Videz la fonto/fonti por Guatemala-urbo

{{Urbi 
| nomo              = Guatemala-urbo<br>''Ciudad de Guatemala''
| Imajo             = Montage of Guatemala City.jpg
| TextodilImajo     = Kelk imaji pri Guatemala-urbo.
| Flago             = Bandera_de_la_Ciudad_de_Guatemala.svg
| Blazono           = Escudo de Armas de la Ciudad de Guatemala.svg
| Lando             = Guatemala
| Shablono_lando    = {{GTM}}
| Latitudo          = 14°37'22" N
| Longitudo         = 90°31'53" W
| Altitudo          = 1500
| Surfaco           = 997
| Habitanti         = {{formatnum:3015081}}
| Yaro              = 2022
| Denseso di habitantaro= 4722,76
| Horala_zono       = -6
| Mapo              = Guatemala-CIA_WFB_Map.png
| Urbestro          = Ricardo Quiñónez Lemus
| Reto              = www.muniguate.com
}}
[[Arkivo:Ciudad de Guatemala, CA.jpg|thumb|left|320px|Quartero ''Zona 14''.]]
'''Guatemala''' (kompleta nomo: '''La Nueva Guatemala de la Asunción''') esas [[chef-urbi|chef-urbo]] e maxim populoza urbo di [[Guatemala]]. Segun statistiki de 2022, ol havis {{formatnum:3015081}} habitanti. Lua tota [[surfaco]] esas 997 km².

L'urbo esas la politikala e kulturala centro di la lando. Ol jacas en montoza valo centre-sude de Guatemala, e havas vasta verda regioni.

== Historio ==
[[Arkivo:KaminalJuyu.jpg|thumb|left|280px|Kapo skultita da le [[populo Maya|Maya]], trovita en Kaminaljuyu.]]
L'urbo fondesis ube ante existis [[populo Maya|Maya]] urbo ''Kaminaljuyu''. ''Kaminaljuyu'' komence okupesis de 1200 til 1000 aK, e duris esar habitita dum la sequanta 2.000 yari, ante abandonesar dum la klasik-epoko di Mezoamerika (600 til 900 pos Kristo). La centro dil anciena kolonieto Maya distas poke de la nuna Guatemala-urbo.

Altra tri urbi recevis la nomo "Guatemala" ante la nuna. L'unesma, nun konocata kom ''Antigua Guatemala'' (Santiago de los Caballeros) fondesis ye la [[25ma di julio]] [[1524]]<ref name=HIS>{{extera ligilo|url=http://www.deguate.com/artman/publish/hist_colonial/fundacion-ciudad-antigua-guatemala.shtml#.VPeiVOGS944 |titulo=Fundación de la Antigua Guatemala (Santiago de los Caballeros) - Historia de Guatemala|idiomo={{es}}|vidita ye=4ma di marto 2015}}</ref> e subisis ataki dal indijeni dum la sequanta tri yari. La duesma, nun konocata kom ''Ciudad Vieja'' fondesis ye la [[22ma di novembro]] [[1527]] dal Hispana ''[[conquistador]]'' [[Pedro de Alvarado]] proxim la [[volkano]] ''Volcán del Agua''. Alvarado mortis ye la [[4ma di julio]] [[1541]].<ref name=HIS/> Dum la nokto de la 10ma til [[11ma di septembro]] [[1541]] l'urbo subisis granda terkrulato, qua mortigis la vidvo di Alvarado, Beatriz de la Cueva, qua administris l'urbo pos lua morto.<ref name=HIS/>

