Gramatiko di Ido

De Wikipedio

Ido havas 30 verbo-konjuncioni. L'Idala verbo-konjuncioni esas preske tote diferanta kam l'Esperantala. Yen:

(por la verbo esar)
prezento preterito futuro
tempo es.a.s es.i.s es.o.s
perfekto es.ab.i.s esab.o.s
infinitivo es.ar es.ir es.or
aktivo-participo es.a.nt.a esi.nt.a es.o.nt.a
nomala aktivo-participo es.a.nt.o es.i.nt.o es.o.nt.o
adverba aktivo-participo es.a.nt.e es.i.nt.e es.o.nt.e
pasivo-participo es.a.ta es.i.ta es.o.ta
nomala pasivo-participo es.a.to es.i.to es.o.to
adverba pasivo-participo es.a.te es.i.te es.o.te
imperativo es.ez es.a.bez
kondicionalo es.u.s es.a.bus

La tempi e la modi:[redaktar | redaktar fonto]

  • Prezento: kant.a.s
  • Preterito: kant.i.s
  • Futuro: kant.o.s
  • Kondicionalo: kant.u.s
  • Perfekto: kant.ab.a.s
  • Pluquamperfekto: kant.ab.i.s
  • Imperativo: kant.ez
  • Infinitivo .ar: esar, kantar, manjar
  • Finita verbo: .s: esas, kantas, manjas
    • La verbi nulatempe chanjas dependanta sur quo esas la subjekto: me esas, tu kantas, li manjas

La pasivo:[redaktar | redaktar fonto]

  • Me vidas mea amiko, qua videsas da me.
    • Me vid.a.s mea amiko → L'amiko vid.es.a.s (da me).
    • Me trov.o.s vi → Vi trov.es.o.s (da me).
    • Me lekt.u.s libro → Libro lekt.es.u.s (da me).

La participo:[redaktar | redaktar fonto]

  • Aktivo
    • Prezento: flug.a.nta
    • Preterito: flug.i.nta
    • Futuro: flug.o.nta
  • Pasivo
    • Prezento: skrib.a.ta
    • Preterito: skrib.i.ta
    • Futuro: skrib.o.ta

La verbala kombinuri[redaktar | redaktar fonto]

  • me esas vidinta (↔ ! me esas docisto)
  • me esis skribinta
  • me esos vendinta
  • me esos flugonta
  • me esas vidinta = me vidabas
  • me esis skribinta = me skribabis
  • me esos vendinta = me vendabos
  • me esas amata
  • me esas trovita
  • me esis vidita
  • me esabis amata
  • me esabus amata

------------------------------------------------------------------------

La frazo[redaktar | redaktar fonto]

  • Bazala frazo = subjekto - verbo - objekto: Me amas tu.
  • Ne-bazala ordino → +n: Tun me amas.
  • Questiono = Ka tu amas me?

L'artiklo[redaktar | redaktar fonto]

Ne existas nedefinita artiklo en Ido, ma existas definita artiklo kande indikas un o plura individui antee determinita.

  1. tablo, stulo, domo
  2. la tablo, la stulo, la domo
  3. le 8 = 8, 8, 8, …

L'eliziono[redaktar | redaktar fonto]

  • (kordiala amiko →) kordial amiko, (olda avulo →) old avulo
  • prepoziciono + artiklo
    • a la = a l’ = al
    • da la = da l’ = dal
    • de la = de l’ = del
    • di la = di l’ = dil

Ne elizionez l'artiklo se destruktas l'aspiro di la litero h. Do ne uzez *l'homo, *l'hosti, ma la homo, la hosti.

