Videz la fonto/fonti por Batalio di Normandia

{{Tabelo-batalio
| imajo= [[Arkivo:Seconde-guerre-mondiale-debarquement-LCVP-6juin1944.jpg|250px]]
| subskriburo= Usana trupi proxim la plajo ''Omaha'', [[Normandia]], ye la [[6ma di junio]] [[1944]].
| batalio= Batalio di Normandia
| konflikto= [[Duesma mondomilito]]
| dato= de la [[6ma di junio]] til la [[25ma di agosto]] [[1944]]
| loko= [[Normandia]], westala [[Francia]]
| rezultajo= decidigiva vinko di westala federiti kontre [[nacional-socialista Germania]].
| armeo1= {{USA}}<br>{{GBR}}<br>{{CAN}}<br>{{AUS}}<br>Poloniana soldati<br>Franca soldati<br>Belgiana soldati<br>{{NZL}}<br>{{NLD}}<br>{{NOR}}<br>Chekoslovakiana soldati<br>{{GRC}}
| armeo2 = [[nacional-socialista Germania]]
| komandero1= [[Dwight D. Eisenhower]]<br>Arthur Tedder<br />[[Bernard Montgomery]]<br />Trafford Leigh-Mallory<br>Bertram Ramsay<br />Omar Bradley<br>Miles Dempsey
| komandero2 = [[Gerd von Rundstedt]]<br />[[Erwin Rommel]]<br />Friedrich Dollmann
| forci1= 1.332.000, proxim la [[24ma di julio]]
| forci2 = 380.000, proxim la [[23ma di julio]]
| perdaji1= cirkume 120.000 morti<ref name=Tamelander/>
| perdaji2 = 113.059 morti<ref name=Tamelander>Tamelander, M, Zetterling, N (2004), ''Avgörandes Ögonblick: Invasionen i Normandie''. Norstedts Förlag, p. 295</ref>
}}
[[Arkivo:Allied Invasion Force.jpg|thumb|320px|left|Desegno montras plaji selektita por desembarki, l'aerala ataki ante la desembarki, e la dispozo di Germana trupi ye la [[6ma di junio]] [[1944]].]]
La '''batalio di Normandia''', kodexo-nomo ''Overlord'', esis [[batalio]] de la [[duesma mondomilito]] qua eventis inter trupi de westala federiti ([[Usa]], [[Unionita Rejio]], [[Kanada]] e [[Australia]], kune soldati de altra nacionalesi (Franca, Polona, Nederlanda, Chekoslovaka, Greka) qui vivis en Anglia) kontre [[nacional-socialista Germania]] en la litoro di [[Normandia]], nordo di [[Francia]]. Ta batalio esis la maxim grand amfibia operaco de la historio, e markizis la komenco di la liberigo di Francia de nacional-socialist okupeso. La federiti sucesis establisar teroveno-plaji en omna loki selektita por desembarki. La trupi anke havis aerala suporto del aer-armei Australiana, Nova-Zelandana e Norvegiana.<ref>{{Citez jurnalo od edituro|nomo=Williams|surnomo=Jeffery|titulo=The long left flank: the hard fought way to the Reich, 1944–1945| editero=Cooper| loko=London| publikigita ye=1988| isbn=0-85052-880-1| pagini=}}</ref>

L'invado di [[Normandia]] komencis per noktal arivo di parashuteri e glit-flugili, e masiva aerala e navala bombardi. Dum la komenco di la matino di la [[6ma di junio]] [[1944]] (la surnomizita "Dio D") komencis amfibia desembarki en kin plaji kodexe nomizita ''Sword'', ''Juno'', ''Omaha'', ''Gold'' ed ''Utah''. La trupi Usana desembarkis en ''Omaha'' ed ''Utah'', Britaniani desembarkis en ''Gold'' e ''Sword'', e Kanadani desembarkis en ''Juno''. Dum la nokto, la cetera trupi aerale transportita arivis.

