Videz la fonto/fonti por Surinam

{{Landi
| Nomo                  = Surinam
| Lokala_nomo           = Republiek Suriname
| Flago                 = Flag of Suriname.svg
| Blazono               = Coat of arms of Suriname.svg
| Imajo_mapo            = Suriname in its region.svg
| Chefurbo              = [[Paramaribo]]
| Habitanti_chefurbo    = 242 946 (2002)
| Precipua_urbo         = [[Paramaribo]]
| Oficala_lingui        = [[Nederlandana linguo|Nederlandana]]. En kelka regioni, altra lingui ank agnoskesas kom oficala
| Guvernerio            = [[Republiko]]
| Nomo_listo_chefo_stato= Listo pri prezidanti di Surinam
| Titulo_chefo_stato    = Prezidanto
| Chefo_di_stato        = [[Dési Bouterse]]
| Surfaco               = 163 821
| Rango_surfaco         = 91
| Surfaco_aquo          = ?
| Habitanti             = {{formatnum:639759}}<ref name=CIA>{{extera ligilo|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/suriname/|titulo=Surinam - The World Factbook|editero=CIA|idiomo={{en}}|vidita ye=15ma di decembro 2023}}</ref>
| Rango_habitanti       = 170
| Yaro                  = 2023
| Denseso di habitantaro= 3,9
| Reto_kodexo           = .sr
| Nomo_himno            = ''God zij met ons Suriname''
| Pekunio               = [[Dolaro di Surinam]]
}}
'''Surinam''' (en la Nederlandana: ''Suriname'') esas lando jacanta norde de [[Sud-Amerika]]. Lu havas kom vicini [[Franca Guyana]] este, [[Brazilia]] sude, e [[Guyana]] weste. Norde jacas [[Oceano]] [[Atlantiko]]. Ol esas la min granda nedependanta lando de Sud-Amerika.

Kulturale, ol judikesas kom parto de [[Karibia]].

'''Bazala fakti pri Surinam'''
== Historio ==
{{PA|Historio di Surinam}}
[[Arkivo:Tropenmuseum_Royal_Tropical_Institute_Objectnumber_60008905_Een_groep_Arowakken_en_Karaiben_in_fe.jpg|thumb|280px|left|Arawak-indijeni, 1880.]]
Surinam ja habitesis cirkume 3.000 yari aK. L'unesma habitanti esis [[populo Arawak|indijeni Arawak]], nomadi qui transvivis de chasado e peskado proxim la litoro. Pose arivis la [[populo Karib]], qua konquestis l'''Arawak''i. Le Karib establisis vilajeti apud la fluvio Marowijne (Maroni) ed en la [[savano]] doplande.

Dum la [[16ma yarcento]] [[Francia|Franci]], [[Hispania|Hispani]] ed [[Anglia|Angli]] vizitis la regiono di la nuna Surinam. Un yarcento pose, [[Nederlando|Nederlandani]] establisis plantacerii en la regiono. L'[[Anglia|Angli]] probis krear kolonio e kultivar [[tabako]] en [[1630]], ma faliis, ed en [[1666]] Nederlandani riokupis la teritorio. Li introduktis [[Afrika]]na [[sklaveso|sklavi]] en la regiono, qui kultivis [[kafeo]], [[kakao]], [[sukrokano]] e [[kotono]] en plantacerii alonge la fluvii.

[[Arkivo:KITLV - 12669 - Bend of the Surinam River in Paramaribo - circa 1899.tif|thumb|280px|left|Paramaribo c. 1899.]]
[[Sklaveso]] abolisesis en [[1863]], ma sklavi ne divenis komplete libera til [[1873]], pos 10-yara transito-periodo. Kande li divenis komplete libera, la ex-sklavi abandonis rurala regioni e migris vers [[Paramaribo]].

En [[1954]] Surinam recevis partal autonomeso de [[Nederlando]]. En [[1973]] lokala guvernerio komencis negocii pri nedependo, qua eventis nur ye la [[25ma di novembro]] [[1975]]. L'unesma prezidanto di la lando esis [[Johan Ferrier]], kun [[Henck Arron]] kom chefministro.

Ye la [[25ma di februaro]] [[1980]] eventis [[stato-stroko]] komandita da [[Dési Bouterse]], qua revokis Ferrier e proklamis Surinam [[socialismo|socialista]] republiko. Bouterse revokesis de povo ye la [[15ma di agosto]] [[1980]] ma de la 5ma til la 7ma di decembro [[1982]] ilu rivenis a la povo, ed enkarcerigis e mortigis 15 ek lua opozinti.

En 1987 eventis nacional elekti. La Nacional Asemblitaro elektita ta yaro posibligis Bouterse restar chefo dil Armeo. En 1999, Nederlando judiciis Bouterse ''in absentia'' pro trafiko di narkotiki. Tamen ilu restis en Surinam e nulatempe enkarcerigesis. Fine ye la 19ma di julio 2010, Bouterse demokratiale elektesis prezidanto di la lando.

