Videz la fonto/fonti por Hungaria

{{Landi
| Nomo          = Hungaria
| Lokala_nomo       = Magyar Köztársaság
| Flago          = Flag of Hungary.svg
| Blazono         = Coat of Arms of Hungary.svg
| Imajo_mapo       = EU-Hungary.svg
| Chefurbo        = [[Budapest]]
| Habitanti_chefurbo   = {{formatnum:1712210}} (2009)
| Precipua_urbo      = [[Budapest]]
| Oficala_lingui     = [[Hungara linguo|Hungara]]
| Guvernerio       = [[Republiko]]
| Nomo_listo_chefo_stato = Listo pri prezidanti di Hungaria
| Titulo_chefo_stato   = Prezidanto
| Chefo_di_stato     = [[Tamás Sulyok]]
| Nomo_listo_chefo_guverno= Listo pri chefministri di Hungaria
| Titulo_chefo_guverno  = Chefministro
| chefo_guverno      = [[Viktor Orbán]]
| Surfaco         = {{formatnum:93030}}
| Rango_surfaco      = 109
| Surfaco_aquo      = 0,74
| Habitanti        = {{formatnum:9699577}}<ref name=CIA/>
| Rango_habitanti     = 93
| Yaro          = 2022
| Denseso di habitantaro = 105
| Reto_kodexo  = .hu
| Nomo_himno  = ''Himnusz ("Isten, áldd meg a magyart")''
| Pekunio  = [[Forint]]
}}
'''Hungaria''' esas lando jacanta en central [[Europa]], an la nomizita “Karpatiana baseno”. Lua totala areo amontas a {{formatnum:93030}} km², ed ol havas kom vicini [[Slovakia]] norde, [[Ukraina]] nordeste, [[Rumania]] este, [[Serbia]] e [[Kroatia]] sude, e [[Slovenia]] ed [[Austria]] weste.

'''Bazala fakti pri Hungaria.'''

== Historio ==
{{PA|Historio di Hungaria}}
Existas poka informi pri la habitanti di Hungaria ante l'arivo dil Kelti, cirkume 450 yari aK. La populo Hungara, le ''Magyar'' (en Ido: Madyari) komencis separar su del altra Fino-Ugriana populi cirkume 800 yari aK, ma nur arivis a la regiono dum la [[5ma yarcento]]. Kelti arivis a la regiono pos cirkume 450 aK, e [[Roman imperio|Romani]] okupis ol de cirkume [[9 yari aK]] til [[430]], e kreis ibe la provinco [[Pannonia]]. Dum la 5ma yarcento la Huni invadis la regiono ed establisis forta imperio.

[[Arkivo:Kalandozasok.jpg|thumb|left|320px|Inkursi dil Hungari en Europa dum la 10ma yarcento.]]
Dum la [[9ma yarcento]], precize en la yaro [[895]], [[Árpád]] fondis Hungaria. Lua posnepotulo [[István la 1ma di Hungaria|István]] kronizesis kom rejo en la yaro [[1000]], uzante krono sendita de [[Roma]] dal [[papo Silvester la 2ma]]. István divenis l'unesma [[Listo pri monarki di Hungaria|rejulo]] di Hungaria.

[[Mongolia|Mongoli]] invadis ed okupis Hungaria de [[1241]] til [[1242]]. En [[1533]], [[rejio Hungaria]] formacesis, sub [[Habsburgo|Habsburga]] dominaco. En [[1541]], la centro e la sudo dil rejio okupesis dal [[Otoman imperio]]. Dum la fino dil [[17ma yarcento]], Hungari komencis ekpulsar l'Otomani, helpinta dal Austriani. [[Budapest|Buda]] rikonquestesis en [[1686]]. En [[1718]] l'Otomani ekpulsesis komplete.

[[Karl la 6ma, Santa Romana imperiestro]], pregis la Hungara Dieto aprobar la "pragmatiko", dekreto qua limitizis la povo dil monarko. Quankam ol aprobesis, Karl la 6ma e lua sucedanti guvernis Hungaria autokratale. Le Habsburg agnoskesis kom reji di Hungaria.

