Celulo

Celulo esas la bazala unajo di vivanta materio, ek quo omna animali e planti konstruktesas.

Vivanta celulo responsas pri omna funcioni necesa por vivo. Bakterio ed amebo es exempli di un-celula organismi.

Preske omna celuli es dividebla aden tri parti: extera membrano o muro, nukleo, e diafana liquido citoplasmo.

Celuli en animali cirkondesas da plasma membrano, vivanta, dina e flexebla. Ol permisas substancar enpasar ed ekpasar, e povas selektar ed exkluzar substanci. La membrano do decidas, quo darfas enirar la celulo. Kontraste, celuli en planti cirkondesas da dika, rigida, senviva muro ek celuloso.

Historio di konceptajo

• 1665: Robert Hooke deskovras mortinta celuli en korko, ta celuli facas pensar lu a celuli di monakeyo, de ube la nomo. Pose il observas celuli en vivanta planti, uzanta la frua mikroskopi. Hooke uzas la vorto celulo ma la senco esas lor diferanta di to nuna.
• 1839: Theodor Schwann deskovras ke planti ed animali esas omni facita en celuli, konkluzanta ke celuli esas la komuna unajo di strukturo e developo, to qua fondis celula teorio. Il donis sua nomo a celuli di Schwann.
• La kredo segun qua formi di vivo povas aparar spontane (spontana generaciono) esas refutita da Louis Pasteur (1822-1895).
• 1858: Rudolf Virchow afirmas ke celuli naskas de rezultajo di celulala divido (« omnis cellula ex cellula »), to qua dependas pri celula termini la questiono di ovo e hanino. Ta esas precize ta parto qua esas atakita da la championi di kreismo* o di sua lasta metamorfoso, inteligenta desegno.