La triesma ''Santiago de los Caballeros'' (''Antigua Guatemala'') fondesis ye la [[10ma di marto]] [[1543]] en la valo Panchoy, ed esis chef-urbo dil Rejio ed Audienco di Guatemala dum la sequanta 223 yari, til esar destruktita pro [[ter-tremo]] ye la [[29ma di julio]] [[1773]], en qua mili di personi perisis.<ref name=HIS/> Pos du-yara diskuti, l'urbo rifondesis ye la [[2ma di januaro]] [[1776]] en lua nuna situo. Ye la [[23ma di mayo]] sam yaro, rejulo [[Carlos la 3ma di Hispania]] baptis ol kun la nomo ''Nueva Guatemala de la Asunción''.<ref name=HIS/>

[[Arkivo:Teatrocarrera1880.jpg|thumb|left|280px|Teatro Carrera.]]
Guatemala-urbo esis la loko ube la nedependo di l'[[Unionita Provinci di Central Amerika]] proklamesis, ye la [[15ma di septembro]] [[1821]]. Dum la yari 1850a, lor prezidanto [[Rafael Carrera y Turcios]] inauguris la Nacionala Teatro, anke konocata kom Teatro Carrera, an la centro dil urbo. L'urbo komencis expansar sude pos 1871.

Ye la [[18ma di aprilo]] [[1902]] forta [[ter-tremo]] frapis l'urbo e produktis 800 til 900 morti. La sam yaro ye la [[24ma di oktobro]] volkano Santa María eruptis, e produktis cirkume 5.000 morti.<ref>{{extera ligilo|name=Magda|surname=Aragón|titulo=Cuando el día se volvió noche; La erupción del volcán Santa María de 1902|publisher =Revista Estudios Digital, No. 1, Guatemala|editorial=Escuela de Historia, [[Universidad de San Carlos]]|year = oktobro 2013 |vidita ye=7ma di novembro 2014|url=http://sitios.usac.edu.gt/revistahistoria/index.php?id=60 }}</ref> Felipe Yurrita, richa [[kafeo|kafeo-kultivisto]], konstruktis la kirko di Nia Siorino dil Angori (''Nuestra Señora de las Angustias'', anke konocata kom "kirko Yurrita") en gratitudo pro ke ilu ne perisis dum l'erupto.

Dum l'administrado dil prezidanto [[Manuel Estrada Cabrera]] konstruktesis multa publika edifici en la bulvardo ''30 de Julio'', exemple la hospitalo por mulieri gravida ''Joaquina'' e la Milital Akademio, en 1912. Tamen, l'urbo subisis diversa ter-tremi qui komencis ye la 17ma di novembro 1917 e duris til la 24ma di januaro 1918. La ter-tremi destruktis multa anciena kirki e publika edifici, e stimulis severa kritiki kontre Estrada Cabrera pri la manko di efikiva agadi por rikonstruktar l'urbo.

[[Arkivo:Laauroraairpot1940.jpg|thumb|left|280px|Originala edifico dil aeroportuo ''La Aurora'', 1940.]]
En 1923 komencis la konstruktado dil [[aeroportuo]] ''La Aurora''. Dum la [[yari 1930a]] membri di la elito komencis konstruktar lia domi en la bulvardo ''30 de Julio''. Dum l'administrado di [[Jorge Ubico Castañeda]] la posto e l'internaciona aeroportuo ''La Aurora'', inter altra edifici, kompleteskis.

Pos la revoluciono di [[1944]] la habitanti recevis yuro pri votar por urbestro. L'unesma elektita urbestro, Mario Méndez Montenegro (1946-1948), ampligis la reto di [[drinkebla aquo]] e la sistemo di [[kloako|kloaki]]. En [[1951]] Guatemala-urbo ja havis cirkume 250 mil habitanti.

Ye la [[4ma di februaro]] [[1976]] [[ter-tremo]] kun forteso 7.5 che [[skalo di Richter]] frapis Guatemala e produktis 23.000 morti e 77.000 vunditi serioze en 30.000 km²-a zono cirkum la urbo. En [[1980]] e [[1981]] eventis diversa bombal ataki dal gerileri* en l'urbo.

