oranjestad]]
| MaximGrandaUrbo         = 
| TipoSubdividuro         = 
| Oficalalingui           = [[Nederlandana linguo|Nederlandana]], [[Papiamento]]
| Guberniestro            = Alfonso Boekhoudt
| Surfaco                 = 193
| Rango_surfaco           = 
| Surfaco_aquo            =
| Habitanti               = {{formatnum:123702}}<ref name=CIA/>
| Rango_habitanti         = 188
| Yaro                    = 2023
| Denseso di habitantaro = 624
| Horo                   = -4:00
| TNP                    = US$ 3,4 miliardi (2019)
| Internet               = https://www.government.aw/
}}
'''Aruba''' esas [[insulo]] en [[Karibia]] ed un ek la nacioni qui formacas [[rejio Nederlando]]. Ol distas 29 km norte de [[Venezuela]]na teritorio.

'''Bazala fakti pri Aruba.'''
== Historio ==
Dum la [[prehistorio]] di Aruba, existis adminime du periodi: arkaika, e nov-Aborijena o ceramik-epoko. L'arkaik okupo duris adminime dum l'[[unesma yarmilo]], e dum ta epoko, populi transvivis de chasado, peskado e kolektado. Ta populi ne praktikis nek [[agrokultivo]] nek ceramiko, e polisis petri por facar lami, chizeli e hakili. On kredas ke ca populi ja habitis Aruba ante 2000 aK. Li desaparis posible cirkume yaro 950, poke pos l'arivo di aborijeni [[populo Arawak|Arawak ''Caquetío'']], veninta de [[Sud-Amerika]].

L'unesma Europani qui vidis l'insulo esis [[Amerigo Vespucci]] ed [[Alonso de Ojeda]], qui postulis ol por [[Hispana imperio]].<ref>{{Extera ligilo|url=https://web.archive.org/web/20190728181637/https://www.aruba.com/us/our-island/history-and-culture/history |titulo=Aruba History |vidita ye=28ma di julio 2019}}</ref>. Amba viri deskriptis Aruba kom "insulo di giganti", pro la staturo dil indijeni ''Caquetío''. Lia deskripto pri l'insulo stimulis lua posa koloniigo. En 1508, Alonso de Ojeda divenis l'unesma guberniestro dil insulo.

Inter 1513 e 1513, Aruba, [[Bonaire]] e [[Kuracao]] despopulizesis. Hispana kapitano Diego Salazar transferis l'aborijeni por koaktita laboro an la kontinento. Multa ek li mortis dum transporto, altri en mineyi ed altri pro epidemio di [[variolo]] en 1518. Ante 1634, la tri insuli esis parto di Hispana provinco Venezuela. Multa insuli che Karibia ne esis profitoza por Hispani, tamen li esis utila por [[pirato|pirati]].

Hispani portis [[kapro|kapri]], [[mutono|mutoni]], [[asno|asni]] ed altra animali ad Aruba. Dum la 17ma yarcento, [[Nederlando|Nederlandani]] kreis lua Kompanio di Westal Indii, e decidis explotar [[salo]] e kultivar [[sukrokano]] (lor monopolo de Portugalani, e pose de Hispani) en Karibia. Li konquestis Aruba en 1636, e kontrolis ol dum preske du yarcenti, til ke Britaniani okupis ol dum [[Napoleonala militi]]. Britanian okupo finis erste en 1816.

En 1927, petrolo-kompanio Royal Dutch Shell kreis komercala brancho proxim [[Oranjestad]], ed en 1928 ol konstruktis petrolo-refinerio ibe, por distilar Venezuelana [[petrolo]]. Dum la [[duesma mondomilito]], Arubana portui divenis importanta por suplear fuelo por la Federiti en Europa.

== Politiko ==
Aruba esas konstitucanta [[monarkio]] del [[rejio Nederlando]], kun interna autonomio, ecepte pri exteral aferi e defenso. La monarko Nederlandana nominas la guberniestro di Aruba por 6-yara mandato. La chefo di guvernerio esas la chefa ministro, nun [[Evelyn Wever-Croes]].

