Greka mitologio
Greka mitologio esas ensemblo di miti e legendi del antiqua Greki qui parolas pri dei e heroi, la naturo dil mondo, la origini e la signifo di lua propra kulti e rituala praktiki. Ol esis parto di la religio di antiqua Grekia. La moderna serchisti rekursas a miti e studias li por plubonigar la konoco di religiala e politikala institucuri di Greka civilizuro, ed anke por komprenar la naturo di propra mito-kreado.
Ordinara historio di la miti
[redaktar | redaktar fonto]Greka mitologio chanjis por akomodar l'evoluciono di lua propra kulturo, di qua mitologio esas parto. En Greka miti konservita per literaturala verki, quale trovesas en la fino di progrevisa chanji, esas politikala, quale montris Gilbert Cuthbertson.
L'unesma habitanti di Balkani esis populi qui praktikis agrokultivo e religio animista. Ca spiriti prenis homala formo e divenis parto de lokala mitologio kom dei. Kande nordala tribui invadis la peninsulo, li adportis nova nova dearo, apogita sur konquesto, militala valori e violentoza heroismo. Altra anciena dei del agrokultivala mondo fuzionis kun l'altra del invaderi o cesis esar kultuata.
Pose la mezo di Arkaika Periodo la miti pri rilati inter dei e heroi facis plu ofta, indikante paralela developado di pedagogiala pederasteso (παιδικός ἔρως paidikos eros), qua kredesas esis introduktita en 630 aK. Cirkume la fino dil 5ma yarcento aK., la poeti asignis eromeno* (adolecanto qua esis sexuala kompano) ad omna importanta dei ecepte Ares, ed a multa legendala personi. L'olilma existanta miti, exemple la mito pri Akhilleus e Patroclus, anke esis riinterpretita kun pederasta lumo. Alexandrala poeti unesme e pose plu ordinare literaturala mitografi di l'antiqua Romana imperio, adaptis talemaniere naraci di mitologiala personaji Greka.
La suceso di epika poezio esis krear historiala cikli, e tale developar senco di mitologiala konologio. Talemaniere Grekia mitologio desfaldas kom fazo di developado dil mondo e dil homo. Quankam la propra kontredici di ta naraci facas neposibla absoluta tempala lineo, on povas dicernar proximigala konologio. Mitologiala historio dil mondo povas dividesar en tri o quar granda periodi:
- L'origina mitaro o deala tempo (teogonii, naskigo dil dei): naraci pri la diveno dil mondo, la dei e homala raso.
- La tempo kande homi e dei inter-rilatigis: historii pri l'unesma interago de dei, mi-dei e mortemuli.
- La heroala tempo, ube la deal agado esis min aktiva. La lasta e plu fama heroala legendi deskriptas la Troya-milito e lua rezulti (qui altri judikas kom quara tempo).
Quankam nuntempa reserchisti maxim ofte interesas pri deala tempo, Greka skriptisti del epoki Arkaika e Klasika ordinare preferis la heroala, e registris kronologio e importanta eventi por respondar la fundamentala demandi pri quale la mondo kreesis. Exemple, Iliado e Odiseo esis plu granda e plu famoza kam la Teogonio e la Homera Himni. Influita da Homero, la kulto di heroi ristrukturigis la spiritala vivo, segun la divido inter la mondo dil dei ed olta di mortinta heroi, c.e. la kroniki dil Olimpiani. En lua libro "Laboro e Dii" (Érga kaì Hēmérai, Ἔργα καὶ Ἡμέραι), Hesiodos deskriptas quar homala tempi (o rasi): ora, arjenta, bronza e fera. Ta rasi o epoki kreesis da dei. Kronos formacis la ora tempo, e Zeus la cetera. Hesiodos situas la horala tempo (o raso) juste pos la bronza, e la lasta (dum qua la poeto vivis) esus fera, la min bona segun il pro la eniro di viciozeso pro Pandora, qua liberigis omna mala vivo-traiti, ecepte espero. En lua Metamorfosi, Ovidio inspiresis en ta Hesiodala koncepto pri la quar tempi.