{{PA|Listo pri monarki di Hungaria}}
La rejio Hungara havis poka influo che la korto en [[Wien]]<ref name=US/>. Habsburga monarki kontrolis direte Hungara financi, milital ed exteral aferi, ed imperiala trupi kontrolis lua frontieri<ref name=US>[http://lcweb2.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+hu0022) ''A Country Study: Royal Hungary''] U.S. federal government</ref>. La Habsburgi ne okupis la kontoro di palateno por impedar ke la tituliero divenez tro povoza.<ref name=US/>

Dum la komenco dil [[18ma yarcento]] preske 90% de la labor-povo laboris en [[agrokultivo]]. L'interkambio di produkturi remplasis [[pekunio]] en povra rurala zoni. La [[serfo|serfa]] habitantaro kreskis e lua vivo-qualeso diminutis. Multa serfi diplasis su al urbi por serchar laboro.

[[Arkivo:Pompeo_Batoni_002.jpg|thumb|left|280px|[[Joseph la 2ma, Santa Romana imperiestro|Joseph la 2ma]] e lua fratulo [[Leopold la 2ma, Santa Romana imperiestro|Leopold la 2ma]]]]
Dum la regno di [[Joseph la 2ma, Santa Romana imperiestro|Joseph la 2ma]] Hungaria vivis sub racional-absolutismo: Joseph permisis religiala libereso por [[protestantismo|protestanti]]. Lua fratulo e sucedinto, [[Leopold la 2ma, Santa Romana imperiestro|Leopold la 2ma,]] duris ta politiko, ma Franz la 1ma (1792 til 1835) havis nenormala antipatio por chanji. Il akuzis la filozofo [[Ignác Martinovics]] pri trahizo e kondamnis ilu a mortopuniso.

Kande [[Napoléon la 1ma]] komencis expansar sua imperio tra [[Europa]], lua armeo demandis granda quanti di produkturi de Hungaria, do kreskis la ekonomial agado ibe. Ma pos ke la Napoleonala imperio finis, la regiono itere divenis povra.

[[Arkivo:Vastagh_Gyorgytol_Kossuth.jpg|thumb|320px|[[Lajos Kossuth]]]]
Ekonomiala problemi esis un ek la kauzi di la [[Hungara revoluciono di 1848]]. Ye la [[15ma di marto]] [[1848]] granda demonstri demandis 12 reformi (''12 pont'') en la politikala sistemo. Sub l'administrado dal guberniestro [[Lajos Kossuth]] e dal chefministro [[Lajos Batthyány]], la Habsburga monarkio destronizesis. La Habsburgi nur vinkis la revoluciono en [[1849]] per helpo dal Rusa imperio. Pos ke la revoluciono krulis, l'imperiestro Franz Josef la 1ma revokis la Hungara [[konstituco]] e dividis la lando en quar regioni: [[Transilvania]], Hungaria, Kroatia-Lavonia e [[Voivodina]]. La [[Germana linguo]] divenis la linguo di administrado e di alta instruktado. Kelka Hungari komencis pensar pri kompleta separo del [[Austrian imperio]], dum ke altri duris aceptar Austriana dominaco.

L'Austriana [[absolutismo]] komencis krular kande [[Rejio Sardinia]] e [[Francia]] vinkis Austriani che la [[batalio di Solferino]]. La vinkeso konvinkis Franz Josef ke lua opozanti esas tre povoza. En [[1866]] Austria vinkesis en altra milito, lor kontre [[Prusia]]. En [[1867]], Franz Josef aceptis pakto qua kreis la duala monarkio di Austria ed Hungaria, konocata kom [[Austria-Hungaria]].

{{PA|Austria-Hungaria}}
Austria-Hungaria duris til [[1918]], kande ol dividesis en [[Austria]] e Hungaria, pos olua vinkeso dum l'[[Unesma mondomilito]]. [[Chekoslovakia]] okupis la teritorii norde de la lando, dum ke [[Rumania]] okupis [[Transilvania]] ed altra teritorii este de la lando, e [[Serbia]] okupis teritorii sude. En [[1919]] [[komunismo|komunisti]] komandita da [[Béla Kun]] instalis sovietala republiko en la lando, qua duris dum poka monati. Ye la [[4ma di junio]] [[1920]] Hungaria perdis 71% de sua originala teritorio, inkluzite sua unika marala [[portuo]], [[Fiume]] (nun [[Rijeka]], en [[Kroatia]]) per la [[kontrato di Trianon]].

