Heinrich Pëus
| Wilhelm Heinrich Pëus | ||
| ||
| Profesiono: | politikisto | |
| Lando: |  Germania
| |
| Naskodato: | 24 di julio 1862 | |
| Nasko-loko: | Elberfeld, Germania | |
| Mortodato: | 10 di aprilo 1937 | |
| Morto-loko: | Dessau, Germania | |
Wilhelm Heinrich Pëus (1862 til 1937) esis Idisto e politikisto.
La Ido-konfero 2012 en Dessau, Germania eventis okazione di la 150esma naskodio di Peus.
En PROGRESO, Heinz Jacob skribis pri lu (XIV—33):
«Ye la 10. di aprilo 1937 mortis Heinrich Peus en Dessau (Anhalt, Germania) evanta 75 yari. Il esis fervoroza Esperantisto, ma transiris ad Ido kande la Delegitaro publikigis la sistemo Ido. Depos ta tempo il sempre apartenis a la maxim agema rondi di nia movado ed esis membro dil komitato dil Uniono til sua morto.
«Heinrich Peus studiis en universitato por divenar pastoro, ma ilu interruptis sua studii e decidis chanjar sua vivo-tasko; il avandonis la eklezio por dedikar sua forci al laboristala movado e kom duktanto di la socialdemokrata partiso en Anhalt il elektesis kom membro dil Germana parlamento (Reichstag) a qua lu apartenis por plu kam 30 yari.
«Peus gradope acensis en la partiso, apartenanta sempre a la dextra alo, t.e. ne a la revolucionema revolucioneri ma a la »legala« revolucioneri. Il kredis ke esas posibla establisar la socialismo per pacoza moyeni. Pos la milito il elektesis kom prezidanto dil Anhaltano [sic] parlamento (Landtag) e lor la Ido-kongreso en Dessau en 1922 il aplikis konsiderinda influo guverneriala favore di Ido. Peus uzis sua monopolo jurnalista, kom redaktisto di quar Anhaltana jurnali, por propagar Ido ed il rekrutis multa adheranti. Ma Peus esis ne nur aktiva kom propagero di Ido, ma anke kom praktikanto di Ido. La evoza Idisti memoros lua »Internaciona socialisto« ed »Internacionalisto«, revui en Germana ed Ido, lua redakto di Weltsprache, lua diversa biblioteki, »Bilingua Biblioteko«. Il publikigis diserturi mondokonceptala, ex. »religio e skolo«, »fundamento di nia intelekto«, »se me esus diktatoro« edc. edc. Peus posedis klara e klasike direta stilo. Ol igis lu maestrala oratoro populala.
«Peus publikigis en la bilingua biblioteko lua tradukuro di la famoza revolucional kansono dil Parisan Komuno [sic], la Internacionalo.
«Peus komencis laborar en yuna evo por la socialismo, e la »Sozialistische Monatshefte« da Bloch testas [sic] pri lua aktiva kunlaboro. Ma, quankam nomizanta su socialisto, il ne esis Marxisto, ma tale nomizita »reformemo«. En la yari pos la Germana revoluciono (1818—19) il propagis, vice la kompleta sociala revoluciono, — nome la transfero dil moyeni-produktala [sic] al exekutiva organi dil laboristaro, — chefe kelka reformidei. Inter oli la chefa ideo esis la »hemo por omni, mikra domo en mikra gardeno«, quale il definis ol. An lua propra hemeyo il skribis lua vorti en Ido: »Mikra Ma Mea«. Il sucesis establisar sparala kaso en Anhalt, qua financis la kompro de modesta dometo unfamiliala konstruktita da kooperativa societo konstruktala. Il anke »nacionaligis« la privata kastelo di princi Anhaltana, e lor la Germana Ido-konfero il montris a ni Idisti la bela parko qua divenabis publika. Kelka de lua reformi ankore testas [sic] nun pos lua morto, pri lua bon intenci e lua vigoro, inter li chefe la kolonio dil »propra hemeyi«. Ma la nura reformi sen socialismo esis la tragikala historiala eroro di omna socialdemokrata dukteri, li ne fidis la amasi e tale dezertis la amasi. Li mentale preparis la sulo por »salvanto« omna-pova, vice vidar la salvo en la amasi ipsa. Peus ipsa tradukabis la yena frazi en la Internacionalo:
Ne povas superioro [sic] ento
Nek deo, rejo nin salvar.
Di nia salvo fundamento,
Ni ipsa povas nur esar.
«La lingual konvinkeso pri la perfekteso di Ido povas maxim bone rezumesar en un del frazi, quin ilu ipsa skriptis [sic]: »Libera diskuto, ma severa diciplino«. Icon il expresis en la tomi di progreso [sic] en la tempo di Couturat, ed il deziris kelke restriktar la entuziasmoza reformemi linguala, qui grupigis su cirkum Ido en la unesma yari, e qui deziris sive detala od fundamentala chanji en la verko dil delegitaro.
«Qua povus obliviar la radianta optimismo di Peus, quan il montris en la kongresi; qua ne povas partoprenir lua joyo quan lu radiis forte lor nia bela kongreso en Dessau, lor la exkurso a Wörlitz, la promeno tra la groti. Diskursante a ni od al publiko Peus rare obliviis naracar la vera — e kelkete varianta — naraco: Kande la Angla chefministro vizitis la parlamenteyo en Berlin e diskursis Angle al asemblita deputanti, Peus skribis notico por lua vicina kolego dicante »Quante plu bona esus, se ni nun havus duesma linguo por omni« nam evidente ta kolego ne komprenis la Angle parolanta ministro. Ed il recevis kom respendo [sic]: »Ma tala linguo ne esas naturala produkto, ma nur artificala idiomo«. E Peus quik replikis »Me preferas komprenar la diskurso per artificala linguo vice ne komprenar ol per naturala linguo, e sioro kolego, ka vu ne anke preferas vehar en artificala automobilo vice kavalkar sur naturala bovo«? E majestoze e fairoze Peus spektadis super la asemblitaro, e nefaliebla certeso pri sua ipsa e la amata ideo di duesma linguo por omni.
«La grandioza optimismon ni Idisti heredez de ilu. De lua vivo, de lua idei, de lua erori e de lua nedestruktebla optimismo ni lernez. Ico esos la maxim valoroza heredajo di Peus por ni Idisti. hzj.»
Politikala kariero
[redaktar | redaktar fonto]Heinrich Pëus esis membro di la Socialdemokrata Partiso di Germania.
- 1896-1918 Heinrich Pëus esis elektita membro dil parlamento di la Germana imperio por la la Socialdemokrata Partiso di Germania.
- 1902-1908 Membro di la landala parlamento di Anhalt.
- 1918-1933 Membro di la parlamento di la Germana lando Anhalt.
- 1918-1928 Prezidanto di la parlamento di la lando Anhalt
- 1928-1930 Membro di la Germana parlamento di la Republiko di Weimar.
Pos la interdikto di la Socialdemokrata Partiso di Germania ye la yaro 1933 per la Nacionalsocialisti Heinrich Pëus perdis omna politikala mandati e funcioni. Il retretis su de la publika vivo.