Batalio di Marignano
| Batalio di Marignano | |||
| |||
| François la 1ma komandas lua trupi en Marignano | |||
| Konflikto: | milito di la ligo di Cambrai | ||
| Dato: | 13ma til la 14ma di septembro 1515 | ||
| Loko: | Cirkume 16 km sud-este de Milano. | ||
| Rezulto: | Decidigiva Franco-Veneziana vinko. Suisia aceptas perpetua neutreso. | ||
| Rejio Francia Republiko Venezia |
↔ | Suisia dukio Milano | |
| François la 1ma Gian Giacomo Trivulzio Bartolomeo d'Alviano Louis 2ma de la Trémoille Charles 3ma, duko de Bourbon |
↔ | Marx Röist, kardinalo Matthieu Schiner e duko de Milano Maximiliano Sforza | |
| 38 700 soldati (di qui 20 mil de la infantrio, 17 mil mercenarii e 1700 de la kavalrio) |
↔ | 22 000 (di qui 22 mil de la infantrio e 200 de la kavalrio) | |
| 3 mil til 8 mil homi | ↔ | 8 000 til 14 mil homi | |
La batalio di Marignano en nord-Italia, eventis de la 13ma til la 14ma di septembro 1515, dum la milito di la ligo di Cambrai. Ol opozis François la 1ma di Francia e sua federiti Veneziani kontre Suisi qui defensis la dukio Milano.
Preludo di la batalio
[redaktar | redaktar fonto]François la 1ma duris la militi en Italia, komencinta da ilua precedinto, Louis la 12ma. Ilu reklamacis la krono dil dukio Milano nam il esis nepotulo de Valentina Visconti, filiino dil duko de Milano.[1] François decidis konquestar la frajila stati italiana (la precipua esis dukio Milano, republiko Venezia, dukio Firenze, Roma e Napoli). Tale, il intencis preventar ke ilua enemiki Hispani e Austriani encirkligis lua rejio, nam ca du povi havis granda influo che Italiana peninsulo.
Altralatere, Papala Stati federis kun Suisi e Aragonani por rezistar l'expanso Franca.[1] Suisa armeo aquiris famo pri nevinkebleso, nam li havis povoza infantrio qua, dum olima yarcenti, konfrontis Burgundiani, Austriani e Franci.[2] To stimulis la formaco di tale nomizita "ligo di Cambrai", inter Papala Stati, Suisia, republiko Venezia e rejio Aragon. Tamen, ye la 23ma di marto 1513, Veneziani decidis suportar Franci; do naskis tale nomizita "ligo di Blois". Ye la 2ma di aprilo sam yaro, la Ligo di Cambrai federis kun Austriani e formacis tale nomizita "santa federo di Mecheln".
La batalio
[redaktar | redaktar fonto]Ye la 13ma di septembro 1515, kardinalo Matthäus Schiner, arkienemiko di François la 1ma, facis ardoroza diskurso a grupo di entuziasmoza Suisi, en qua memorigis la batalio di Novara, kande mikra Suisa armeo vinkis Franci. L'entuziasmoza Suisa mercenarii marchis por kombatar kontre Franci. Li renkontris Franci che la brulita vilajo Marignano, qua havis nula saliajo. L'armeo Franca formacis tri divizioni: l'avanguardo komandesis da Charles la 3ma, duko de Bourbon, e pozesis poke avan l'altra du. La centrala diviziono komandesis dal propra rejulo François la 1ma, e la dopa diviziono komandesis dal duko de Alençon. Avan la centrala diviziono stacis 72 kanoni, protektita da tale nomizita «nigra bando» (Le Landsknecht, Germana mercenarii qui uzis arkabuzi). Franc artilrio, lor komandita da Galiot de Genouillac, esis la maxim bona del mondo, kun sua 60 til 140 bronzo-kanoni. Franci anke suportesis da 200 Skota gentilshommes, qui abandonesis lia arki ed uzis arkabuzi.
François trairis rivero Tesino ye la 31ma di agosto. Ilu mantenis strkita kontrolo sur lia trupi, e negociis paco kun Suisi, kambie pago. Cirkume 10 mil til 12 mil Suisi retroiris a lia domi, ed aceptis Franca kontrolo sur tota komtio, ecepte Bellinzona. Ye la 10ma di septembro, François la 1ma marchas kun lua trupi vers Melegnano, e sendas lua reprezentanto, markezo Louis d'Ars, a Pavia. Franci muntis kampeyo cirkume 5 kilometri norde del urbo. La tereno esis marshoza, tamen ol plufortigesis kun tranchei.
Ye la 13ma di septembro, kardinalo Mateo Schinner akompanita da 12 mil soldati kun piqui, 2000 soldati kun arkabuzi, altra 2000 kun longa espadi e 800 til 1000 soldati kun halbardi, proximigis Franca kampeyo en Marignano. La maxim multa homi ne havis kurasi e mem bona vestaro. Suisa trupi, qui portis la blanka sharpo quale la Franci, atakis la Landsknecht-i qui protektis l'artilrio. La tri quadrati di piquieri (7 000 til 8 000 homi po quadrato) facis li cedar. La du trupi kolizionegis violentoze en batalio, ed eventis multa morti en amba flanki.
Franca kavalrio formacis heliko ed atakis Suisi pafante pistoli, e pose kun lanci ed arbalesti, qui esis multe mortigiva a poka disto. L'artilrio Franca ne povis movar su, e pafis kontre Suisi ma anke atingis sua propra soldati. Nur la nokto interuptis la batalio. Multa mortinti ed agonianta viri e kavali jacis en la sulo. François la 1ma decidis riorganizar lua trupi dum la nokto, por formar unika lineo. Dum la penumbro, Franci exkavis foseti e plufortigis lia defensi, por preventar encirkligo dal enemiki. Ye la sequanta dio, inter 4:00 e 5:00 kloki, kardinalo Schinner desprizis la letro de la vicerejo di Napoli, qua expektis lua arivo, e decidis atakar. L'infantrio en amba flanki esis fatigita e subisabis granda perdaji, tamen preparis su por la batalio. Cirkume 8:00 kloki audesis «San Marco! San Marco!» en la bataliagro. To esis cirkume 10 mil soldati Veneziani, komandita da Bartolomeo d'Alviano. Ye 11:00 kloki Franci-Veneziani kontreatakis e ruptis la linei Suisa. Por protektar la desorganizita retreto di la maxim multa trupi, cirkume 400 Suisi perdis la vivo che kombato.
Konsequi di la batalio
[redaktar | redaktar fonto]Multa soldati mortis dum la sequanta dii pro lia vunduri, kontre ke altri perdis gambi o brakii. Pos la batalio, l'unika Suisi qui restis en Milano esis guardo che Porta Giovia.
Ye la 3ma di decembro 1516, signatesis paco-pakto en Bruxel, per quo François la 1ma kontrolis Lombardia. Lu signatis kun Suisia kontrato pri perpetua paco, qua respektesis til 1792. Multa Italian artisti venis a Francia, exemple Leonardo da Vinci.
Referi
[redaktar | redaktar fonto]- ↑ 1,0 1,1 Knecht, Robert Jean (1996). Renaissance Warrior and Patron: The Reign of Francis I. Cambridge: Cambridge University Press (Angla). ISBN 9780521578851.
- ↑ Nolan, Cathal J. (2017). The Allure of Battle: A History of How Wars Have Been Won and Lost. Publikigita da Oxford University Press (Angla. ISBN 9780199874651.