== Politiko ==
[[Arkivo:AssembleeSurinaam.jpg|thumb|left|280px|Nacional Asemblitaro di Surinam.]]
[[Arkivo:Presidential_palace,_Paramaribo,_Suriname.jpg|thumb|280px|Prezidantala palaco en [[Paramaribo]].]]
Surinam esas prezidantala [[republiko]]. La [[prezidanto]] esas [[chefo di stato]] ed anke [[chefo di guvernerio]]. Il elektesas da adminime 2/3 de la membri dil [[Parlamento]] por 5-yara periodo. Se la nomo dil prezidanto ne esas generala konsento por 2/3 de la parlamentani, l'Asemblajo dil Populo kunvokesas. L'Asemblajo dil Populo formacesas per la membri de la Nacional Asemblitaro plu la reprezenteri de municipi elektita en l'antea nacional elekti.

La [[legifala povo]] konsistas ek la Nacional Asemblitaro, qua havas unika chambro kun 51 membri qui elektesas dal populo por 5-yara periodo. La nuna [[konstituco]] adoptesis la [[30ma di septembro]] [[1987]].

[[Judiciala povo]] konsistas ek la Supra Korto o Judiciala Korto, qua surveyas lokala judiciisti. La membri de la Supra Korto elektesas dal prezidanto por dumviva tempo.

== Geografio ==
[[Arkivo:Suriname_Topography.png|thumb|280px|Topografiala mapo di Surinam.]]
[[Arkivo:Maroni River.jpg|thumb|left|280px|Peizajo apud la fluvio Maroni.]]
Surinam havas landala frontieri longa de 597 km kun [[Brazilia]], de 510 km kun [[Franca Guyana]], e de 600 km kun [[Guyana]]. Ol jacas inter la [[latitudo|latitudi]] 1° e 6°N, e la [[longitudo|longitudi]] 54° e 58°W. La du precipua montari de la lando esas la monti Bakhuys e la monti Van Asch Van Wijck. La maxim alta punto dil teritorio esas Julianatop (c. 1.286 metri di [[altitudo]]) proxim la centro di la lando.

Surinam havas [[tropikala klimato]], e lua [[temperaturo|temperaturi]] ne varias multe dum la yaro. Cirkume 80% del teritorio kovresas da [[equatorala foresto]], nome en la sudo, kun dispersita regioni kovrata per [[savano]], nome proxim la frontiero kun [[Brazilia]]. En 2000, la Natura Rezerveyo di Centrala Surinam ([[Nederlandana linguo|Nederlandane]] ''Centraal Suriname Natuurreservaat'') deklaresis Mondala Patrimonio di la Homaro da [[UNESKO]], pro lua richa [[biodiverseso]].

Granda parto di lua habitantaro vivas proxim la [[litoro]], qua havas 386 km de extenso. La precipua [[fluvio|fluvii]] di Surinam esas [[fluvio Courantyne|Courantyne]] o Corantijn (longa de 724 km, an la frontiero kun [[Guyana]]), Maroni o Marowijne (longa de 520 km, an la frontiero kun [[Franca Guyana]]), e Suriname (longa de 480 km, ube jacas la granda artificala lago ''Professor Doctor Ingenieur W. J. van Blommestein Meer'', proxim urbo [[Brokopondo]]).

== Ekonomio ==
{{PA|Ekonomio di Surinam}}

== Demografio ==
[[Arkivo:Tropenmuseum_Royal_Tropical_Institute_Objectnumber_60008924_Een_groep_Brits-Indische_immigranten.jpg|thumb|280px|Indiani en Surinam, fino dil 19ma yarcento.]]
[[Arkivo:Tropenmuseum Royal Tropical Institute Objectnumber 10031753 Groepsportret van Aukaner Marrons in.jpg|thumb|left|280px|Decendanti de Afrikani, 1919.]]
Segun statistiki de The World Factbook por 2023, Surinam havis {{formatnum:639759}} habitanti<ref name=CIA/>. Segun la [[demografiala kontado]] di 2012, 27,4% esas Indiani-Surinamani, 21,7% esas ''Marroni'' (t.e., decendanti di sklavi kun kelka mixo di aborijeni), 15,7% esas mestici de Afrikani ed Europani ("Kreoli"), 13,7% esas [[Java]]ni-Surinamani, 13.4% esas mestici di plura rasi, e 8,2% apartenas ad altra grupi<ref name=CIA/>. [[Chinia]]ni e lua decendanti esis {{formatnum:40000}} en 2011. Cirkume 90% de la habitantaro habitas [[Paramaribo]] od en la litoro. En [[2005]], {{formatnum:328300}} Surinamani habitis [[Nederlando]], e reprezentis 2% de la habitantaro di Nederlando.

La precipua [[religio]] dil habitantaro esas [[kristanismo]] (48.4% en 2012<ref name="CENSUS2012">|titulo=2012 Suriname Census Definitive Results|url=https://web.archive.org/web/20150924105905/http://www.statistics-suriname.org/images/Presentatie.pdf|editero=Algemeen Bureau voor de Statistiek - Suriname}}</ref>, inkluzite [[katolikismo|katoliki]] e [[protestantismo|protestanti]]). Multa ''Marroni'' praktikas ''Winti'', Afrikan-Amerikana religio. [[Hinduismo|Hindui]] esas 22,3% de la habitantaro<ref name="CENSUS2012"/>. [[Islamo|Mohamedani]] esas 19,3% de la habitantaro<ref name="CENSUS2012"/>.

