Greka-Romana mondo

Olimpiala Templo di Zeus en Athina. La konstruktado komencis dum la regno di tirani de Athina dum la 6ma yarcento aK, e kompleteskis dal Romana imperiestro Hadrianus, dum la 2ma yarcento.

La frazi mondo Greka-Romana, kulturo Greka-Romana o simple Greka-Romana, kande uzata kom adjektivo quale komprenita da la moderna skolani ed autori, referas a la geografiala regioni e landi qui kulturale (e historiale) recevis direta e longatempa influi di la linguo, kulturo, administrado e religio del antiqua Grekia e Antiqua Roma. Plu exakte, la frazi referas a la "Mediteranea mondo", la vasta teritorio apud Mediteraneo e Nigra maro.

Tale mencionita, la frazo "mondo Greka-Romana" deskriptas ta regioni qua submisesis dum multa generacioni a la guvernerio di Greki e pose Romani e tale aceptis - o koaktesis aceptar - li quale lua mastri e docisti. Ta procedo faciligesis per l'adopto di la Greka kom linguo dil intelektala kulturo e dil komerco an l'Orientala regioni, e di la Latina kom linguo di la publika administrado ed interceso legala, note an l'Ocidento (de Mediteranea vidopunto). Quankam ta du lingui nulatempe divenis l'indijena idiomi di la rurani (la maxim multa habitantaro), li esis la lingui dil urbani e dil urbana e kosmopolita, ed adminime lingua franca intelektebla da multa populi de la regiono o de vicina regioni. Sendube, omna eminenta e famoza viri, irga qua lua etniala origini, parolis e skribis la Greka e la Latina.

Romana yuristo ed imperiala kancelero Ulpianus esis Feniciano, Greka-Egiptiana matematikisto e geografo Ptolomeo esis Romana civitano, e la famoza pos-Konstantinana penseri Ioannes Krisostomos ed Augustinus esis pura Siriano e Berbero, rispektive. Historiisto Josefus Flavius esis judo ma anke parolis la Greka ed esis Romana civitano.

Propra dicar, la termino "Greka-Romana mondo" signifikas la tota rejio de Atlas montaro til Kaukazia, de maxim nordala Britania til Hejaz, de Atlantika litoro di Iberia til alta Tigris rivero e de la punto ube Rheno eniras Nordala maro til nordala Sudan. Negra maro baseno, partikulare famoza landi di Dacia o Romania, Taurika Chersonesus o Krimea, e la Kaukaziala rejii qua superpazas amba Negra e Kaspiana mari esas reputita komprenar ta defino anke. Kam la rejii di west-Azia sucedante faliis avan la segun dicajo nerezistebla armei di Roma, e pose esis gradope enkorpigita en l'universala imperio di Cesari, la difusado di grekia politikala e sociala kulturo e Romana "yuro e libereso" transformacita ta arei en parti di Greka-Romana mondo.

Greka-Romana kulturo

Pri la skoli di arto, filozofio e retoriko, la bazo dil edukado transmisesis omnaparte la landi di Greka e Romana regno. En lua edukita klaso, kovranta tota di Greka-Romana ero, l'atesto di literala prunti ed influi esas nerezistebla pruvo di mantelo di reciproka konocajo. Exemple, centi di volumi di papiro trovita en Romana villa en Herkulaneum skribesis en la Greka. De la vivi di Cicero e Iulius Caesar, esas konocita kom Romani frequentis la skoli en Grekia. L'instaluro ambe en Greka e Latina di monumentala eulogio da Augustus, Res Gestae, esas pruvo di oficala agnosko di duala vehili di komuna kulturo. La familieso di figuri quale romana legendo e historio en "paralela linei" skribita da Plutarkus esas exemplo pri extenseso di qua "universala historio" esas lor sinonima kun la plenigi di famoza Latini e Heleni. Maxim multa edukata Romani esis probabla bilingua en Greka e Latina.

Arkitekturo

Greka-Roman arkitekturo esas arkitekturo di romana mondo qua sequis la pricipi e stilo establisita da antiqua Grekia. La maxim reprezentiva edifiko di ta ero esis templo. La precipua tri stili di kolona desegno uzita en templi dum klasika Grekia esis doriko, ioniko e korento, Exempli pri dorika arkitekturo esas la Parteno e Templo di Hefastus en Athina, quankam Erechtheum*, qua esas lokizita apud la Parteno esas Ionika. Ionika Greka-Roman arkitekturo tendencas esar plu dekoriva kam formala dorika stili.

Politiko

Romani facas posibla por individui de submisito populi por aquirar romana civitaneso, e kelkafoye konferus civitaneso sub tota komunesi; tale, "Romana" divenas sempre min etniko e sempre plu politika indiko.

Depos 211, kun edikto di Karakala konocita kom "Constitutio Antoniniana", omna libera habitanti dil imperio divenis civitani. Kom rezulto, mem pos la falo di urbo di Roma, la habitanti qui restis de l'imperio (referita pri per multa historiisti kom Bizancana imperio) duris nomar ipsa Romani, quankam la Greka divenis la precipua linguo dil imperio.