Videz la fonto/fonti por London

{{por altra senco|altra loki nomizita '''London'''|[[London (homonimo)]]}}
{{Urbi
| nomo= London
| Imajo = London Lead Image.jpg
| TextodilImajo = Panoramo di London (supre); Palaco di Westminster (centre); Tower Bridge (“Turmo Ponto”, sinistre); [[Turmo di London]] (dextre).
| Blazono= Coat of Arms of The City of London.svg
| Flago= Flag of the City of London.svg
| Mapo= London_(European_Parliament_constituency).svg
| Shablono_lando= {{GBR}}
| Provinco= Anglia
| Urbestro= Sadiq Khan
| Latitudo= 51°30'28" N
| Longitudo= 00°07'41 W
| Altitudo= 24
| Surfaco= 1 577,3
| Habitanti= {{formatnum:8799800}}
| Yaro        = 2021
| Denseso di habitantaro = 5598
| Horala_zono = +0<br>UTC+1 dum somero
| Reto        = www.london.gov.uk
}}
[[Arkivo:Houses.of.parliament.overall.arp.jpg|thumb|250px|left|Britaniana Parlamento, che la palaco Westminster, London.]]
'''London''' esas la [[chef-urbo]] di [[Unionita Rejio]] ed anke di [[Anglia]]. Ol havis {{formatnum:8615246}} habitanti en lua [[metropolala regiono]] en 2013. La tota [[surfaco]] di lua [[metropolala regiono]] esas 1.579 km² (la nomizita ''City'' havas 2,6 km² ed 8.600 habitanti).

London esas [[blokala urbo]]<ref>{{Extera ligilo |url= http://www.guardian.co.uk/uk/shortcuts/2013/mar/10/london-capital-of-world-divorce-breakfast |titulo= London: the everything capital of the world |work= The Guardian |autoro=Adewunmi, Bim |publikigita ye=10 marto 2013 |loko=London}}</ref> ed esas, kune [[New York]] en [[Usa]], un ek la precipua financala centri de la mondo. L'urbo havas vigoroza influo en la [[politiko]], [[financo|financi]], [[eduko]], ciencala inquesto, [[jurnalaro]], [[arto|arti]] e [[modo]] di tota mondo. Ol esas la sideyo por plu kam 50 ek la 100 maxim grand kompanii dil Unionita Rejio.

London okupas la du rivi dil [[fluvio Thames]]. Ol havas la maxim extensa [[metroo]] dil mondo, kun plu kam 400 km di subtera ferovoyi.

L'[[aeroportuo]] Heathrow, jacanta en Hillingdon, distrikto weste dil urbo, servas London. L'aeroportuo recevis plu kam 68 milion veheri en 2007. Altra important aeroportuo servas London: Gatwick, jacanta 5 km de la centro dil urbo.

== Historio ==
L'urbo fondesis dum la [[1ma yarcento aK]] da [[Roman imperio|Romani]]. La Romana nomo ''Londinium'' forsan devenas de nomo di tribuo o persono. Pos 1898 on kredas ke l'origino dil nomo esas [[Kelti|Kelta]] e signifikus ''loko qua apartenis a (viro nomizita) "Londinos"''.

En 1999 restaji de la [[Bronz-epoko]] (1500 aK) deskovresis avanrive la ponto Vauxhall. En 2010, sude de la ponto Vauxhall, deskovresis restaji de 4500 aK. Malgre ta restaji probar l'existo di anciena kolonieti en la regiono, la precipua kolonio fondesis da [[Roman imperio|Romani]], pos invado en [[43]] pos Kristo. Ta anciena urbo parkonsumesis per fairo en [[61]], pos atako dal Eceni, kelta tribuo komandita da rejino Boudika. London rikonstruktesis da Romani ed, en la yaro [[100]] ol superiris l'anciena chef-urbo di la provinco ''Britannia'', [[Colchester]].