De la 29ma til la 30ma di mayo [[2010]] l'urbo subisis severa inundadi dum la tropikala tempesto ''Agatha'', qua anke produktis tri morti. Ante, ye la [[27ma di mayo]] sam yaro komencis l'erupto dil volkano ''Pacaya'', qua produktis du morti e koaktis klozar l'aeroportuo ''La Aurora'' dum kin dii.

== Geografio ==
[[Arkivo:View of eruption of Fuego Volcano from Guatemala City.jpg|thumb|left|280px|[[Volkano|Volkani]] Agua, Fuego ed Acatenango, proxim l'urbo.]]
[[Arkivo:Catedral_Metroplitana.jpg|thumb|280px|Katedralo Metropolitala di Guatemala.]]
Guatemala-urbo jacas en la valo Ermita, kun [[altitudo|altitudi]] inter 1.500 e 1.600 metri super [[marala nivelo]]. Quankam ol jacas en tropikala zono lua [[klimato]] esas subtropikala, pro l'influo dil altitudo. La [[Pluvo|pluvoza sezono]] eventas de mayo til novembro, dum ke la sika sezono eventas de decembro til aprilo. La mezavalora [[temperaturo]] dil urbo esas 21°C.

L'urbo dividesas en 22 zoni, projetita dal injenioro Raúl Aguilar Batres. Altra tri zoni nun esas parti de vicina urbi. Singla zono havas lua propra stradi ed avenui. En la zoni 1, 2 e 3 jacas inter altri la historiala centro dil urbo, [[muzeo|muzei]] (exemple l'Arkidiocezala Muzeo e l'Arkeologiala Muzeo), la [[katedralo]], la Nacionala Palaco, e la nacionala [[biblioteko]]. En la zono 10 jacas la [[botanika gardeno]], la Muzeo Popol Vuj (kun objekti de Maya kulturo) e l'[[universitato]] Francisco Marroquín.

Lua [[metropolala regiono]] konsistas ek Guatemala-urbo propre e la vicina urbi Villa Nueva, San Miguel Petapa, Mixco, San Juan Sacatepequez, San José Pinula, Santa Catarina Pinula, Fraijanes, San Pedro Ayampuc, Amatitlán, Villa Canales, Palencia, e Chinautla.

{{Panoramo|Skyline_de_la_Zona_14_de_la_Ciudad_de_Guatemala..jpg|1000px|Urbala panoramo di la quartero Zona 14.}}

== Kelka turistala loki ==
;Kirki
[[Arkivo:CatedralGuatemala.jpg|thumb|280px|Katedralo metropolitala di Guatemala-urbo.]]
* La katedralo metropolitala konstruktesis de 1782 til 1815, e lua du turmi kompleteskis en 1867. Ol havas [[Neoklasikismo|Neoklasika]] elementi, e rezistis multa forta [[ter-tremo|ter-tremi]], exemple en 1917 e 1976. Avan ol existas 12 piedestali, ube ante existis statui pri la quar evangelisti ed altra santi, qui destruktesis dum la ter-tremo di 1917.
* Kirko di Santa Franciskus, konstruktita en 1778, depos ke l'urbo destruktesis dum la ter-tremo di 1773.
;Muzei
* Nacionala Muzeo pri Modern Arto<ref name=tur>https://www.guatemala.com/guias/aventura/lugares-turisticos-de-la-ciudad-de-guatemala/</ref>
* Nacionala Muzeo pri Arkeologio ed Etnologio, kreita en 1931, nun okupas 4200 m² e gastigas 35 mil objekti arkeologiala e 15 mil objekti etnologiala, nome pri la kulturo Maya.
* Muzeo Ferovoyala (''museo del Ferrocarril''), inaugurita en januaro 2004, ol okupas l'olima ferovoyala staciono dil urbo, e gastigas vaporolokomotivi ed altra objekti.<ref name=tur/>
[[Arkivo:Palacio De Gobierno De Guatemala (243091369).jpeg|thumb|280px|Nacionala Palaco di la Kulturo.]]
* Nacionala Palaco di la Kulturo (''Palacio Nacional de la Cultura''), jacanta an l'anciena sideyo dil guvernerio di Guatemala, en edifico inaugurita en 1943 por remplasar l'anciena urbodomo (''ayuntamiento'') e ka karcero dil urbo, ambe destruktita dum la ter-tremo di 1917.
;Parki
* Centrala Parko o "Placo di la Konstituco" (''Parque Central'' o ''Plaza de la Constitución'') esas granda placo jacanta avan la Nacionala Palaco di la Kulturo, ambe an la historiala centro di Guatemala-urbo.
* Parko di Roboti (''Parque de los Robots'') kontenanta repliki de famoza roboti de cinematografuri, exemple ''Bumblebee'', ''R2D2'' ed altri, multe vizitata por familii kun infanti.<ref name=tur/>
* Parko arkeologiala ''Kaminal Juyú'' okupas 5 km² e prezervas restaji del epoko maya.<ref name=tur/>