La pluralo[redaktar | redaktar fonto]

  • i : la tabli, la stuli, la domi
    1. ! L’ elekt.i esas important.a
    2. ! La mikr.a dom.i esas bel.a
  • le no = no + no + no …

La vorto-klasi[redaktar | redaktar fonto]

  • substantivo = .o: tablo, stulo, domo
  • adjektivo = .a: mikra, bela, nova
    1. ! nova libri = libri nova
    2. ! bela internaciona linguo → bela linguo internaciona
  • adverbo = .e: bone, rapide, facile
  • substantivo ↔ adjektivo ↔ adverbo (preferinda uzar kurta adjektivo avan la substantivo e longa pos la substantivo.)
    • papero ↔ papera ↔ papere
    • lektanto ↔ lektanta ↔ lektante

La komparativi[redaktar | redaktar fonto]

Ido havas 4 simpla vorti por montrar la diferanta gradi inter adjektivi ed adverbi (komparativo), qua multa naturala lingui havas diferanta vorti por. L'Idala komparativi:

  • minim granda ← min granda ← granda → plu granda → maxim granda

Lu esas exakte sama por adverbi:

  • minim rapide ← min rapide ← rapide → plu rapide → maxim rapide

La pronomi[redaktar | redaktar fonto]

La personala pronomi[redaktar | redaktar fonto]

Ido havas entote 14 personala pronomi, 4 pluse kam lia avo Esperanto. Komparo inter Ido ed Esperanto:

singulara plurala indefinita
1ma 2ma 3ma 1ma 2ma 3ma
familiara formal mask. fem. neut. omnagenra
Esperanto mi vi li ŝi ĝi ri ni vi ili oni
Ido me tu vu ilu elu olu lu ni vi ili eli oli li onu
  • Notizez ke .u chanjas ad .i, por pluralo, exakte kam la substantivi.

Pluso pri Lu

De Kompleta Gramatiko Detaloza di la Linguo Internaciona Ido da Beaufront: Lu (quale li) esas uzata por la 3 genri. Ke lu servas la tri genri, segunvole, en la singularo, ne esas en su plu astonanta kam vidar li servar la tri genri, segunvole, en la pluralo. Ma, kontraste, ni ulkaze bezonas distingar la pronomo «li» per ili, eli, oli, totsame kam ni distingas la pronomo «lu» per ilu, elu, olu ... Per decido (1558) la akademio Idista repulsis omna restrikto pri la uzo di lu. Onu darfas do uzar ta pronomo totsame por kozo e por persono di sexuo evidenta, kam por animali di sexuo nekonocata e persono qua havas nomo sensexua, quale infanto, puero, homo e.c., tam vere maskula kam femina.

La motivi di la decido donesis en «Mondo», XI, 68: «Lu» por la singularo esas exakte lo sama kam «li» por la pluralo. Logiko, simetreso e facileso postulas ico. Konseque, same kam «li» darfas uzesar por personi, animali, kozi, omnafoye kande nulo obligas expresar la sexuo, tale «lu» darfas uzesar por personi, animali, kozi en la sama kondiciono. La distingo propozita esus subtilajo jenanta....

La posesiva pronomi[redaktar | redaktar fonto]

Pronomo personala divenas posesiva per dezinenco -a.

  • Singularo: me.a, tua, vua, (i)lua / (e)lua / (o)lua
  • Pluralo: ni.a, via, lia

La demonstrativa pronomi[redaktar | redaktar fonto]

  • Singularo: (i)ca, (i)ta
  • Pluralo: (i)ci, (i)ti

La posesiva + la demonstrativa pronomi[redaktar | redaktar fonto]

  • ilu + ca = ilca
  • elu + ca = elca
  • olu + ca = olca

La relativa / interogativa pronomo[redaktar | redaktar fonto]

  • qua: ilta qua volas / qua volas?
  • qui: la homi qui venis / qui venis?

La nedefinita pronomi[redaktar | redaktar fonto]

ula || nula || irga || altra || kelka || singla || omna || multa || poka || plura

La nombri[redaktar | redaktar fonto]

La bazala nombri en Ido esas monosilaba por facila merkebleso e praktikal derivado:

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
zero un du tri quar kin sis sep ok non dek

Plu granda nombri:

100 1,000 1,000,000 1,000,000,000 1,000,000,000,000 1,000,000,000,000,000
cento mil miliono miliardo biliono triliono

Formacar nombri en Ido esas facila e rapida. On adjuntas a por indikar multipliko ed e por indikar adiciono: 13 = dek-e-tri o dek e tri (10 + 3), 20 = dua-dek o duadek (2 × 10), 23 = dua-dek-e-tri, dua-dek e tri, duadek-e-tri o duadek e tri (2 × 10 + 3).