Pos la krulo di Romana imperio dum la [[5ma yarcento]] London cesis esar chef-urbo, e ''Londinium'' abandonesis. Pos la yaro [[500]], Anglo-Saxona kolonieto konocata kom ''Lundenwic'' prosperis en la sama regiono. Cirkume la yaro [[680]] ol ja esis importanta portuo. Pos [[820]] l'urbo dekadis, pro [[Vikingo|Viking]] ataki.

Vikingi establisis rejio qua pose konocesis kom ''Danelaw'', en la regiono inter London e Chester. L'urbo itere komencis kreskar ed en la [[11ma yarcento]] ol ja esis la maxim granda urbo di Anglia.

[[Arkivo:Opactwo Westminster w Londynie.jpg|thumb|320px|left|[[Abadeyo di Westminster]].]]
Pos la [[batalio di Hastings]] en [[1066]] [[Normandia|Normanda]] [[William la Konquestero]] divenis rejulo di [[Anglia]] e kronizesis en l'[[abadeyo di Westminster]]. William konstruktis la [[turmo di London]], l'unesma ek la multa normanda kasteli en Anglia. Dum la [[12ma yarcento]], guvernal institucuri komencis establisesar en Westminster (nun konocata kom ''City of Westminster''), quankam la rejala trezoro repozis en la turmo di London. Westminster divenis fakte la politikala chefurbo, kontre ke lua vicina London esis la maxim populoza e komercala centro di Anglia.

Dum la [[nigra pesto]] en la duimo dil [[14ma yarcento]] la habitantaro di London diminutis po 1/3. London esis la foko di la rurana revolto en [[1381]].

=== Moderna e nuntempal epoki ===
Dum Tudor-periodo la [[Protestantismo|reformo protestanta]] gradope chanjis la religio dil habitanti di London, e la proprietaji gradope transferesis de la katolik-eklezio a [[privata proprietajo|privata posedinti]]. Pos Anglia komencar direta komerco kun [[Nederlando]] en [[1565]], komercal aktiveso rapide expansis su. London divenis la precipua portuo di la [[Norda Maro]], e lua habitantaro kreskis de 50,000 en 1530 til 225,000 en [[1605]].<ref name=pevsner>Pevsner, Nikolaus. ''London I: The Cities of London and Westminster'' rev. edition, 1962. Introduction p. 48.</ref>

[[Arkivo:Shakespeare.jpg|thumb|left|280px|[[William Shakespeare]].]]
Dum la [[16ma yarcento]] [[William Shakespeare]] vivis en l'urbo, en un epoko desfavoroza a la developo dil [[teatro]]. Kande Tudor-periodo finis, London nur restis mikra. Dum la [[17ma yarcento]] eventis la granda epidemio di 1665-1666, qua mortigis {{formatnum:100000}} personi, o 1/5 de la habitantaro. En 1666 anke eventis la [[Granda Fairo di London]] qua destruktis rapide la ligna domi. Lua rikonstrukturo duris dum 10 yari, inspektita da la filozofo ed arkitekto [[Robert Hooke]].

En [[1762]] lora rejulo [[George la 3ma di Britania]] kompris la palaco di Buckingham, qua pose plugrandeskis dum la sequanta 75 yari. De [[1835]] til [[1925]] London esis la maxim grand urbo dil mondo. Lua granda habitantaro kreis kondicioni por du grand epidemii di [[kolero]]<ref>{{Extera ligilo |url= http://www.sciencemuseum.org.uk/broughttolife/themes/publichealth/cholera.aspx |titulo=Hidden extras: cholera comes to Victorian London |editero=The Science Museum |loko=London |vidita ye=13 December 2011}}</ref>, en [[1848]] e [[1866]], qui mortigis rispektive 14.000 e 6.000 personi. La kresko di trafiko stimulis la kreado dil unesma [[urbala fervoyo]] dil mondo, en [[1863]].

