Motivizo

Motivizo esas en vivanta organismi la proceso qua moderas lua obligo en agivo od experienco. Ulo determinas la komenco en certa formo kun la dezirata intenseso.

Manifestinta su kustume per la developo di energio (segun diversa aspekti tela ke l'entuziasmo, l'asidueso, la persevero, la motivizo esas triviale similigita kun "energio-rezervo".

Ma ultre kam formo di potenciala energio, motivizo esas instanco di integraligado e di regulizado di multeso di parametri relatanta ad oportunesi che la cirkumajo, ed ad situo-solicitado. Tale la motivizo-rolo esas proporcionala a gradi di ambiguajo ed sam valora di situo: ul devas dispersar la komplexeso mem la konfuzeso di donaji e konferar ulo diferanta valori ante extraktar konkluzo en termi di komporto : la selekto e la koloko en preferinda direciono.

La questiono pri motivizo emersas precipua en la situi ube lua rolo di interna delibero esas bezona en prioreso ; to esas avan omna kande l'organismo esas avan kelka dimensiono di konkurenco, prioreso o hierarkio ad solvar pro agivo. De ta vidopunto, tam ke la problemi ne esas equivalanta, du tipi di konkurenci esas identigebla :

• la psikologiala konkurenco di individuala varti, exemple, selektar inter agivo e repozo ;
• la kolektiva situi ube - opoze ad sama postuli - la personala motivizi esas la diferanta faktoro di kondukto : aprentiseso, konkurso, kolektala agivi.

Modeli pri motivizo

Segun la komplexeso di studiita organismo, la teoriala elementi povas plu o min simpleskar en modeli adaptita ad objektivi. On povas exemple konceptar kom determinita per la sercho di pozitiva experienci e l'evito di negativa experienci ; persono povas esar konduktita ad automutilo o la violento per ke lua cerebro esas dispozita krear pozitiva respondo ye ta agivi.

Segun altra vidopunto, la subjektiva interesi existus ante l'eniro en ceno di motivizo, to havinta per sola rolo mobilizar l'individuo inter ta preferaji e la propozita skopi : la motivizo ne jeras plus la komport-orientizeso.

L'intereso di modeli divergas segun ulo sucias pri “konkurencado” inter individui o “konkurencado” inter partikulara interesi.

• La teorala simpliguri e la modeli permisas facar hipotezi pri la racioni di diversa di komporti e to esas en ta perspektivo ke la motivizo-modeli esas kompozita e validigita. En certa sektori, en partikulara la docado, ta modeli servas ulo mem di bazo per motivizo-skali.
• La modeli povas kontraste facar obstaklo ad esforci per klarigado di profunda procedi dil afero ; per naturo, omna motivizo-modelo esas ne-apta de donar expliko di deliberado-proceso olu mem. Restinta sempre cise integraligado di diversa parametri interesanta l'individuo, ne-reduktebla faktoro d'autodecido (temperamento, ..., arbitrio) limitizas l'importo di modelo tale ke lua predicala intereso. « Ad omna persono, lua motivizo ! »

La teorii di homala motivizo

Ni parolas pri "motivizo-teorio" por indikar la prekonceptaji qua havas prezidita ordinare ye la kompozado di motivizo-modelo. On kontas tale multa nombri di "teorii" :

• teorio di atribuo
• teorio di autodecido
• teorio di autoregulizado
• teorio di personala efiko
• teorio di expektado
• teorio di planiga komporto

Ye omna epoko, lua homaro-konceptaji e lua motivizo-teorii (Little 1999, McAdams 1999). La klasika bazi di teorii esas :

• la pulsado e la tenseso-redukto (plezuro)
• la postuli di kreskado ed aktualigo di su
• la gano di stabileso e previdebleso
• la gratifikuri di suceso (skopi-teorio)

Teorio di bezoni-hierarkio da Abraham Maslow (1954)

personala plenigo

estimo di su

estimo di altri

amo, amoro, aparteno

sekureso

fiziologiala

Piramido di bezoni

Ta teorio hierarkias la bezoni

Ca teorio establisas hierarkio inter la bezoni (videz: Piramido di bezoni), e indikas ke pluse on "acensas" di strato, e pluse la motivizo esas importanta. Ma on povas nur atingar la supera strati, ke se la plu prima bezoni esas realigita.

Ta teorio nune esas tre kritikita, nam multa donaji montras ke pluse on kontentigas bezono, e plus on serchas satisfacar ulo.

Teorio di realigado-bezono da Mc Clelland (1961)

Ta teorio konstruktesis da Usana psikologiisto David McClelland tra la mezuro di bezoni kun la helpo di Testi pri temala percepto (Angle:TAT). Mc Clelland signalas tri tipi di bezoni facinta motivizo ye laboro:

• a) La bezoni di realigo : To risendas ye l'envidio havar di responsiveso
• b) La bezoni di povo : To risendas ye volar havar di influo supra altro
• c) La bezoni di apartenar ad un grupo : To risendas ye bezono di kontentiganta sociala relati

Teorio di Herzberg pri la du faktori (1957)

Faktori qui motivizas	Faktori qui dismotivizas (“faktori di higieno”)
Kresko	mala politiko di la kompanio
Developo	kondicioni di laboro
Responso (por la rezulto)	(mala) relato kun altra laboristi
gratitudo	(poka) Sekureso en la verko
prodajo	(basa) salario

La granda kontributo di ta teorio esas ulo montras ke la motivizo povas esar influinta per extera faktori.