Dum l'epoko inter la du mondomiliti, politikala grupi dextrana kreskis en la lando. L'admiralo [[Miklós Horthy]] divenis regento e guvernis til la [[16ma di oktobro]] [[1944]]. Ilu paktis kun [[Adolf Hitler]] e furnisis trupi por l'invadi di [[Yugoslavia]] e [[Sovietia]] en [[1941]]. Pos perdir multa soldati dum la milito, Horthy probis abandonar la milito e negociar la paco en [[1944]], tamen [[nacional-socialista Germania]] invadis ed okupis la lando. La chefo dil fashista grupo [[Kruco di Fero|Fera Kruco]], [[Ferenc Szálasi]], asumis la povo e guvernis til ke lu fugis de Budapest en marto [[1945]] ed instalis su en [[Wien]].

Kun la falio di [[nacional-socialista Germania]], Sovietiana trupi gradope okupis Hungaria, e la lando divenis [[komunismo|komunista]] marioneto di Sovietia.

{{PA|Hungara revolto di 1956}}
Pos la falio dil [[Murego di Berlin]] Hungaria abandonis la titulo "socialista republiko", ed en marto [[1990]] eventis lua unesma libera elekti. La centro-dextrana partiso "Hungara Demokrata Forumo" - MDF - ganis l'elekti ed instigis gradoza transiro a [[kapitalismo]]. [[Árpád Göncz]] divenis l'unesma prezidanto pos la fino dil komunista rejimo.

== Politiko ==
[[Arkivo:Országház_(509._számú_műemlék)_35.jpg|thumb|320px|Parlamento di Hungaria.]]
[[Arkivo:Sandor_palota_P7290066.jpg|thumb|left|320px|Palaco Sándor, oficala rezideyo e laboreyo di la prezidanto.]]
Hungaria esas [[parlamento|parlamentala]] [[republiko]]. La [[chefo di stato]] esas la [[prezidanto]], nun [[Tamás Sulyok]]. Lu elektesas dal Nacional Asemblitaro por 5 yari ed anke esas la chefo dil Armeala Forci. La prezidanto anke povas vetar parti ek ula lego, o sendar ol a la Konstitucala Korto. La [[chefo di guvernerio]] esas la [[chefministro]] ed indikesas dal prezidanto, ma ordinare lu esas la chefo dil partiso kun maxim granda nombro de reprezenteri en la parlamento.

La singlachambra parlamento (''Országgyűlés'') havas entote 199 membri, qui elektesas dal populo por 4 yari. La nuna [[konstituco]] aprobesis ye la [[18ma di aprilo]] [[2011]], ed efikeskis pos la [[1ma di januaro]] [[2012]].

La Konstitucala Korto povas deklarar ke ula lego esas nekonstitucala. Ol konsistas ek 15 membri e kreesis en [[2010]]. Lua membri elektesas por 12-yara periodo. La Supra Korto di Hungaria esas la maxim alta korto di la lando por altra temi, ecepte konstitucala questioni.

== Politikala subdividuro ==
{|align="right" class="wikitable" width=650px
|-
|align="center" colspan="5"|Komtii
|-
| Bács-Kiskun
| Baranya
| Békes
| Borsod-Abaúj-Zemplén
|-
| Csongrád-Csanád
| Fejér
| Győr-Sopron
| Hajdú-Bihár
|-
| Heves
| Komarom
| Nógrád
| Pest
|-
| Somogy
| Szabolcs-Szatmár
| Szolnok
| Tolna
|-
| Vas
| Veszprém
| Zala
| [[Budapest]]
|}
[[Arkivo:Counties_of_Hungary_2020.png|thumb|280px|left|Mapo pri la komtii di Hungaria.]]
Hungaria konsistas ek 19 "komtii" (''megye'', pluralo ''megyék'') plus la chefurbo [[Budapest]]. La "komtii" subdividesas en 174 distrikti (''járás''), e la distrikti subdividesas en urbi e vilaji, de qui 25 esas urbi "kun politikala stando equivalanta a komtio". Singla komtio esas administrala unajo ed enfokigas strategiala projeti por sua regionala developo. Altralatere, singla urbo ed urbeto administras sua propra sistemo di publika servadi.