[[Arkivo:LondonBombedWWII_full.jpg|thumb|320px|Edifici di London destruktita dum la [[duesma mondomilito]].]]
Dum l'[[unesma mondomilito]] London bombardesis da [[Germana imperio|Germani]], e subisis plu intensa bombardi dum la [[duesma mondomilito]], kande {{formatnum:30000}} de lua habitanti perisis. En [[1948]] l'[[Olimpiala Ludi en London, 1948|Olimpiala Ludi]] eventis en la stadio Wembley, kande lor l'urbo apene komencis rekuperar su de la milito.

Pos la [[yari 1940a]] l'urbo komencis recevar enmigranti de multa membri di la [[Commonwealth]], exemple [[Jamaika]], [[India]], [[Bangladesh]] e [[Pakistan]], qui transformis London en un ek la maxim diversigita urbi de Europa. La kulturo dil yuni komencis developar su en l'urbo dum la duimo di la [[yari 1960a]], en la regioni di King's Road, Chelsea e Carnaby Street. Dum la [[yari 1970a]] [[punk]]-movado aparis.

Dum la [[20ma yarcento]] ol gastigis du [[Olimpiala Ludi]]: en [[Olimpiala Ludi en London, 1908|1908]] ed en [[Olimpiala Ludi en London, 1948|1948]]. En [[2012]] ol esis itere sideyo dil [[Olimpiala Ludi en London, 2012|Somerala Olimpiala Ludi]].

== Geografio ==
{{Panoramo|London (Panorama) (8162101805).jpg|1000px|Panoramo di London.}}
[[Arkivo:London,_United_Kingdom.JPG|thumb|320px|Satelital imajo di London.]]
[[Arkivo:London_plan_sub_regions_2004.png|thumb|320px|left|Subregioni di London.]]
La metropolala regiono di London (Granda London) havas 1.583 km² habitita da {{formatnum:7172036}} personi en 2001, e trairata da [[fluvio Thames]] sud-weste til este. La nivelo dil Thames afektesas da [[mareo|marei]], e l'urbo esas vundebla a inundadi. En 1974 komencis konstruktado di bariero kontre l'inundadi, finita pos dek yari.

Granda London dividesas en 5 subregioni: Nordo, Sudo, Westo, Esto e Centro. En 1965 ol dividesis en 32 municipi (''boroughs'') plu l'anciena ''City'', qua nun esas la precipua financala centro dil urbo. Dum recenta yari, konstruktesis la komercala e financala komplexo nomizita ''Canary Wharf'' en la regiono ube ante jacis la doki dil urbo (''Docklands'').

London havas temperema oceanala klimato (Cfb) simila a la sudo di Britania. Quankam famoza por lua pluvi, London recevas min [[pluvo]] (601 mm omnayare) kam [[Roma]] (834 mm ommayare). La maxima [[temperaturo]] enrejistrita esis 38.1[[Celsius-skalo|°C]] en agosto 2003 e la minima esis -16.1°C en januaro 1962.