== La preparadi ==
[[Arkivo:Britain's Landing Craft Wait For D-day. June 1944. Southampton. A23730.jpg|thumb|280px|left|Amfibia transportili en [[Southampton]], [[Anglia]], ante la Dio D.]]
Pos sucesoza amfibia atako Britaniana kontre [[Saint-Nazaire]] ye la [[28ma di marto]] [[1942]], [[Adolf Hitler]] imperis ke tota navala e submarala bazi en l'[[Atlantiko]] esus forte defensita. Mili di koaktita laboreri konstruktis permananta fortifikuri an la litori di [[Belgia]], [[Nederlando]] e [[Francia]]. En la komenco di [[1944]] marshalo [[Erwin Rommel]] indikesis por inspektar e plubonigar la defensiva sistemo. Rommel konsideris la sistemo nesuficanta, e rinforcis ol kun granda bloki di [[betono]], [[mitralioso|mitraliosi]] e [[kanono|kanoni]]. Tamen, la sistemo di defenso nulatempe esis konkluzita.

Westala federiti savis pri la sistemi di defenso, ed ante lansar atako kontre Normandia li kreis falsa operaco nomizita "Operaco Fortitude" (subdividita en Fortitude Nordo e Fortitude Sudo) por trompar Germani pri lua reala skopi. E pos komencar desembarki ye la [[6ma di junio]] [[1944]] la falsa operaci duris, por trompar duopl agenti servinta Germania e preventar la sendajo di rinforci. Hitler pensis ke la precipua atako lansesus tra la [[Stretajo di Dover]], til esar plu tarda.

== L'operaco Overlord ==
[[Arkivo:LCTs beeing loaded June 1944.jpg|thumb|280px|left|Usana trupi pronta por embarkar vers Normandia.]]
L'operaco recevis navala ed aerala suporto de Angla, Nova-Zelandana e Kanadan aer-armei e de Australiana, Usana e Britaniana mar-armei, e komencis dum la nokto, per lansado di parashutala soldati e tri divizioni di glit-fugili, plu masiva aerala e navala bombardo kontre Germana fortifikuri. La desembarki komencis dum jornesko en kin plaji qui recevis la kodexo-nomi ''Juno'', ''Gold'', ''Omaha'', ''Utah'' e ''Sword'', alonge 80 km di Normandiana litoro. Entote, {{formatnum:6939}} navi e amfibia transportili uzesis por sendar trupi ed equipuri a la plaji.

Ante l'invado, Franca rezisto recevis instrukti por sabotar Germana sistemi di komuniko, [[ferovoyo|ferovoyi]] e sistemi di transsendo di energio, ed atakis Germana trupi qui povus rinforcar la sistemi di defenso. Un dio ante l'invado (la [[5ma di junio]] [[1944]]) Germana inform-kontoro en Francia detektis radiotransmiso de [[Anglia]] a Francia kun la frazo ''Bercent mon coeur d'une langueur monotone'' ("pacigez mea kordio per monotona langoro") ed interpretis ke l'invado esis balda. Malgre avizir German armei en la regiono, l'avizo ignoresis, pro la sama frazo askoltabis un monato ante ed eventir nula invado.

Nur en [[1968]], la labori di Franca rezisto ante komencar e dum la Batalio di Normandia divenis komplete konocita: 52 [[lokomotivo|lokomotivi]] destruktesis ye la 6ma di junio, e 500 ferovoyala bifurkili sabotesis. Normandia divenis komplete izolita ye la 7ma di julio.<ref>Raporti preparita da l'inquesto de la kontoro por specal operaci (Counter-insurgency Information Analysis Center) (1968). A Study of Rear Area Security Measures. Washington: The American University.</ref>