Per la lego 1999/XCII, kreesis sep statistikala regioni. Li esas: Centrala Hungaria, Centrala Transdanubia, Granda Nordala Planajo, Nordal Hungaria, Sudala Transdanubia, Granda Sudala Planajo e Westala Transdanubia. Ta subdividuro probable remplasos la komtiala subdividuro.

== Geografio ==
[[Arkivo:Hungary topographic map.jpg|thumb|320px|Topografiala mapo pri Hungaria.]]
[[Arkivo:Puszta_Seewinkel.JPG|thumb|left|320px|[[Stepo]] ''puszta'' en Seewinkel.]]
Hungaria esas senlitora lando. Historiale, lua geografio subdividesas segun lua du precipua navigebla aquovoyi, [[Danubio]] e [[rivero Tisza|Tisza]]. To kreas tri zoni: ''Dunántul'' ("trans Danubio"), ''Tiszántúl'' ("trans Tisza"), e ''Duna-Tisza kőze'' ("inter Tisza e Danubio").

Du triimi de Hungaria esas basa e plana regiono (Alföld), ube [[altitudo|altitudi]] esas infre 200 metri super [[marala nivelo]]. Norde, existas montoza regiono. [[Danubio]] dividas Hungaria en du parti: ''Dunántúl'' weste, ed ''Alföld'' este.

''Alföld'' (“Basa lando”) konsistas ek vasta regiono qua iras de Danubio til l'estala frontiero. En ca areo existas la [[stepo]] nomizita Hungare ''puszta'', e la regiono Hortobágy, pastori e granda bovo-trupi. La peizajo esas plana, kun kultivata tereni, kelka [[querko]]-foresti e humida valeti. La [[Nacionala parko|nacionala parki]] Hortobágy e Kiskunság jacas en Alföld. En Hortobágy existas stepo ''puszta'' e marshi habitata da multa uceli. En Kiskunság trovesas sabloza duni e saloza lagi. La maxim populoza urbi en ta regiono esas Nyíregyház, Debrecen, Kecskemét e Szeged.

[[Arkivo:View_of_Kékestető_from_Galyatető.jpg|thumb|350px|Monto [[Kékes]].]]
[[Arkivo:Balaton - 13.jpg|350px|thumb|left|[[Lago Balaton]], la maxim vasta en central Europa.]]
La montoza norda regiono konsistas ek l'anciena [[volkano|volkanal areo]] Börzsöny, Cserhát, Mátra e Zemplén e la partale montoza regioni Bükk ed Aggtelek. La maxim alta punto di Hungaria, [[Kékes]], jacas en Mátra. An la sudala bordo dil areo jacas la famoza [[vino|vinala]] regiono di Tokaj. En la nacionala parko di Bükk stacas grandioza querko- e fago-foresti an la montaro. En la nacionala parko di Aggtelek on povas vizitar groti kun stalaktiti e stalagmiti. La maxim granda urbi del nordo esas [[Miskolc]] ed Eger. 

''Dunántúl'' ("trans Danubio") konsistas ek la tota regiono de Danubio til la westala frontiero. En Dunántúl existas la maxim granda lago di Hungaria, [[Balaton]]. Dunántúl esas kolinoza, ed en lua nordo ank existas monti. Apud la westala frontiero, proxim Sopron e Szombathely, jacas la plana regiono Kisalföld (“Mikra Alföld”), qua iras til la bazo di Alpi, en [[Austria]]. La maxim populoza urbi de la regiono esas Sopron, Szombathely, Győr e Pécs.

Centre de la lando jacas la chef-urbo Budapest.