=== Lingui ===
[[Nederlandana linguo]] esas l'unika linguo oficala, e la linguo dil eduko, guvernero, administrado e jurnalaro.<ref name=CIA/> Plu kam 60% de la habitantaro parolas Nederlandana kom matrala linguo,<ref name="taalgebied">{{extera ligilo|url= http://taalunieversum.org/taalpeil/2005/het_nederlandse_taalgebied.html |titulo=Het Nederlandse taalgebied |vidita ye=4ma di novembro 2008|editero=Nederlandse Taalunie |publikigita ye=2005|idiomo=Nederlandana}}</ref> e preske tot altra habitanti parolas Nederlandana kom duesma linguo. Ol esas l'unika lando en [[Sud-Amerika]] qua parolas la Nederlandana, ed esas membro de l'Uniono por la Nederlandana linguo (''Nederlandse Taalunie'') depos 2005. ''[[Sranantongo]]'', lokala kreola linguo, parolesas da Kreoli ed usesas kom ''lingua franca'' per mult altra grupi, kune la Nederlandana.

== Kulturo ==
[[Arkivo:Keti_Koti_(15790965207).jpg|thumb|320px|Celebro di ''ketikoti'' en [[Paramaribo]].]]
[[Arkivo:Johannes Helstone.jpg|thumb|left|250px|[[Johannes Nicolaas Helstone]]]]
Surinamana kulturo mixas influi Aziana, Europana ed Afrikana, ed anke indijena. Ca mixo esas videbla, exemple, en Surinamana [[koquarto]]. Ol mixas influi Est-Aziana, Afrikana, Javanana, Chiniana, Nederlandana, Juda, Portugalana ed indijena, en dishi quale ''roti'' (plata plano de origino Indiana), ''nasi goreng'' (fritita rizo de origino Indoneziana kun onyono, alio, hano, pipro...), ''bami'', ed altri, e nutrivi quale [[rizo]], [[fazeolo]], [[manioko]] e [[berenjeno]].

La mixo kulturala ank esas videbla en celebri e festivali, exemple Chiniana Nov-Yaro (ye fino di januaro o komenco di februaro), Hindua festivalo ''Holi'' (marto), [[Pasko]] (marto o aprilo), la 1ma di mayo, ''Ketikoti'' (ya la 1ma di jullio, por celebrar la fino di [[sklaveso]] en la lando), Mohamedana festi ''Eid-ul-adha'', ''Eid-ul-Fitr'' e ''Satu Suro'' (Nov-yaro Mohamedana), edc.

''Kaseko'' esas muzikala jenro de Surinam e [[Franca Guyana]] kun komplexa ritmo, ed influi Afrikana, Europana ed indijena. Dum la duesma mondomilito, [[jazo]] e [[calypso]] divenis populara ritmi, dum ke l'influo de [[rock]] esis precipue l'uzo di elektrik instrumenti. La folklorala muziko Indiana, pleita per l'instrumenti ''dhantal'', ''dholak'' e perkut-instrumenti arivis kun l'Indiana enmigranti. Inter la kompozisti Surinamana esas [[Johannes Nicolaas Helstone]] e [[Eddy Snijders]], e la muzikisto [[Clarence Breeveld]].

Pri [[literaturo]], la maxim konocata nomo esas [[Lou Lichtveld]], qua skribis sub la pseudonimo ''Albert Helman'' ed ank esis muzikala kompozisto.

[[Arkivo:Essedstadion2016.jpg|thumb|320px|Plursporta-stadio ''Dr. Ir. Franklin Essed Stadion''.]]
La maxim populara [[sporto|sporti]] en Surinam esas [[futbalo]], [[basketbalo]] e [[volebalo]]. Multa futbalisti naskinta en Surinam o decendanta de Surinamani ludas o ludis por [[Nederlando]], exemple [[Gerald Vanenburg]], [[Ruud Gullit]], [[Frank Rijkaard]], [[Edgar Davids]], [[Clarence Seedorf]], ed altri. En 1999, [[Humphrey Mijnals]], qua ludis ambe por Nederlando e por Surinam, elektesis la Futbalisto Surinamana dil Yarcento.<ref>{{extera ligilo|url=https://web.archive.org/web/20130921055955/http://www.olympischstadion.nl/nl/2_nieuws/?news_id=913 |titulo=Het debuut van Humphrey Mijnals}}</ref> [[Kriketo]] ank esas populara en Surinam, nam ol esas populara ambe en Nederlando ed en la vicina [[Guyana]].

La maxim famoza kuristo di la lando esis [[Letitia Vriesde]], qua ganis arjenta medalio dum la Mondala Championkonkurso pri Atletismo en 1995. El anke ganis medalii pri atletismo dum [[Tot-Amerika Ludi]].

== Referi ==
{{Commons|Suriname|Surinam}}
{{Reflist}}
{{Landi en Sud-Amerika}}

[[Kategorio:Surinam| ]]