Baijio

La baijii (Latina linguo: Lipotes vexillifer) esas delfino fluviala qua nur habitis la Chiniana fluvio Yangce. Altra nomi por tadentizita cetaceo esas: beiji, pai-chi, delfino de blanka floso, delfino di la fluvio Yangce, mem en Chinia onu nomizas olu Deino di la Yangce (長江 女神). Desfortunoze ta deino ne esas nemortiva, fakte grupo de ciencisti exploris ye 2006 la fluvio Yangce dum plura semani e trovis nula delfino. La Deino di la Yangce esas speco fakte extingita.

Anatomio

Le “baiji” esas delfini fluviala di qua maxima longitudo esas 2.5 metri e pezo cirkum duacent kilogrami. La quar yari evanta delfinuli e la sis yari evanta delfinini esas sexuale matura. En singla duesma yaro naskas delfino qua alaktesas da lua matro dum un yaro. La baijii povas vivar cirkum 24 yari.

Malgre ke ta delfini povis natar kun granda rapideso (60 km/h) li preferis natar plu lente, kun rapideso de 10-15 kilometri hore. Dum lenta natado li povis uzar lia povoza “sonaro” por trovar fishi quin li kaptis e devoris da ta blanka cetaceo fluviala. En la ne-diafana aquo di la Yangce la okuli ne esas tre utila, yen pro quo olti di la baijii esis mikra.

Segun la trovita fosili ta delfini habitis la oceano Pacifiko ma ekmigris olu e habiteskis la fluvio Yangce ye duadek milion yari ante nun. La Yangce esas fluvio tre granda, ma irgakaze ne enorma, do la nombro de delfini nulatempe esis tro granda ma suficanta por la existo de ta speco dum milioni di yari. Dum la ero Han la nombro de ta cetacei esis adminime kinamil, segun esas lektebla en la libro Erya.

L'extingo, yaro per yaro

Kompariva grandeso inter baijio e homo.

• 1979 - Chinia oficaligas ke la baijio esas speco qua riskas extingesar.
• 1983 - Interdiktesas lua chaso.
• 1986 - Duras vivar cirkum triacent delfini.
• 1989 - Finesas la konstrukto de la digo Gezhouba.
• 1990 - Duras vivar duacent delfini.
• 1994 - Konstrukteskas la enorma digo di la Tri Vali.
• 1997 - Nur 23 delfini esas videbla vivanta, do la nombro totala de delfini vivanta probable ne esas plu granda kam 50.
• 1998 Nur videblesas sep baijii vivanta en la Yangce.
• 2003 La digo di la Tri Vali plenigeskas kun la aquo di la fluvio Yangce.
• 2006 Dum detaloza exploro trovesas nula delfino vivanta, do maxim probable Lipotes vexillifer esas speco extingita.

Recente Chinia rikonocis la extingo-risko de la fluvio-delfino. En 1978 la Akademio China pri Cienco fondis la Inquesteyo pri la Fluviala Delfino, dependanta de la Instituto Wuhan pri Hidrobiologio. Irgakaze la laboro da ta Instituto nulatempe esis intensa nek efikiva. La unesma organizuro qua protekteskis la baijio esis la Fonduro “Delfino Baijio”, di Wuhan. Ta organizuro naskis en 1996, e kolektis cirkum 100000 dolar qui uzesis por konservar celuli “in vitro” di la delfino di la Yangce e por sustenar la delfineyo di Shishou olqua regretinde inundesis en 1998. Douglas Adams e Mark Carwardine fotografis e video-registragis baijii por la BBC. Lia registraguri spektigesis televizionale kun la titulo “Lastafoye videbla” (Last Chance to See). Libro samtitulizita publikigesis en 1990, en ta libro esis fotografuri di delfinulo kaptita, nomizita Qi Qi, qua vivis en la delfineyo di la Instituto de Hidrobiologio di Wuhan de 1980 til la 14ma di julio 2002. Ta delfino deskovresis da peskisto en la lako Dongting, ed olu esis la unika delfino habitanta la delfineyo. Altra baijio kaptita en 1996 mortis en 1997 en la Rezerveyo Mi-naturala di Shishou Tian-e-Zhou. Delfinino trovesis en la insulo Chongming, proxim Shangai en 1998, ma dum lua kaptiveso, duranta un monato, ta baijio refuzis omna nutrivi e fine mortis pro hungro.

La baijio observesis lastafoye ye septembro 2004. Ye la 4ma di decembro 2006 la novaji-agenterio Xinhua dissavigis ke dum detaloza serchado durinta sis semani da grupo de triadek ciencisti, mem kun sono-detektili submersebla, nula baijio trovesis en la fluvio Yangce. Certe ankore povas existar ula baijii vivanta qui ne observesis da la ciencisti, ma mem le maxim optimista opinionas ke la nombro de delfini vivanta ne esus irgakaze suficanta por evitar la extingo. La delfino fluviala di la Yangce, la deino di la fluvio, la baijio, deklaresis oficale “speco extingita”.

Pro quo extingesis?

Ne esas unika ma plura kauzi qui extingis ta anciena speco. Sendube la nelegala chaso, qua sempre existis, esas kulpanta, ma anke la pesko ecesanta, la dogi, la kontaminita aquo di la fluvio e la shoki kontre motorizita navi.

La ciencisti intencis kaptar la vivanta baijii e transpozar oli en proxima lago por salvar ta cetaceo, ma ta intenco arivis kun tardeso, desfortunoze ne pluse existas vivanta beijii, la deino di la fluvio Yangce nur existas en la memoro.

Ica pagino uzas kontenajo de la revuo ADAVANE numero 23, publikigita sub la Creative Commons Licence 2.0.