[[Arkivo:Szeged-tisza3.jpg|thumb|320px|[[Rivero Tisza]] proxim [[Szeged]].]]
;Maxim longa fluvii e riveri (longeso che teritorio Hungara)
* [[Danubio]] (Hungare: ''Duna'') 417 km
* [[rivero Tisza|Tisza]] 595 km

;Maxim granda lagi:
* [[Balaton]] 595&nbsp;km²
* Velencei 26&nbsp;km²
* Fertő (la maxim granda parto trovesas en Austria)

;Maxim alta monto
* monto Kékes, 1.014 m

== Ekonomio ==
[[Arkivo:Széchenyi_Chain_Bridge_in_Budapest_at_night.jpg|thumb|320px|[[Budapest]] esas importanta financala centro di central ed estal Europa.]]
[[Arkivo:Hungary_Export_Treemap.jpg|thumb|320px|left|Exportaci di Hungaria, 2012.]]
{{PA|Ekonomio di Hungaria}}
Ante la [[duesma mondomilito]] l'ekonomio di Hungaria fondesis sur [[agrikultivo]]. Pos la milito, la komunista rejimo industriizis ed autarkigis la lando. Depos 1968 l'ekonomio di Hungaria esis la maxim liberala del Estala Bloko. L'exterlanda [[komerco]] e la kreo di mikra firmi permisesis limitizite. Kande la komerco kun l'altra komunista landi diminutis, la konkurencala kapableso diminutis, la produktado krulis e [[chomeso]] kreskis dum la yari inter 1989 e 1994.

L'ekonomio esis forta kande Hungaria membreskis en l'[[Europana Uniono]], ma ye la fino di 2008 l'internaciona krizo ekonomiala frapis la lando tre forte. En novembro 2008 la lando recevis 25 miliard Usana dolari del [[IMF]], del EU e de la [[Mondala Banko]] por stabiligar sua ekonomio. En 2010 la [[totala nacionala produkturo]] (TNP) di Hungaria esis 187,6 miliardi Usana dolari (qua lore esis cirkume la duimo de Belgia, e preske tam granda kam lora TNP de Finlando. La privata sektoro nun reprezentas plu kam 80% de la [[TNP]]. La maxim importanta naturala resursi esas [[bauxito]], [[terokarbono]] e la fruktifanta sulo. En 2010 l'agrokultivo employis 4,7% de la laborantaro e produktis 3,3% de la TNP. Lua produkturi esas [[frumento]], maizo, sunoflorala semini, [[terpomo]], betravi e bovala produkturi. Mashini e garnituri reprezentas plu kam 60% del exportaci. Altra exportaci esas agrokultivala produkturi ed anke elektro e fueli.