50 5000 500 50 5
55555 kinadek e kinamil e kinacent e kinadek e kin
55005 kinadek e kinamil e kin
5555 kinamil e kinacent e kinadek e kin
5055 kinamil e kinadek e kin
5005 kinamil e kin
555 kinacent e kinadek e kin
505 kinacent e kin
55 kinadek e kin

Afixi[redaktar | redaktar fonto]

Ido adjuntis tre multa nova afixi. Afixi helpas Ido krear nova, richa, kurta vorti qua ne esas kreanta en altra lingui.

Sufixi
ach hundo hundacho nuanco di desestimo ad danso dansado durolonga o kontinue plurfoya ag martelo martelagar agar per
aj bela belajo ula materio posedanta ca o ta karaktero al naturo naturala pri an klubo klubano membro di
ar libro libraro en substantivi l'ensemblo ari sendar sendario destinata atr blua bluatra kelke simila a
e oro orea la koloro od aspekto di ebl drinkar drinkebla qua povas esar ed glaso glasedo la quanto qua plenigas
eg richa richega grado supera od extrema em laboro laborema inklita ad end pagar pagenda qua devas o mustas esar
er fumar fumero ta qua kustume o mem sur ofte okupas su pri ulo eri libro librerio establisuro en qua on okupas su irgamaniere pri la kozo indikata da la radiko es quala qualeso la stando od abstraktita qualeso
esk savar saveskar kreskado esm du duesma ordinala nombri estr urbo urbestro chefo, mastro di
et rivero rivereto mikreso o febleso ey lektar lekteyo loko i rejo rejio lando, regiono, domeno dependanta de
id linguo linguido decendanto ier teo teiero kontenanta o sustenanta la kozo de if floro florifo produktar, genitar, sekrecar
ig fixar fixigo igar, facar ik daltonismo daltonismiko malada per il telefonar telefonilo instrumento por
im du duimo la nombri fracionala in spozo spozino femina ism reala realismo doktrino, partiso, sistemo
ist sociala socialisto di profesiono o partiso iv nutrar nutrivo soldesas a radiki verbala iz butro butrizar provizar, garnisar, indutar, impregnar per
op quar quarope distributiva opl tri triopla multiplikera oz danjero danjeroza qua havas
ul kato katulo maskula ur piktar pikturo la produkturo dil ago uy violino violinuyo recipiento
yun hundo hundyuno infanto di
Prefixi
bo patro bopatro parenteso per mariajo des facila desfacila kontreajo dil koncepto expresata per la radiko dis semar dissemar separo, disperso, dissemo
ex prezidanto exprezidanto antea, emerita, anciena, antiqua ge avi geavi l'ensemblo di la du sexui mi cirklo micirklo parto di
mis uzar misuzar eroro o nekorekteso dil ago ne posibla neposibla ne par lektar parlektar perfekta fino o kompletigo di ula ago
para pluvo parapluvo kontre ulo pre nomo prenomo ulo esas od eventas ante ula samatipa altro pseudo pseudonimo imito, falseso
retro veno retroveno movo de avan ad dop, de ula epoko ad epoko antea ri facar rifacar

on iteras, iteris, od iteros la ago

sen senca sensenca sen
stif matro stifmatro parenteso per duesma mariajo vice prezidanto viceprezidanto vice

Prepozicioni[redaktar | redaktar fonto]

42 ordinara prepozicioni.

a/ad alonge an ante apud avan che cirkum cis da
de di dop dum ek en exter for inter kontre
koram kun lor malgre per po por pos preter pri
pro proxim segun sen sub super til tra trans ultre
vice ye

La korelativo-tabelo[redaktar | redaktar fonto]

Ido prizentas korelativo-tabelo min sistemala e min reguloza kam Esperanto. Kompense, l'Idala korelativi esas multe plu interdicernebla (komparez exemple kia/kie a quala/ube e quale/pro quo a kiel/kial) e multe plu agnoskebla: komparez exemple ĉia, etimologiale obskura, ad omna, existanta kom aparta adjektivo en la Latina (omnis) ed Italiana (ogni) e renkontrebla en kompozita vorti en multa lingui (exemple en la vorto omnibus, internacione konocata).

