Sono

A schematic representation of auditory signaling

Sono es ondo produktita da mekanika vibro di flua o solido suporto e propagita per elastikeso di medio segun la formo di longesala ondi. Per fiziologika extenso, sono indikas l’audiva senco an qua ta vibro povas krear. La cienco qua studias soni nomas su akustiko. Psikakustiko kombinas akustico kun fiziologio e psikologio per determinar la maniero do la soni es perceptita e interpretita da cerebro.

Sono-propagajo

• En kompresabla medio, la plu ofte en aero, la sono propagas su segun la forma di preso-vario kreita per la sonala fonto. Alta-parlajo, per exemplo, uzas ta mekanismo. Notus ke sole la kompreso diplasas su e ne l’aero-molekuli, tante kelka mikrometri. Kande on observas di cirkli en aquo, l’ondo diplasas su ma l’aquo restas en mem loko, ul movas vertikale e ne sequar l’ondi (stopilo pozita sur l’aquo restas en la mem poziciono sen diplasar su). Per ta raciono, ne havas « vento » ante alta-parlajo.
• sono-rapideso dependas de naturo, temperaturo e preso di medio. Kom aero es proxim perfekta gazo, preso havas tre poka influo sur sono-rapideso. En perfekta gazo rapideso es donita per relaciono $c={\frac {1}{\sqrt {\rho \chi }}}$ o $\rho$ es volumina maso di gazo e $\chi$ lia kompresebleso. On vidas do ke sono-rapideso diminutas kande gazo-denso kreskas (inert-efekto) e kande lia kompresebleso (lia apteso ad chanjar di volumo da koakt-efekto) kreskas.

• Son-ondi diplasas su proxim 344 m/s en 20 °C aero, rapideso ke povas esar rondigar cirkum uno km omna tri sekondi, to es utila per mezurar proxim la disto di fulmino dum sturmo (lum-rapido facinta lia percepto quasi instanta). En aquo lia rapideso es 1.482 m/s ed en stalo 5.050 m/s. Sono ne propagita en vakua, nam ne havas materio per suportar la produktita ondi.

Frequeso ed alteso

Frequeso di sono es expresita da Hertz (Hz), direkta ligita kun l’alteso di perceptita sono, ma es sole uno di kompozi (videz Psikoakustiko). Kun febla frequeso korespondas grava sono, kun alta frequeso akuta sono.

Omni viva eso dotizita di audado povas perceptar sole parto di sono-spektro.

• Meza homaro orelo perceptas sole la soni ke en certa plago di frequeso situita cirkum (segun l’evo, la kulturo, ec.) inter 30 Hz (infra la soni es nomita infrasoni) e 15 kHz (transe la soni es nomita ultrasoni).
• kato povas perceptar soni til 25 KHz.
• hundo perceptas soni til 35 kHz.
• vespertilio (ekolokajo) e delfino til 100 KHz.
• elefanto de plu bazo.

Amplitudo ed intenseso

Altra importanta karaktero di sono, lia amplitudo. La percepta intenseso dependas (inter altri) dil amplitudo : sono povas esar forta o dolca (muzikisti dicas forte o piano). En aero l’amplitudo korespondas ad variani di ondo-presi.

Mezur-unajo

Ibe ube ofte preso es mezurita da pascali, en akustiko l’intenseso mezuras su da decibeli (dB). To es unajo qua uzas logaritmo sive di raporto di sona intenseso sur l’intenseso di refero expresita da watti per metro quadrato (10^-12W.m^-2), sive di raporto di preso produktita sur referenco-preso, indikita da pascali (2.10^-5 Pa). Ul esis selektita tale per ke to permesas havar cifri facila manipulebla, qua ne devenas tre granda o mikra (logaritmo), e per ke ta aceso korespondas plu bona akustiko ke percevas homala orelo kom sonora senco. Ma atencez, nociono di sonora levelo donas sole konfuza ideo di percepta senco, nam facas konsiderar orelo-sencala, qua varias principue segun sono-frequeso (orelo es min sentebla ek baza frequesi). Plu bona proximigo di percepta volumo es donita en dBA (equilibrigas A).

O dB korespondas adminime ke homala orelo povas perceptar nomita audebla solio, e ne absoluta silenco. Ta valoro havis selektita da experimentado per sono di frequeso1000 Hz, valoras 10^-12 W.m^-2, ma la plu multi personi havas audebla solio supere 0 dB (proxim 4 dB). Doloranta solio es 130 dB, ma l’orelo povas subisita domaji de 85 dB (videz Psikoakustiko). Suficas chanjar la refero di povo o di preso (P₀ o W₀ en formuli infra) per ke skalo di volumi sive totale chanjita. Pro to gradua decibeli sur la volum-butono di kateno Hi-fi ne korespondar kun akustika leveli ma kun elektrika povi di ekirar dil ampligo, to ke havas quasi nula komuna.

Timbro

Timbro determinas sono-koloro ke es tre nefacila da definar altre ke negativa maniero.

Spaco-tempo

Kom omni percepta fenomeni, tempo agigas fundamentala rolo per akustiko (ed ankore plu en muziko). Existas mem tre strikta relacioni inter spaco e tempo, vidita ke sono es ondo ke propagas en spaco dum tempo.

On distingas tri granda klazi di akustika signali :

• periodala : Signali do la formo iteras en tempo (ad identa) ;
• hazardala : Signali qua ne havas periodala karakteri. En infra, e generale, on interesas su ke ad restrikta ensemblo di ta signali ; to qua havas statistika stabila en tempo. On nomas li ergodika hazardala signali. Konkrete, to es kazo di bruisi (blanka o roza).
• impulsa : Signali qua ne repetas en tempo e havas determina formo.

Fourier-transformo

Registrago

• sonora registrago

Muziko

Muziko es arto di kombinar la soni en melodio e harmonio.