== Demografio ==
{| class="wikitable" align="right"
|-
| colspan=8| '''Habitanti di Hungaria segun etnio 1920-1980'''<br><small>(fonto: Hungara revuo História 2-3, 1991)</small>
|-
!Etnio
![[1920]]
![[1930]]
![[1941]]
![[1949]]
![[1960]]
![[1970]]
![[1980]]
|-
|Hungari
|7.155.973 <br /> 89,6 %
|8.000.335 <br /> 92,1 %
|11.881.455 <br /> 80,9 %
|9.076.041 <br /> 98,6 %
|9.786.038 <br /> 98,2 %
|10.166.237 <br /> 98,5 %
|10.638.974 <br /> 99,3 %
|-
|Germani
|550.062 <br /> 6,9 %
|477.153 <br /> 5,5, %
|533.045 <br /> 3,6 %
|22.455 <br /> 0,2 %
|50.765 <br /> 0,5 %
|35.594 <br /> 0,4 %
|11.310 <br /> 0,1 %
|-
|Slovaki
|141.877 <br /> 1,8 %
|104.786 <br /> 1,2 %
|175.550 <br /> 1,2 %
|25.988 <br /> 0,3 %
|30.630 <br /> 0,3 %
|21.176 <br /> 0,2 %
|9.101 <br /> 0,1 %
|-
|Romaniani
|23.695 <br /> 0,3 %
|16.221 <br /> 0,2 %
|1.051.026 <br /> 7,2 %
|14.713 <br /> 0,2 %
|15.787 <br /> 0,2 %
|12.624 <br /> 0,1 %
|8.874 <br /> 0,1 %
|-
|Ruteni
| -
| -
|547.770 <br /> 3,7 %
| -
| -
| -
| -
|-
|Kroati
|58.931 <br /> 0,7 %
|47.337 <br />0,5 %
|12.346 <br />0,1 %
|20.423 <br />0,2 %
|33.014 <br />0,3 %
|17.609 <br />0,2 %
|13.895 <br />0,1 %
|-
|Serbi
|17.132 <br />0,2 %
|7.031 <br />0,1 %
|213.585 <br />1,5 %
|5.158 <br />0,1 %
|4.583 <br />0,1 %
|12.235 <br />0,1 %
|2.805 <br />0,0%
|-
|Vendi, <br /> Sloveni
|6.087 <br />0,1 %
|5.464 <br />0,1 %
|20.336 <br />0,1 %
|4.473 <br />0,1 %
| enumerita <br /> en grupo<br />di Kroati
|4.205 <br />0,0 %
|1.731 <br />0,0 %
|-
|Cigani
|6.989 <br />0,1 %
|7.841 <br />0,1 %
|76.209 <br />0,5 %
|21.387 <br />0,2 %
|25.633 <br />0,3 %
|34.957 <br />0,3 %
|6.404 <br />0,1 %
|-
|altri
|26.123 <br />0,3 %
|18.946 <br /> 0,2 %
|29.210 <br />0,2 %
|14.161 <br />0,1 %
|14.534 <br />0,1 %
|17.462 <br />0,2 %
|16.369 <br />0,2 %
|-
|Judi
| -
| -
|139.041 <br />0,9 %
| -
| -
| -
| -
|-
|entote
|7.986.875
|8.685.109
|14.679.573
|9.204.799
|9.961.044
|10.322.099
|10.709.463
|}
Segun statistiki de ''The World Factbook'' por 2022, Hungaria havis {{formatnum:9699577}} habitanti.<ref name=CIA>{{Extera ligilo|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/hungary/#people-and-society|titulo=Hungary - The World Factbook|editero=CIA|accessdate=12ma di oktobro 2022|idiomo={{en}}}}</ref> La maxim multa (85,6%) esas Hungari. Existas minoritati di [[cigano|cigani]] (3,2%), Germani (1,9%), altri (2,6%), e 14,1% ne deklaris sua etnii, segun la demografiala kontado di 2011.<ref name=CIA/> Kelka habitanti deklaris apartenar a plu kam 1 etniala grupo, pro to la sumo di la procenti superiris 100%.

Plu kam 1/4 de la habitantaro rezidas en la [[metropolala regiono]] di [[Budapest]], e 69% de la habitantaro esas urbala (entote {{formatnum:6903858}} personi).

Pos la yari 1970a, la quanto di naski en Hungaria komencis diminutar, e nun la "fertileso-procento", to esas, la quanto di filii po muliero, esas 1,48,<ref name=CIA/> multe min granda kam la quanto di filii bezonata por equilibrigar e remplasar la mortostatistiko, to esas 2,1 filii po muliero. Plu kam 5 milion individui etniale Hungara rezidas exter Hungara frontieri, sive en regioni qui olim apartenis ad [[Austria-Hungaria]] ma ne a Hungaria pos 1918, sive pro ekmigro por diversa motivi. Existas plu kam 1,2 milion etniale Hungari en [[Rumania]], cirkume 1,5 milion en Usa (enmigranti e decendanti), e minoritati en mult altra landi.

L'oficala linguo di la lando esas [[Hungara linguo|Hungara]], un ek la 24 oficala idiomi del [[Europana Uniono]], parolata da 99,6% de la habitantaro (native da 98,9%). Existas kelka minoritatala lingui, exemple Armeniana, Bulgara, Kroata, Germana, edc. La stranjera lingui maxim parolata esas l'[[Angla linguo|Angla]], parolata da 16% de la habitantaro, e la [[Germana linguo|Germana]], da 11,2% de la habitantaro.<ref name=CIA/>

=== Religio ===
[[Arkivo:Esztergom.bazilika.lights.jpg|thumb|320px|left|Baziliko di Esztergom.]]
Segun la [[demografiala kontado]] di 2011, la [[religio]] kun maxim granda nombro de adepti esas [[katolikismo]]: 37,2% de la habitantaro deklaris praktikar ol. [[Kalvinismo|Kalvinisti]] esis 11,6%, [[Luteranismo|Luteranisti]] esis 2,2%, Greka katoliki esis 1,8%, altra religii esis 1,9%. Personi qui deklaris praktikar nula religio esis 18,2%, e 27,2% ne informis pri religio.<ref name=CIA/> La [[konstituco]] di Hungaria grantas religiala libereso.

