Videz la fonto/fonti por Brasilia

{{Urbi
| nomo = Brasília
| Imajo = Montagem_Bras%C3%ADlia.jpg
| TextodilImajo = Kelk imaji pri Brasília.
| Flago = Bandeira_do_Distrito_Federal_(Brasil).svg 
| Blazono = Brasão_do_Distrito_Federal_(Brasil).svg
| Shablono_lando = {{BRA}}
| Regiono = [[Centro-westala regiono (Brazilia)|Centro-westala]]
| Regiono2 = 
| Tipodisubdividuro = [[Stati di Brazilia|Federala distrikto]]
| FonditaYe = [[21ma di aprilo]] [[1960]]
| Latitudo = 15°50'16"S
| Longitudo = 47°42’48"W
| Altitudo = 1,172
| Surfaco = {{formatnum:5802}}
| Habitanti = {{formatnum:2817068}}<ref name=IBGE>{{Extera ligilo|url=https://www1.folha.uol.com.br/cotidiano/2023/06/falta-de-contagem-na-decada-atrasos-e-covid-podem-explicar-populacao-do-censo-abaixo-das-projecoes.shtml|titulo=Falta de contagem na década, atrasos e Covid podem explicar população do Censo abaixo das projeções|editero=UOL|publikigita ye=28ma di junio 2023|vidita ye=29ma di junio 2023|idiomo={{pt}}}}</ref>
| Yaro = 2023
| Denseso di habitantaro = 
| Urbestro = 
| DetalozaMapo = Brazil_location_map.svg
| DetalozaMapoX = 0.635
| DetalozaMapoY = 0.56
| DetalozaMapoEtiketo = Brasília
| Reto = www.brasilia.df.gov.br
}}
[[Arkivo:Brasilia National Congress crop2.jpg|thumb|280px|left|Nacionala Kongreso di Brazilia, en Brasilia.]]
'''Brasilia''' (en [[Portugalana linguo|Portugalana]], ''Brasília'') esas chef-urbo di [[Brazilia]]. Segun la [[demografiala kontado]] di 2022, ol havis {{formatnum:2817068}} habitanti<ref name=IBGE/>. Lua tota [[surfaco]] esas {{formatnum:5802}} km². Ol esas la nura urbo di la Federala Distrikto di Brazilia.

Projetita en [[1956]] dal urbanisto [[Lúcio Costa]], kun [[Oscar Niemeyer]] kom chef-[[arkitekturo|arkitekto]] e [[Roberto Burle Marx]] kom responsiva pri lua peizaji e gardeni, ol inauguresis ye la [[21ma di aprilo]] [[1960]]. Ol nomizesis, quale la lando, segun [[Latina linguo|Latina]] vorto ''brasilium'', nomo di ligno de ube extraktesas reda inko qua importacesis del Oriento a [[Roma]].

Brasília koncentras la sideyi de la tri povi di Brazilia: [[exekutiva povo|exekutiva]] (en la palaco Planalto), [[Legifala povo|legifala]] (en la Nacionala Kongreso) e [[Judiciala povo|judiciala]] (en la Supra Korto). Existas anke 124 stranjera ambasadeyi en la urbo.<ref>{{Extera ligilo|url=http://www2.mre.gov.br/cerimonial|titulo=Lista do Corpo Diplomático e Organismos Internacionais|editero=Cerimonial, Ministério das Relações Exteriores|vidita ye=18ma di agosto 2011}}</ref>

En [[2007]] [[UNESCO]] deklaris l'urbo [[Mondala Patrimonio di la Homaro]].

== Historio ==
Ja en [[1716]] [[Markezo de Pombal]], lor la chefministro di [[Portugal]], konsideris importanta transferar doplande la sideyo di la guvernerio di Brazilia. En [[1821]] [[José Bonifácio de Andrada e Silva]] sugestis la nomo "Brasília" por la futura chef-urbo di la lando.