{{Panoramo|Greenwich Panorama.jpg|1000px|Panoramo di Greenwich.}}

== Turismo ==
Segun la situo ''visitlondon.com'', la 10 maxim vizitita loki di London<ref>{{Extera ligilo|url=http://www.visitlondon.com/things-to-do/sightseeing/tourist-attraction/top-ten-attractions|titulo=Top 10 London Attractions |editorial=Visit London |accessdate =2ma di januaro 2015|idiomo={{en}}}}</ref> esas:
[[Arkivo:British_Museum_from_NE_2.JPG|thumb|320px|Britaniana Muzeo.]]
* Britaniana Muzeo (''British Museum''). Fondita ye la [[7ma di januaro]] [[1753]] ol gastigas plu kam 8 milion objekti, di qui 50.000 esas en permananta expozo. Lua kolektajo di objekti pri Anciena Egiptia esas la duesma maxim granda del mondo, dop la muzeo di Kairo.
* ''The National Gallery'', la precipua muzeo pri arto de London. Inaugurita en 1834, ol gastigas plu kam 2.300 pikturi de la yari 1250 til 1900.
* La Muzeo pri Naturala Historio (''Natural History Museum''). Ol havas plu kam 70 milion exempleri di planti, insekti ed altra animali, fosili e minerali. Ol esas un ek la tri muzei de la strado ''Exhibition Road'', esante l'altra du la Muzeo pri Cienco di London (''Science Museum'') e la Muzeo Victoria ed Albert (''Victoria and Albert Museum'').
* La Muzeo pri modern arto ''Tate Modern''. Ol jacas en l'anciena energieyo ''Bankside'', konstruktita inter 1947 e 1963. L'energieyo klozesis en 1981, e riapertesis kom muzeo ye la [[12ma di mayo]] [[2000]]. Ol gastigas verki da [[Pablo Picasso]], [[Andy Warhol]], [[Salvador Dalí]], [[Mark Rothko]], ed altra.<ref>{{Extera ligilo|url = http://www.elpais.com/articulo/cultura/Tate/Modern/marca/asideros/tiempo/elpporint//20060523elpepicul_1/Tes/|titulo= La Tate Modern marca los "asideros del tiempo"|vidita ye= 24ma di agosto 2008 |editorial = elpais.com|idiomo={{en}}}}</ref>
* La "Norio dil Yarmilo" (''London Eye'', o ''Millenium Wheel''), alta de 135 metri, qua inauguresis la yaro 2000.
[[Arkivo:ApolloX_CommandModule_London.jpg|thumb|320px|Precipua modulo di la spaconavo ''Apollo 10'', en la Muzeo pri Cienco di London.]]
* La Muzeo pri Cienco di London (''Science Museum''). Inaugurita en 1857 ol gastigas ciencala equipuri, equipuri uzata por [[agrokultivo]], [[telekomuniko]] e por transporto (exemple la precipua modulo di la kosmonavo ''Apollo 10''), la maxim anciena vaporomashino dil mondo (konstruktita en 1877). Entote cirkume ol havas {{formatnum:300000}} objekti.
* La Muzeo ''Victoria and Albert'' (''Victoria and Albert Museum''), kun pikturi donita dal meceno Constantine Alexander Ionides (entote 82 pikturi da [[Tintoretto]], [[Sandro Botticelli]], [[Camille Corot]] ed altri), pluse objekti pri Europana dekor-arto, skulturi montrata en 26 galerii, [[ceramiko|ceramikajo]], moblaro, edc.
* La [[Turmo di London]] (''London Tower''), konstruktita en [[1078]] da [[William la Konquestero]]. La rejala juveli montresas ibe.
* La rejala muzei di Greenwich. Entote esas quar muzei: Nacionala Marala Muzeo (''National Maritime Museum''), la Domo di la Rejino (''Queen's House'', konstruktita de 1616 til 1635), la Rejala Observatorio di Greenwich (''Royal Observatory''), e l'anciena klipero ''Cutty Sark'', qua uzesis kom transportonavo de 1869 til 1922.
* La Vaxo-Muzeo ''Madame Tussauds'', la maxim konocata vaxo-muzeo dil mondo, inaugurita en 1835. La muzeo gastigas imaji pri politikisti, artisti, sportisti ed altra famoza personi.<ref>{{Extera ligilo|titulo=Madame Tussauds London |url=https://www.madametussauds.co.uk/london/en/}}</ref>


{{Panoramo|MuseumLondon.JPG|1000px|Muzeo di London}}

[[Arkivo:Westminster_Abbey_2015.jpg|left|thumb|250px|Abadeyo di Westminster.]]
[[Arkivo:WestminsterCathedralFull.jpg|thumb|250px|Katedralo di Westminster.]]
Ultre, existas la Muzeo di London (''Museum of London''), qua inauguresis en 1976, e montras objekti pri la historio dil urbo e di lua habitanti, de ante l'arivo di Romani til nun, inkluzite instrumenti de la petr-epoko. La muzeo distas per poka minuti de la katedralo di Santa Paulus, konstruktita - nuna [[baroko|baroka]] edifico - de 1676 til 1710 en la sama loko di l'originala kirko konstruktita en 604. En la katedralo di Santa Paulus eventis la mariajo dil [[Charles di Wals|princo Charles]] kun la [[Diana di Wals|princino Diana]].