Lua parlamento havas 1 chambro kun 21 membri. Lua membri elektesas direte dal populo por 4-yara mandato.

== Geografio ==
[[Arkivo:Aruba_map.png|thumb|250px|Mapo di Aruba.]]
[[Arkivo:Arikok_NP.jpg|thumb|320px|left|[[Kaktuso|Kaktusi]] che Nacionala parko Arikok.]]
La [[reliefo]] di Aruba esas plana, kun basa kolini e [[plajo|plaji]] kun plaji di blanka sablo weste e sude del insulo. Lua maxim alta punto esas monto Jamanota, kun 188 metri super la [[marala nivelo]]. Aruba distas 77 kilometri weste de [[Kuracao]] e 29 km norde de la rivo di [[Venezuela]].

La dominacanta klimato di Aruba esas [[miarida klimato|miarida]] e varma dum tota yaro. La mezavalora yarala [[temperaturo]] varias poke e moderesas pro la suflo dil [[alizeo|alizei]], esanta inter 26,7 °C e 29,2°C en Oranjestad. La [[vejetantaro]] esas adaptata a la skarsa [[pluvo-quanto]], e konsistas ek [[kaktuso|kaktusi]], espinoza arbusti e sempreverda planti. L'insulo ne havas fluvii o lagi importanta.

La pluvoza sezono iras de la duimo di septembro til la duimo di januaro. La mezavalora yarala [[pluvo-quanto]] esas 470 milimetri en Oranjestad, ma povas esar infre 150 mm kande la klimato afektesas dal [[El-Ninyo]], o superirar 1000 mm kande [[La-Ninya]] afektas la klimato.

== Ekonomio ==
{{PA|Ekonomio di Aruba}}
== Demografio ==
[[Arkivo:Aruba-demography.png|thumb|320px|Demografio di Aruba, 1961-2003]]
[[Arkivo:ARUBA-oranjestad-hafen-1.jpg|thumb|320px|left|[[Oranjestad]].]]
Segun statistiki de ''The World Factbook'' por 2023, Aruba havis {{formatnum:123702}} habitanti.<ref name=CIA/> La maxim multa (66%) esas Arubaani, segun statistiki por 2010. Kolumbiani esas 9,1%, Nederlandani esas 4,3%, Dominikani 4,1%, Venezuelani 3,2%, Kuracaoani 2,2%, Haitiani 1,5%, Surinameani 1,2%, Peruani 1,1%, Chiniani 1,1%, e 6,2% esas altra etnii.<ref name=CIA/>

L'oficala lingui dil insulo esas [[Papiamento-linguo|Papiamento]], parolata kom matrala linguo da 69,4% de la habitantaro en 2010 e [[Nederlandana linguo|Nederlandana]], parolata da 6,1% de la habitantaro ye la sam yaro. Hispana parolesas da 13,7%, Angla da 7,1%, Chiniana da 1,5¨%, altri da 1,7%, e 0,4% ne informis.<ref name=CIA>{{Extera ligilo|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/aruba/|titulo=Aruba - The World Factbook|editero=CIA|vidita ye=17ma di januaro 2024|idiomo={{en}}}}</ref>

Segun la sama statistiki, la [[religio]] kun la maxim granda nombro di adepti en Aruba esas [[katolikismo]]: 75,3% de la habitantaro. Protestanti esas 4,9% (inkluzanta Metodisti, Adventisti, Anglikani ed altri), [[testi di Jehova]] esas 1,7%, altra religii praktikesas da 12%, nula religio da 5,5%, e 0,5% ek la habitanti ne informis pri religio.<ref name=CIA/>

== Kulturo ==

== Referi ==
{{reflist}}
{{Stati en Karibia}}

[[Kategorio:Aruba| ]]