[[Arkivo:Brasilia - Plan.JPG|thumb|280px|left|Projeto di Brazilia, kreita da [[Lucio Costa]].]]
L'unesma [[konstituco]] di la [[republiko]] en [[1891]] imperis la konstrukto di nova chef-urbo por Brazilia. En [[1956]], sub la konstituco di 1946, [[Juscelino Kubitschek]] instalis komiso por studiar quale esus la maxim bona loko por konstruktar la nova chef-urbo. Un regiono de [[Goiás]] frontiere kun [[Minas Gerais]] selektesis. Pos 41-monata verki, ye la [[21ma di aprilo]] [[1960]] Brasília inauguresis. Dum la sequanta yari [[legifala povo|legifala]] e [[judiciala povo|judiciala]] povi, ministerii, exterlanda ambasadeyi e la sideyo multa di statala entraprezi transferesis a Brasília.

Dum la sequanta yari, l'urbo kreskis rapide, sen sequar l'originala urbala projeto kreita dal arkitekto [[Lucio Costa]] e nomizita ''Plano Piloto'' ("jerma plano"). Granda quarteri, konocita en Portugalana kom ''cidades-satélite'' ("satelital urbi"), konstruktesis distante 14 km o pluse de la nomizita ''Plano Piloto''. Komence la "satelital urbi" esis povra quarteri habitita dal masonisti qui verkis en la konstrukturo. nun multa esis preske nedependanta urbi kun importanta servadi, exemple skoli, hospitali, komerco, oficeyi, edc, por lua habitantaro.

Quale [[Putrajaya]] en [[Malaizia]] e [[Naypyidaw]] en [[Myanmar]], Brasília esas un ek la maxim nova projetita chef-urbi del mondo.

== Geografio ==
[[Arkivo:BSB 02 2013 Ponte JK 5888.JPG|320px|left|thumb|Ponto ''Juscelino Kubitschek de Oliveira'', super lago Paranoá.]]
Brasília jacas a 15°50'16"S, 47°42'48"W, kun [[altitudo|altitudi]] inter 1.000 e 1.200 metri super la [[marala nivelo]]. Lua [[reliefo]] ordinare esas plana kun poka kolineti. La [[savano]] di Brazilia, nomizita ''cerrado'', esas lua [[plantaro]] originala. En kelka regioni existas planti, precipue [[gimnospermo|gimnospermi]], adportita de altra regioni di Brazilia.

Existas cirkume 150 speci di planti en la Federala Distrikto, la maxim multa del ekosistemo ''cerrado''. L'abato di arbori por expansar l'[[agrokultivo]] esas serioza: [[Unesco]] kalkulas ke cirkume 57% del originala vejetantaro qua existis dum la yari 1950a ne pluse existas.

La [[klimato]] di Brasília esas [[tropikala klimato|tropikala]] di [[savano]] ''Aw'', kun mezavalora yarala [[temperaturo]] di 18°C. La mezvalora yarala [[pluvo-quanto]] esas 1.540 mm, koncentrata de oktobro til aprilo. Dum la sika sezono (mayo til septembro) ordinare la relativa aerala humideso povas falar infre 30%, multe infre kam la [[Mondal Organizuro pri Saneso]] konsideras bona, to esas 60% di relativa aerala humideso.

La riveri di Brasília ne desaparas dum la sika sezono, pro recevar subtera aqui. Por augmentar la quanto di aquo disponebla por la urbo l'aquobarilo Paranoá konstruktesis. Ol havas entote 40 km² di surfaco, maxima profundeso di 48 metri e perimetro di 80 km.