La [[katedralo di Westminster]] esas la maxim granda [[katolikismo|katolika]] katedralo di Anglia, e sideyo dil arkiepiskopo di Westminster. Ol kompresis en 1885. La katedralo ne povas konfundesar kun l'[[abadeyo di Westminster]], qua rikonstruktesis en 1517, qua apartenas a l'[[Anglikanismo|Eklezio di Anglia]]. En l'abadeyo di Westminster kronizesas la suvereni dil Unionita Rejio.

La Katedralo Metodista di ''Central Hall Westminster'' konstruktesis de 1905 til 1911, ed uzesis da Metodist Eklezio til la yaro 2000. Nun ol esas muzeo. Lua [[orgeno]] en la centrala salono havas 4.731 tubi.<ref>[https://web.archive.org/web/20160223110724/https://www.c-h-w.com/visiting/ Group Travel] - Methodist Church Conference Cente Central Hall Westminster London UK</ref>

=== Parki ===
[[Arkivo:St_James's_Park_Lake_–_East_from_the_Blue_Bridge_-_2012-10-06.jpg|thumb|280px|Parko Santa James (''St. James' Park'').]]
[[Arkivo:Hyde Park from air.jpg|thumb|left|280px|Aerala imajo pri ''Hyde Park''.]]
La tri precipua parki di London esas la rejala parki: Parko ''Hyde'' (''Hyde Park''), la gardeni di Kensington, e ''Regent's Park'', norde dil urbo. En Regent's Park jacas la [[zoo]] di London, la maxim anciena zoo dil mondo, e ne multe distanta de ol jacas la muzeo Madame Tussauds. Proxim la centro di London jacas du mikra rejala parki: ''Green Park'' ("verda parko") kun 0.19 km² e la Parko Santa James (''St. James's Park'').

La parko ''Hyde'' esas la maxim granda, kun 140 hektari (1.4 km²) di tota surfaco. Ol esis eventeyo por l'unesma universala expozo, en 1851. Por l'expozo inauguresis la "Palaco di Kristalo" (''Crystal Palace''), edifico en vitro nefortunoze destruktita per fairo en 1936. La habitantaro di London kustume praktikas sporti en ''Hyde Park'', e tandem eventas koncerti en ol. La gardeni di Kensington, kun 110 hektari (1.1 km²) esas vicina a ''Hyde Park'' ed anke esis unika parko, qua separesis en 1728.

Fore central areo di London jacas mult altra parki, exemple Rejala Parko di Greenwich (''Greenwich Park'') sudweste, ''Bush Park'' e la parko ''Richmond'' (la maxim granda, kun 9,55 km²) sudeste, e ''Victoria Park'' este del urbo. Norde de Regent's Park on povas vidar bela panoramo dil urbo de la kolino Primrose.

Norde de London, ''Hampstead Heath'' esas parko qua mixas naturala ed artificala boski. Ol havas 320 hektari (3,2 km²) ed esas un ek la maxim anciena del urbo. La bosko di Epping, kun 2476 hektari okupas tereni norde di London e sude di [[Essex]]. Parto di lua vejetantaro esas naturala, e parto esis plantacata.

{{Panoramo|Greenwich Park Vista.jpg|1000px|<center>Panoramo pri London, vidita del Observatorio di Greenwich.</center>}}

== Referi ==
[[Arkivo:London-Eye-2009.JPG|thumb|320px|''London Eye'', la "Norio dil Yarmilo".]]
{{reflist}}
{{Europana chef-urbi}}
[[Kategorio:Urbi en Anglia]]