Historiale, Hungaria sempre havis granda komunitato di [[judo|judi]]. On kalkulas ke ante la duesma mondomilito, cirkume 800 mil [[judo|judi]] habitis la lando, ma on kalkulas ke plu kam 554 mil mortigesis de 1941 til 1945, la maxim multa de la 15ma di mayo til la 9ma di julio 1944, kande 434 mil juda Hungari deportesis en 147 treni. Nun, cirkume 120 mil judi habitas Hungaria.<ref>{{Extera ligilo |url=http://digitaljournal.com/article/343168 | titulo=Hungary: A new synagogue for Budapest but anti-Semitism on rise | editero=Digital Journal | publikigita ye=9ma di februaro 2013 | vidita ye=4ma di marto 2013 | autoro=Myles, Robert}}</ref>

=== Eduko ===
L'eduko en Hungaria esas precipue publika, ed administrata dal Ministerio pri Eduko. Pre-skolala eduko esas obligata por omna infanti evanta de 3 til 6 yari. Skolala eduko ank esas obligata por pueri ed adolecanti til 16 yar-evo. Primara eduko ordinare duras dum 8 yari.

La maxim multa [[universitato|universitati]] esas publika institucuri, e la studenti ordinare ne pagas por studiar.

=== Maxim populoza urbi ===
{{10 maxim grand urbi
| regiono= Hungaria
| dato= 2018
| nomo1 = Budapest
| hab1 = 1733685
| nomo2 = Debrecen
| hab2 = 202214
| nomo3 = Szeged
| hab3 = 161122
| nomo4 = Miskolc
| hab4 = 155650
| nomo5 = Pécs
| hab5 = 144188
| nomo6 = Győr
| hab6 = 130094
| nomo7 = Nyíregyháza
| hab7 = 117121
| nomo8 = Kecskemét
| hab8 = 110638
| nomo9 = Székesfehérvár
| hab9 = 98673
| nomo10 = Szombathely
| hab10= 77866
| imajo1 = Budapest by night - Mátyás-templom - panoramio.jpg
| imajo2 = Megyeszékhely - Hajdú-Bihar megye - Debrecen.jpg
| fonto= English Wikipedia
}}

== Kulturo ==
[[Arkivo:Esterházy-kastély_(4051._számú_műemlék)_2.jpg|thumb|320px|Palaco Eszterháza, surnomizita "Hungara Versailles".]]
[[Arkivo:Goulash dish.jpg|thumb|320px|left|''Goulash''.]]
Hungaria havas richa [[folkloro]], qua inkluzas [[brodo]], dekorata [[ceramiko|ceramikaji]], e [[skulto|skulturi]]. Yen kelka exempli pri lua [[arkitekturo]]: la maxim granda [[sinagogo]] di Europa (la Granda Sinagogo, en Dohány); un ek la maxim granda Europana [[baziliko|baziliki]] (la baziliko di Esztergom); la duesma maxim granda abadeyo en la mondo (l'abadeyo ''Pannonhalma''); la maxim granda nekropolo exter [[Italia]] (la nekropolo di [[Pécs]]). La palaco di Eszterháza, konstruktita dum la [[18ma yarcento]], esas la maxim granda edifico segun [[rokoko]]-stilo en Hungaria.

[[Koquarto]] esas importanta elemento de la kulturo Hungara. Lua disho maxim konocata mondale esas ''goulash'', karno-raguto preparata kun spici e [[papriko]], kumino, salo ed aquo. [[Potato]] uzesas multe che la koquarto Hungara.