{{Panoramo|Brasilia JK bridge pano 20101015.jpg|1000px|Ponto Juscelino Kubitscheck, anke konocata kom Ponto JK.}}

== Ekonomio ==
[[Arkivo:Brasilia aerea setorbancariosul.jpg|thumb|280px|left|Suda Bankala Sektoro.]]
[[Arkivo:Conjunto Nacional Brasilia 02.jpg|thumb|280px|Noktal imajo dil komercala centro ''Shopping Conjunto Nacional''.]]
La precipua ekonomial agadi di Brasília esas servadi (note guvernala servadi, telekomunikala, bankala e financala, produktado e vendi di nutrivi, amuzala ed advokatala servadi) vice l'industriala agadi, pro lua stando kom chefurbo di Brazilia. L'origini de lua [[TNP]] esas 54.8% de publika servadi, 28.7% de altra servadi, 10.2% de l'industrio, 6.1% de la komerco, e 0.2% de agrokultivado.<ref>{{Extera ligilo|url=http://www.gdf.df.gov.br/045/04501022.asp |titulo=GDP - Division - Federal District |editero=Gdf.df.gov.br |vidita ye=17ma di aprilo 2010}}</ref>

Ultre politikala centro, Brasília ank esas importanta ekonomiala centro: lua TNP esas [[Real (pekunio)|R$]] 99 miliardi, o 3.76% de la TNP di Brazilia. Pro lua titulo di [[Mondala Patrimonio di la Homaro]] donita da [[UNESCO]], Brasília decidis stimular nepolutanta industrii, exemple la produktado di komputera programifi, [[cinemo]] e [[video]]*, [[gemologio]], ed altri.

Brasília esis la 45ma maxim kustoza urbo del mondo por vivar en 2012; en 2010 esis la 70ma. Ol esis min kustoza kam [[Sao Paulo (urbo)|Sao Paulo]] (la 12ma) e [[Rio de Janeiro (urbo)|Rio de Janeiro]] (la 13ma).

== Demografio ==
La habitantaro di Brasília kreskis mezavalore 14,4% omnayare dum l'unesma yardeko pos lua inauguro, entote 285% di kresko de 1960 til [[1970]]. Dum la [[yari 1970a]] ol kreskis mezavalore 8,1% omnayare, entote 115,52% di kresko. Segun l'originala projeto lua habitantaro esabus min kam 500 mil habitanti en 2000, ma fakte ol atingis ta nombro ja en 1970, ed en 2000 lua habitantaro ja esis plu kam 2 milion habitanti. En [[1960]] 48% de la habitantaro vivis en la regiono ''Plano Piloto''. En [[1991]] nur 13,26% vivis ibe. L'[[indexo pri homala developeso]] dil urbo esis 0,824 en [[2010]],<ref name="PNUD_IDH_2010">{{Extera ligilo |url=http://www.pnud.org.br/arquivos/ranking-idhm-2010.pdf|titulo=Ranking decrescente do IDH-M dos municípios do Brasil |publikigita ye=2010 |publikigo=Atlas do Desenvolvimento Humano|editero=Programa das Nações Unidas para o Desenvolvimento (PNUD) |vidita ye=31ma di julio 2013}}</ref> e nur 4,35% de lua habitanti ne savas lektar e skribar.<ref name= "Desigualdade">{{Extera ligilo |url = http://noticias.uol.com.br/ultimas-noticias/especial/2010/brasilia-50-anos/2010/04/15/brasilia-contrasta-riqueza-e-desigualdade-apos-quase-50-anos-de-existencia.jhtm | loko== Brasil | titulo= Brasília contrasta riqueza e desigualdade após quase 50 anos de existência | editero=UOL|vidita ye = 15ma di oktobro 2010 }}</ref> La sociala neegaleso di Brasília esas la 4ma maxim granda de Brazilia e la 16ma maxim granda del mondo, segun raporto dal [[Unionita Nacioni]].<ref name="Desigualdade"/>