Per Herzberg, la motivizo varias segun interna faktori, ma la dismotivizo influas segun l'extera faktori qua il nomas faktori di higieno.

Tale, la motivizo esas posibla nur se la faktori di higieno esas baza. Ma to esas motivizo ke en kazo di acenso di interna faktori.

Ta du konceptaji (motivizo e dismotivizo) esas do paralela, e ne dependas de durado.

Teorio di karakterizi dil tasko (1968)

Ta teorio havis, per historiala efekto, richigo di laboro. Per la serchisti ye lua origino, trovesas kin faktori influinta la motivizo :

1. La diverseso di taski (V)
2. La taski povinta esar realigita kompleta (I per identeso)
3. La signifiko di taski (S)
4. L'autonomeso (A)
5. Retro sur lua agivi (F per feedback)

Hackman et Oldham propozis formulo por kalkular motivizo-konteso :

Score = $\left({\frac {(V+I+S)*A*F}{3}}\right)$

Pose, ye 1976, ta du autori adjuntas multa faktori do uno importanta, deziro di ri-konoco, qua afektus la kin altri.

Komportala teorii

Per la komportismo, motivizo dependas di kondicionigo, e plu precize di diferanta extera plufortiguro.

Teorio D.I.E da Vroom (1964)

Ta cerebra-teorio esas suportita per tri konceptaji :

1. dezirio (D): To esas l'envidio obtenar rezulto. Mezurebla sur skalo de -10 til +10
2. instrumentala (I): Esas ta performon korelatas kun la rezulto? Mezurebla sur skalo de 0 til 1
3. expekto (E): Esas ta esforco abutas performo. Mezurebla sur skalo de 0 til 1.

• Vroom propozas formulo kalkulinta motivizo-forco (F):

$F=E*(\sum D*I)$

Teorio di equitato da Adams (1965)

Segun ta teorio, l'individuo kalkulus "konteso" per li mem, e konteso per altri, por determinar se havas sociala yusteso. La motivizo venus do di mentala riprizenti (cerebrala teorio).

Score = $({\frac {R}{A}})$

Kun "R" simetresas rezulti (exemple:salario), e "A" la kontributo (exemple:donita esforco).

• Se la kontesi esas egala kun to d'altro, lore to esas equitato, e do il esos motivizita.
  
• Se la kontesi esas ne egala, lore to esas ne equitato, e la motivizo baseskas. Mem en la kazo kande la subjekto esas tro-evaluita, il perdiras di lua motivizo, no per komporto-chanjado, ma per percepti-chanjo.

Motivizo inter naturo e kulturo

Obligita en donita situo, l'individuo expresas certa motivizo ; simple dicita l'animeso (od entuziasmo). En pedagogio, parolesas pri situala motivizo.

L'animeso esas olu mem funciono di plu indiduala motivizo korespondita ye personala atrakti dil situeso ; exemple, l'animeso di studianto pri la studio di partikulara libro esos partale dependanta de lua afeciono pri lektado. On povas parolar ad ta strato di kustama motivizo ; motivizo apta de engajar l'individuo pluse o min en omna situesi favorebla lua expreso.

La kustuma motivizo esas prioreso determinita per la profunda interesi di karaktero od intima motivizi ed acesorala per di elementi ligila ad lua historio, ad lua developo. Plezuro esas la centrala kriterio di lua nivelo di motivizo per ke indikas l'adequata di interesi kun posibla expreso-formo. En pedagogio, parolesas pri kontextuala motivizo : to esas per kun ulo di estetik ordero qua studento asistos kun raviseso en opero lore qua la balno-baseno, to esas la pura plezuro di natar qua entuziasmoze.

Ta gradi di motivizo inter l'intimo e la vidita di sucesiva experienci suficas ad deskriptar izola individuo, sen relato, per ke il sufikas li di lasar su segun l'arbitrio di oportunesi qua prizentus su sen havar irga konto ye rendar. Ma ni savas kun Sartre qua "l'individuo esas abstrakto." e qua kulturo esas prizenta en homaro-kordio, via komuniko, edukado, asocii.

Se naturo partoprenas per plezuro ad motivizo, kulturo (aginta partale kontre la spontaneso) implikas la plufortigo en motivizo di kriterio dil autonomio. Quick l'infanto kompletigas la plezuri di manjar o di spektar per la satisfaco di manjar o di spektar to qua il volas manjar e regardar ; frue l'autonomio impozas su ye li kom esenca instinkto, qua esos diverse ri-konocas per lua parenti. Reaktinta ye interferado di kulturala ordero kun lua deziri, l'autonomio-bezono pulsas l'individuo ye restar la maestro di lua selekti.

La motivizo kande ulo esas determinita per plezuro e l'autonomio sentimento esas nominita intrinseka.

Per intima qua esas, l'autonomio-bezono ne esas nur defensive posturo, il povas exprimar su en partikulara per la bezono di suceso (Atkinson (1983)). Ma suceso qua repondas nur sociala bezono, edukativa impero, esos nominita extrinseka.