En Hungaria existas la maxim granda [[sinagogo]] de Europa, konstruktita en 1859 che strado Dohány, en Budapest. Altra importanta exempleri pri Hungara [[arkitekturo]] esas la balneyo di termal aqui Széchenyi, ank en Budapest, la [[baziliko]] di [[Esztergom]] konstruktita en 1856, e la [[nekropolo]] kristana di [[Pécs]].

[[Arkivo:Marai2.jpg|thumb|250px|[[Sándor Márai]]]]
[[Arkivo:Bartók_Béla_1927.jpg|thumb|320px|left|[[Béla Bartók]]]]
Dum anciena epoki, la linguo Hungara skribesis per runal alfabeto. Tamen, ol ne uzesis por la literaturo. La lando adoptis [[latinal alfabeto]] kande [[Kristanismo]] adoptesis.

L'idei de [[Racion-epoko]] arivis en Hungaria 50 yari pos altra regioni de Europa. L'unesma skripitisti Hungara de Racion-epoko esis [[György Bessenyei]] e [[János Batsányi]]. Nun, Hungaria havas richa [[literaturo]]. Yen kelka importanta moderna e nuntempala skriptisti: [[János Kodolányi]], [[Magda Szabó]], [[Sándor Márai]], [[Péter Esterházy]], e la [[Listo di Nobel-laureati pri literaturo|Nobel-laureato]] di [[2002]] [[Imre Kertész]].

Hungaria anke havas importanta [[muziko|muzikala tradiciono]], sive pri folklorala muziko, sive pri klasika muziko. La maxim konocata exempli pri klasika kompozisti Hungara esas [[Franz Liszt|Ferenc (Franz) Liszt]] e [[Béla Bartók]]. Yen kelk altra importanta muzikisti klasika: pianisti [[Ernő Dohnányi]], Ervin Nyiregyházi, Andor Földes, Tamás Vásáry, György Sándor, Géza Anda, Annie Fischer, György Cziffra, Edward Kilényi, Bálint Vázsonyi, András Schiff, Zoltán Kocsis, Dezső Ránki e Jenő Jandó, e violinisti Joseph Joachim, Leopold Auer, Jenő Hubay, Jelly d'Arányi, [[Joseph Szigeti]], Sándor Végh, Emil Telmányi, Ede Zathurecky, Dénes Zsigmondy, Franz von Vécsey, Zoltán Székely, Tibor Varga, e plu recente Antal Szalai, Vilmos Szabadi, Kristóf Baráti, ed altri.

Dum komunista epoko, malgre censuro, Hungara muziko komencis influesar da [[jazo]] e pose da [[rock]]. Nun, Hungara rock-bandi Illés, Métro, Omega e Béatrice duras esar multe populara. [[Punk-rock]], indie-rock e metal (black metal, death metal e trash) ank havas populareso meze yunaro. Ante 1989, ''punk''-grupi ofte kritikis komunista rejimo e, pos 1989, la kritiki di lia muziki chanjesis a korupto ed Usan influo kulturala. Dum recenta yari, ank elektronikala muziko e [[hip hop]] gradope komencis populareskar.

Pri [[sporto|sporti]] Hungaria havas ecelanta partopreni dum l'[[Olimpiala Ludi]]: la lando rangizas duesme segun la quanto de [[oro|ora]] medalii po habitanto. La lando gastigis multa internaciona sporta konkursi, exemple la Championkonkurso Amatora pri [[Boxo]] di 1997, la Mondala Konkurso pri [[Skerm-arto]] dil yaro 2000, ed altri. La lando havas tradiciono pri [[shakoludo]], e la Mondala Federuro pri Shakoludo agnoskas 54 "granda-maestri" Hungara.

La maxim populara sporto en Hungaria esas [[futbalo]], e lua nacionala futbalo-esquado ganis tri ora Olimpiala medalii. Dum la [[Mondala Kupo di Futbalo|Mondala Kupi di Futbalo]] di 1938 e 1954, Hungaria finis duesmaplase. [[Ferenc Puskás]] esas la maxim bone konocata Hungara futbalisto.

== Referi ==
{{reflist}}
{{Wikivortaro}}

{{Template:EU-stati}}

[[Kategorio:Hungaria| ]]