Granda parto de la habitantaro di Brazilia esas migranti qui venis de la [[Nord-estala regiono (Brazilia)|Nord-estala]] e de la [[Sud-estala regiono (Brazilia)|Sud-estala]] regioni di Brazilia,<ref name="sidra-631">{{Extera ligilo|titulo=Tabela 631 - População residente, por sexo e lugar de nascimento|publikigita ye=2010|url= http://www.sidra.ibge.gov.br/bda/tabela/protabl.asp?c=631&i=P&opc183=2&nome=on&qtu8=137&qtu14=3&tab=631&opn8=0&opn14=0&unit=0&pov=3&poc2=1&OpcTipoNivt=1&opn1=0&nivt=0&orp=5&qtu3=27&qtu13=47&opv=2&opc2=1&orc183=4&pop=1&opn2=0&opn15=0&orv=2&orc2=3&qtu2=5&qtu15=3&sev=93&sec2=0&opp=f1&opn3=u37&qtu6=5565&opn13=0&poc183=2&ascendente=on&sep=24929&orn=1&qtu7=36&sec183=0&pon=1&qtu9=558&opn6=0&digt6=&OpcCara=44&proc=1&qtu1=1&opn9=0&opn7=0&decm=99|editero=Instituto Brasileiro de Geografia e Estatística|vidita ye=29ma di agosto 2014}}</ref> ed anke stranjeri qui laboras en l'ambasadeyi. Segun la [[demografiala kontado]] di [[2010]], preske la duimo (exakte 46,27%) de lua habitantaro ne naskis ibe, ed esis precipue de [[Goiás]], [[Minas Gerais]] e [[Bahia]].<ref name="sidra-631"/>

{{Panoramo|Brasilia_Panorama.jpg|1000px|<center>Panoramo di Brasília, vidita de la Turmo di Televiziono.</center>}}

== Transporto ==
[[Arkivo:Brasilia_aerea_aeroporto.jpg|thumb|280px|Aeroportuo internaciona di Brasília.]]
[[Arkivo:Rodoviaria_Interestadual_de_Brasilia_2012.jpg|thumb|280px|left|Staciono por l'interstatala autobusi di Brasília.]]
Brasília havas moderna [[aeroportuo]] internaciona, qua esas la 3ma maxim okupata di Brazilia, pos l'internaciona aeroportui de Sao Paulo e Rio de Janeiro. En 2007 l'aeroportuo traktis {{formatnum:11119872}} veheri.<ref name="pax">Airport Statistics for 2007 http://www.infraero.gov.br/upload/arquivos/movi/mov.operac.1207.pdf</ref> Ol jacas cirkume 11 km de la centro dil urbo. En 2014 ol expansesis, e nun havas entote 28 ponti por embarko. La expanso en lua substrukturo plugrandigis lua operacala kapaceso de 15 milion ante, til 21 milion veheri en 2014. Depos 2012 ol administresas da la privata kompanio ''InfrAmerica''.

Ok federala chosei ligas Brasília kun altra chefurbi e regioni di Brazilia, exemple la BR-040 (qua ligas Brasília a Rio de Janeiro tra [[Belo Horizonte]]), la BR-050 (qua ligas Brasília ad [[Uberlândia]], [[Ribeirão Preto]] e São Paulo), la BR-080 (qua ligas Brasília a la choseo BR-153, surnomizita "[[Belém (Pará)|Belém]]-Brasília"), edc.<ref>{{Extera ligilo|url=http://doc.brazilia.jor.br/Vias/DF-vias-de-acesso-ao-Distrito-Federal.shtml |titulo=Vias de acesso a Brasília|vidita ye=3ma di julio 2016}}</ref> Lua nova staciono por interstatala autobusi inauguresis en 2010, e povas traktar cirkume {{formatnum:140000}} veheri omnadie. Ol jacas proxim la sistemo di [[urbala ferovoyo]] del urbo.

Brasília havas du linei di [[urbala ferovoyo]] (Oranjea lineo e Verda lineo), entote kun 42 km e 24 stacioni. Kelka lokala autobuso-linei posibligas ank uzar l'urbala fervoyo kun diskonto en lua tarifo.

== Referi ==
{{reflist}}

{{Stati di Brazilia}}

[[Kategorio:Urbi en Brazilia]]
[[Kategorio:Brazilia]]