La korolativo-vorti[redaktar | redaktar fonto]

«qua» derivesas de FHI,

«ita»,

«ula» derivesas de L,

«irga» derivesas de G,

«nula» derivesas de AFI,

«omna» derivesas de L,

«altra» derivesas de AFGHIR,

«singla» derivesas de A,

«kelka» derivesas de F,

«multa» derivesas de AFIR,

«poka» derivesas de FHI,

«plura» derivesas de AFGHI,

«tanta» derivesas de FHI.

La tabelo bazala[redaktar | redaktar fonto]

Relativa e

questionala

Demonstrativa Nedefinita Maxim

nedefinita

Negativa Kolektiva
qua ita ula irga nula omna
Adjektivo -a qua ita ula irga nula omna
Individuo -u qua ita ulu irgu nulu omnu
Kozo -o quo ito ulo irgo nulo omno
Pluralo -i qui iti uli irgi nuli omni
Individuala Aparte Ne preciza Granda quanteso Mikra quanteso Plureso Granda nombro/forteso
altra singla kelka multa poka plura tanta
Adjektivo -a altra singla kelka multa poka plura tanta
Individuo -u altru singlu kelku multu poku
Kozo -o altro singlo kelko multo poko
Pluralo -i altri singli kelki multi poki pluri tanti

La tabelo plu granda[redaktar | redaktar fonto]

Relativa e

questionala

Demonstrativa Nedefinita Maxim

nedefinita

Negativa Kolektiva
qua ita ula irga nula omna
qua ita ula irga nula omna
Individuo -u qua ita ulu irgu nulu omnu
Kozo -o quo ito ulo irgo nulo omno
Pluralo -i qui iti uli irgi nuli omni
Motivo pro pro quo pro ito pro ulo pro irgo pro nulo pro omno
Posesivo di di quo di ito di ulo di irgo di nulo di omno
Loko -loke ube ibe ulaloke irgaloke nulaloke omnaloke
Tempo -tempe kande lore ulatempe irgatempe nulatempe omnatempe, sempre
Qualeso -a, -speca quala tala ulaspeca
ula
irgaspeca
irga
nulaspeca
nula
omnaspeca
omna
Maniero -e, -maniere quale tale ulamaniere
ule
irgamaniere
irge
nulamaniere
nule
omnamaniere
omne
Quanto

substantivala

-o, -quanto quanto tanto irgaquanto
irgo
nulaquanto
nulo
omnaquanto
omno
Quanto

adjetivala

-quanta quanta tanta irgaquanta nulaquanta omnaquanta
  1. La komencanta silabo povas omisesar: ta, to, ti, ta, pro to, di to.
  2. Pro la facileso di pronuncado, l'unesma dezinenco povas omisesar: ultempe, nultempe, ulspeca, ulaltra, ulsingla, nulspeca, ulmaniere, nulmaniere.
  3. omnatempe teknikale esas korekta ed uzebla, sempre esas la vorto oficala.
Individuala Aparte Ne preciza Granda quanteso Mikra quanteso Plureso Granda nombro/forteso
altra singla kelka multa poka plura tanta
Adjektivo -a altra singla kelka multa poka plura tanta
Individuo -u altru singlu kelku multu poku
Kozo -o altro singlo kelko multo poko
Pluralo -i altri singli kelki multi poki pluri tanti
Motivo pro pro altro pro singlo pro kelko pro multo pro poko
Posesivo di di altro di singlo di kelko di multo di poko
Loko -loke ulalatra ulasingla kelkaloke multaloke pokaloke
Tempo -tempe altratempe singlatempe kelkatempe multatempe pokatempe
Qualeso -a, -speca altraspeca
altra
singlaspeca
singla
multaspeca
multa
pokaspeca
poka
Maniero -e, -maniere altramaniere
altre
singlamaniere
single
multamaniere
multe
pokamaniere
poke
Quanto

substantivala

-o, -quanto altraquanto
altro
singlaquanto
singlo
Quanto

adjetivala

-quanta altraquanta singlaquanta

Extera ligili[redaktar | redaktar fonto]