Sono

Skemo reprezentas l’emiso di signali audebla.

En Fiziko, sono esas vibrado qua propagas su quale akustikala ondo, tra transmiso-moyeno solida, liquida o gasoza. En homala fiziologio, "sono" signifikas l'audo di ca ondi, e lua percepto dal cerebro. Nur akustikal ondi kun frequenci inter 20 Hz e 20 KHz - nomizita audiofrequenco - povas esar perceptata da homi. Sub atmosferala preso equivalanta olta di marala nivelo, li reprezentas sono-ondi longa de 17 metri til 1,7 centimetri.

Sono-propago

• En kompresebla moyeno, exemple aero, sono propagesas segun formo di preso-vario kreita da sonala fonto. Exemple, sonobuxi uzas ta mekanismo. Notez ke nur la kompreso diplasas su e ne la molekuli di aero, mem kelka mikrometri. Kande on observas cirkli en aquo, l'ondo diplasas su ma l'aquo restas en la sama loko - ol movas vertikale e ne sequas l’ondi (stopilo pozita sur l’aquo restas en la mem poziciono sen diplasar su). Pro to, ne existas « vento » ante sonobuxo.
• sono-rapideso dependas de naturo, temperaturo e preso de la moyeno. Pro ke aero es proxim perfekta gaso, la preso havas tre poka influo sur sono-rapideso. La rapideso di sono en perfekta gaso kalkulesas per la formulo $c={\frac {1}{\sqrt {\rho \chi }}}$ o $\rho$ es volumina maso di gaso e $\chi$ lia kompresebleso. On vidas do ke sono-rapideso diminutas kande gaso-denso augmentas, e kande lua kompresebleso (la kapaceso di modifikar lua volumino pro koakt-efekto) kreskas.
• Sono-ondi diplasas su cirkume 344 metri po sekundo che aerala temperaturo di 20 °C, parkuranta cirkume 1 kilometro ye singla tri sekundi. To esas utila por mezurar quante proxima falis ula fulmino dum sturmo (lum-rapideso posibligas perceptar li preske instante). Che aquo sono-rapideso esas 1482 metri po sekundo, ed en stalo ol esas 5050 m/s. Sono ne propagesas tra vakuo, nam ne existas materio por suportar l'ondi produktita.

Frequenco ed alteso

Sonala frequenco expresesas en Hertz (Hz), direte ligita kun l'alteso di perceptita sono, ma es sole un ek la kompozanti (videz Psikoakustiko). Kun febla frequenco korespondas grava sono, kun alta frequenco akuta sono.

Omna vivanta enti posedanta audo-kapableso povas perceptar nur parto ek sono-spektro.

• Meza homala orelo perceptas nur soni situita inter 30 Hz (soni infre ca limito nomizesas infrasoni) e 15 kHz (soni qui superiras ca limito nomizesas ultrasoni), tamen, to varias segun l'evo di individuo.
• kati povas perceptar soni til 25 KHz.
• hundi perceptas soni til 35 kHz.
• vespertilii e delfino til 100 KHz.
• elefanti perceptas soni infre 30 Hz.

Amplitudo ed intenseso

Altra importanta karaktero di sono esas l'amplitudo. La percepta intenseso dependas (inter altri) dil amplitudo : sono povas esar forta o dolca (muzikisti dicas forte o piano). En aero l’amplitudo korespondas ad variani di ondo-presi.

Mezur-unajo

Preso ofte mezuresas en Pascal, en akustiko l’intenseso mezuras su da decibeli (dB). To es unajo qua uzas logaritmo sive di raporto di sona intenseso sur l'intenseso di refero expresita da watti per metro quadrato (10^-12W.m^-2), sive di raporto di preso produktita sur refero-preso, indikita da pascali (2.10^-5 Pa). Ul esis selektita tale per ke to permesas havar cifri facila manipulebla, qua ne devenas tre granda o mikra (logaritmo), e per ke ta aceso korespondas plu bona akustiko ke percevas homala orelo kom sonora senco. Ma atencez, nociono di sonora levelo donas sole konfuza ideo di percepta senco, nam facas konsiderar orelo-sencala, qua varias precipue segun sono-frequenco (orelo es min sentebla ek basa frequenci). Plu bona proximigo di percepta volumino es donita en dBA (equilibrigas A).

La minima sonala frequenco perceptebla dal homo korespondas a 0 dB, e ne absoluta silenco. Ta valoro havis selektita da experimentado per sono di frequenco 1000 Hz, valoras 10^-12 W.m^-2, tamen la maxim multa personi havas audebla solio supere 0 dB (proxim 4 dB). Doloranta solio es 130 dB, ma l’orelo povas subisita domaji de 85 dB (videz Psikoakustiko). Suficas chanjar la refero di povo o di preso (P₀ o W₀ en formulizi infra) per ke skalo di volumini sive totale chanjita. Pro to gradua decibeli sur la volum-butono di kateno Hi-fi ne korespondar kun akustikal leveli ma kun elektrika povi di ekirar dil ampligo, to ke havas quasi nula komuna.

Timbro

Timbro determinas sono-koloro, qua ne es tre facila definar altre ke negativa maniero.

Spaco-tempo

Quale omna perceptebla fenomeni, tempo agigas fundamentala rolo per akustiko, nome en muziko. Existas mem tre strikta relati inter spaco e tempo, nam sono esas ondo qua propagas su en spaco dum tempo.

On distingas tri granda klasi di akustikal signali :

• periodala : Signali do la formo iteras en tempo (ad identa) ;
• hazardala : Signali qui ne havas periodala karakteri. En infra, e ordinare, on interesas su ke ad restrikta ensemblo di ta signali ; to qua havas statistika stabila en tempo. On nomas li ergodika hazardala signali. Konkrete, to es kazo di bruisi (blanka o roza).
• impulsa: Signali qua ne repetas en tempo e havas determina formo.

Precipua artiklo: Fourier-transformo