Autoroyuro
Autoroyuro esas formo di intelektala proprieto qua grantas la kreanto di originala produkturo intelektala pri literaturo, cinemo, muziko, pikturo, informatiko, edc., e/o lua heredanti dum certena periodo, yuri pri la direktado e la jerado exkluziva di ta verko, inkluzite lua publikigo, distributo ed adaptado, e pri obtenar profiti de tá produkturo. Pos ta periodo, la produkturo intelektala divenas publika proprieto. Autoroyuro aplikesas ad irga expresebla intelektala produkturo, segun formo nedependanta e distinta. Kelka legifuri anke agnoskas "etikala yuri" a la kreanto di la produkturo, exemple la yuro pri havar lua nomo mencionata kom lua autoro.
Fair use
[redaktar | redaktar fonto]Fair use esas Usana doktrino pri autoroyuro qua permisas la uzo limitata di materii protektata per autoroyuro sen bezonar direta permiso del autoro, exemple por skopi akademika o jurnalistika. Ica doktrino su apogas en la direto de libereso de vorto de la prima emenduro a la konstituco de Usa.
Quankam la expreso fair use esas unika en senso legal a la Usa, ol su uzas anke informale en altra landi por deskriptar direti simila existanta en qua landi. En altra resortisi de common law (direto komuna) existas direto simila sub la nomo de fair dealing. La resortisi di civila yuro-cienco havas altra limitizi e exceptizi a la Autoroyuro.
Autoroyuro en diferanta landi
[redaktar | redaktar fonto]L'autoroyuro diferas de un lando ad altra. La majoritato de la diferi koncernas la questiono se la verki produktata per la guvernado falas sub Autoroyuro o no, quante tempo duras la Autoroyuro pos la morto de la skriptisto, e la definuro de fair use. En kauzo de ica diferi, ula verko povas a la sama tempo esar sub Autoroyuro en lando e esar en la domeno publika en altra.
Problemi kun l'autoroyuro
[redaktar | redaktar fonto]Kreativeso
[redaktar | redaktar fonto]Multa personi kredas ke la yuri pri autoroyuro prokuras la kreado de nova verki e la invento de nova idei, permistante a la skriptisto recevar rekompensaturo financa por ilua esforco e provizante impulso a la produkturo de verki futura. Ma la kritikanti konstatas ke la yuri de Autoroyuro perturbas la kambio e amelioraciono kreativa de idei, verki e inventi.
Kontrolo per editanti
[redaktar | redaktar fonto]La domi redaktistala existas por prokurar la publikaciono de verki, facante omna laboro asociata kun la publikaciono, divulgo e vendo de la verko kambie de porciono de la profiti. La domi redaktistala esas ofta selective relate la verki vendata, e trovar editanti por onua verko povas tre desfacile.
Tamen, la vendo de onua propra verko povas esar plu desfacila: multa merkati jacas preske komplete kontrolita da un minoritato di granda editanti, do la libro-butiki ordinare ne vendas la verki publikigita da nedependant autori. La kritikanti dicas ke la yuri de Autoroyuro prokuras ica kontrolo per la domi redaktistala, e perturbas la eniro en la merkato de autori nedependanta.
Kontenajo aperta
[redaktar | redaktar fonto]Por solvar ta problemi, grupi de autori nedependanta inventis l'ideo pri kontenajo aperta, qua furnisas a omni permisuro de copiar, chanjar e distributar o vendar ilua verki, subjektato a ula reguli rezervata en licencuro di kontenajo aperta. Kelke kondicioni tipika en kontenajo aperta esas:
- La verki kambiata o derivata devas inkluzar notici qua furnisas kredito a la autori original.
- Se ulu distributas la verko kambiata o derivata, la recevanti de la nova verko devas recevar la sama permisuri coperiente la verko kompleta, inkluzanta la chanjuri e parti adjuntata.
- Sub kelke licencuri esas interdiktata vendar la verko o uzar lu por skopi komercala.
La pagini de Wikipedio acesesas sub la GNU permiso por dokumentigo libera qua permisas uzar la kontenajo sub, en fundo, la prima duo de ca kondicioni.