[[Arkivo:Mulberry-harbor.jpg|thumb|280px|Navi e bateli kun trupi proxim plajo ''Omaha''.]]
Federiti projetis kaptar [[Saint-Lô]], [[Caen]] e [[Bayeux]] dum la sama dio dil desembarko, ma ne havis nemediata suceso: Caen nur kaptesis pos 3-monata batalio. Malgre to, li establisis du artificala [[portuo|portui]] (konocita kom ''Mulberry harbours'') tri dii pos la desembarko, por faciligar la desembarko di nova trupi e provizuri. L'artificala portuo di la plajo ''Omaha'' destruktesis ye la [[19ma di junio]] pro tempesto. Tamen, la federiti ja desembarkabis 314.517 soldati, 54.000 vehili e 102.000 toni di equipuri. Federiti anke atakis multa [[aviono|avioni]] de ''Luftwaffe'' en sulo, e quankam la bombardi ne destruktis multa Germana tanki, la manko di avioni desfaciligis Germana reakto. Multa Federita e Germana soldati mortis dum la kombati, e malgre la kombati esis intensa ed eventis granda perdaji di vivi, la desembarko stimulis la moralo di federita trupi.

Germana komanderi faliis pri kontreatakar nemediate, pro problemi en la komuniko inter lia trupi, e l'interferi di Hitler en la decidi, sen konocar la reala situo. [[Gerd von Rundstedt]] revokesis de komando pos dicar a marshalo [[Wilhelm Keitel]]: "Facez la paco, idioti!". Rommel esis severe vundita ye la 16ma di julio pos aerala atako dal federiti. Ultre to, cirkume 600.000 ek 850.000 Germana soldati stacita en la regiono rekrutabis por l'estala fronto por kombatar l'armeo di Stalin.<ref>Keegan, John (1994) [1982]. ''Six Armies in Normandy: From D-Day to the Liberation of Paris.'' New York: Penguin Books. ISBN 0-14-023542-6.</ref> Kande li retrosendesis a Francia por kombatar westala federiti, multi demonstris esar nefidinda, e kapitulacis o desertis en l'unesma oportunajo.

Ye la [[15ma di agosto]] la Federiti komencis atakar [[Francia di Vichy]] de [[Provenco]], tra l'operaco konocita kom "Operaco Dragono". Ta operaco duris til la [[14ma di septembro]], kun decidigiva vinko dal federiti, e kun la transfero di [[Philippe Pétain]] ed altra membri dil [[rejimo di Vichy]] a Germania, por formacar guverno-en-exilo.

De la [[12ma di agosto|12ma]] til la [[21ma di agosto]] eventis decidigiva batalio en la nomizita [[posho di Falaise]], e dum la nokto di 21ma di agosto 50.000 Germana soldati esis cernita en Chambois, e malgre multi probis eskapar la cerno, Germana trupi subisis multa perdaji di homi ed equipuri. Quar dii pos finir la kombati en Chambois, federiti liberigis [[Paris]], ed ye la [[30ma di agosto]] [[1944]] la lasta Germana trupi abandonis la regiono dil fluvio [[Seine]], e l'Operaco Overlord, o Batalio di Normandia, finis.

== Konsequi del atako ==
L'atako permisis liberigar [[Paris]] de Germana okupeso ed anke kreis la "westala fronto", revendikita da [[Iosif Vissarionovich Stalin|Iosif Stalin]] l'antea yaro. Germani obligesis movar trupi de este adweste probante kontreatakar.

== Muzei e tombeyi ==
[[Arkivo:Stmereeglise.jpg|thumb|220px|Memorialo memorigas parashutisti en l'urbeto Sainte-Mère-Église.]]
Multa [[muzeo|muzei]] (la maxim granda esas la paco-memorialo en [[Caen]]), e [[tombeyo|tombeyi]] quale en Calvados, memorigas la batalio. Multa shirmili e fortifikuri de l'epoko defias la tempo.

== Referi ==
{{reflist}}

[[Kategorio:Batalii ed operaci di la Duesma mondomilito|Normandia]]
[[Kategorio:Normandia]]