== Fratala urbi ==
{|class="mw-collapsible wikitable" align="center" width="80%" style="text-align:center; background:white;" style="font-size:0.9em; align=right"
|- style="color:white;"
!style="background:#659ec7;"|Urbo
!style="background:#659ec7;"|Lando
!style="background:#659ec7;"|Yaro
|-
!style="background:lemonchiffon;"|[[Caracas]]
|{{VEN}}
|1969
|-
!style="background:lemonchiffon;"|[[San Salvador]]
|{{SLV}}
|1979
|-
!style="background:lemonchiffon;"|[[Madrid]]
|{{ESP}}
|1983<ref name="hermanadas">{{extera ligilo|titulo=Mapa Mundi de las ciudades hermanadas |editero=Ayuntamiento de Madrid |url=https://web.archive.org/web/20081004144752/http://www.munimadrid.es/portal/site/munimadrid/menuitem.dbd5147a4ba1b0aa7d245f019fc08a0c/?vgnextoid=4e84399a03003110VgnVCM2000000c205a0aRCRD&vgnextchannel=4e98823d3a37a010VgnVCM100000d90ca8c0RCRD&vgnextfmt=especial1&idContenido=1da69a4192b5b010VgnVCM100000d90ca8c0RCRD  |vidita ye=25ma di julio 2009}}</ref>
|-
!style="background:lemonchiffon;"|[[Lima]]
|{{PER}}
|1987
|-
!style="background:lemonchiffon;"|[[Santiago de Chile]]
|{{CHL}}
|1991
|-
!style="background:lemonchiffon;"|[[Saltillo]]
|{{MEX}}
|1993
|-
!style="background:lemonchiffon;"|[[Havana]]
|{{CUB}}
|1997
|-
!style="background:lemonchiffon;"|[[Bogota]]
|{{COL}}
|1997
|-
!style="background:lemonchiffon;"|[[San Pedro Sula]]
|{{HND}}
|1999
|-
!style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Cruz de Tenerife]]
|{{ESP}}
|2002
|-
!style="background:lemonchiffon;"|[[San Jose]]
|{{CRI}}
|2005
|-
!style="background:lemonchiffon;"|[[Panama-urbo|Ciudad de Panamá]]
|{{PAN}}
|2005
|-
!style="background:lemonchiffon;"|[[Taipei]]
|{{ROC}}
|2007<ref name="Taipei twinnings">{{extera ligilo|publikigo=Taipei City Council |url =https://web.archive.org/web/20121102035422/http://web.tcc.gov.tw/eng/sister_cities.htm|titulo=Sister Cities|vidita ye=23ma di agosto 2013}}</ref>
|-
!style="background:lemonchiffon;"|[[Managua]]
|{{NIC}}
|2008
|-
!style="background:lemonchiffon;"|[[Beijing]]
|{{CHN}}
|2009
|-
|}

== Referi ==
{{reflist}}

[[Kategorio:Guatemala]]