Fluvio Columbia
La Fluvio Columbia esas la maxim granda fluvio en la regiono Pacifiko-Nordwesto di Nord-Amerika.
La fluvio komencas en la Rokoza Monti di British Columbia, Kanada. Ol fluas adnordweste e lore adsude aden la Usana stato Washington, lore turnas adweste por formacar granda parto del frontiero inter Washington e la stato Oregon, ante ekfluar aden la Pacifika Oceano. La fluvio esas 2000 km longa, ed olua maxim granda enfluanta rivero esas la Rivero Snake (Serpento). Lua dreno-baseno esas cirkume tam granda kam Francia ed extensesas aden sep Usana stati ed un Kanadana provinco. La quaresma maxim granda rivero en Usa segun volumino, la Columbia havas la maxim granda fluo ek irga Nord-Amerikana fluvii qui eniras la Pacifiko.
Columbia e lua enfluanta riveri esas centrala en la regionala kulturo ed ekonomio dum mili de yari. Li uzesis por transporto de anciena tempi, ligante la multa kulturala grupi. La fluvio-sistemo gastigas multa speci de anadroma fishi, qui migras inter sensala habiteyi e la saloza aquo dil Pacifika Oceano. Ta fishi - aparte la salmono-speci - furnisis la kerno-nutrivo ad indijena populi.
Dum la tarda 18ma yarcento, privata Usana navo esis la unesma ne-indijena navo qua eniris la fluvio; sequis ol Britaniana explorero, qua navigis preter la Oregon Coast Range aden la Willamette-Valo. Dum la sequinta yardeki, felo-komerco-kompanii uzis la Columbia kom klefa transporto-voyo. Surtera exploreri eniris la Willamette-Valo per la cenala ma danjeroza Columbia River Gorge, e pioniri komencis habitar la valo augmentanta-nombre. Vaporonavi alonge la fluvio ligis komunitati e faciligis komerco; l'arivo di fervoyi dum la tarda 19ma yarcento, ofte alonge la fluvio, kompletigis ta ligi.
Depos la tarda 19ma yarcento, publika e privata sektori multe developis la fluvio. Por helpar navigado da navi e kargobateli, sluzi konstruktesis alonge la basa Columbia ed olua enfluanta riveri, e drago apertis, mantenis, e plugrandigis navigo-kanali. Depos la frua 20ma yarcento, digi konstruktesis tra la fluvio por elektrifo, navigado, irigado, ed inundo-jero. La 14 hidroelektrala digi an la cheftrunko dil Columbia e multa an olua enfluanta riveri produktas plu kam 44 po cento de tota Usana hidroelektrala produkto. Produkto di nukleala povo eventas en du siti alonge la fluvio. Plutonio por nukleala armi produktesis dum yardeki ye la Hanford-Sito, nun la maxim kontaminita nukleala sito en Usa. Ta developi multe chanjis fluvio-medii en la aquopento, precipue per industriala poluturo e barili kontre fisho-migrado.
La Columbia drenas areo de c. 670.000 km2. Olua dreno-baseno kovras preske tota Idaho, granda parti de British Columbia, Oregon, e Washington, tota Montana weste del Kontinentala Divido, e mikra parti de Wyoming, Utah, e Nevada; la tota areo esas simila kam ta di Francia. Cirkume 1200 km de la longeso dil fluvio e 85 po cento de olua dreno-baseno esas en Usa. La Columbia esas la dekeduesma maxim longa fluvio e havas la sisesma maxim granda dreno-baseno en Usa. En Kanada, ube la Columbia fluas trans 801 km e drenas 103.000 km2, la fluvio esas 23ma segun longeso, e la Kanadana parto de olua baseno esas 13ma segun grandeso inter Kanadana baseni. La Columbia havas komuna nomo kun proxima loki, quala British Columbia, ultre kun ter-amasi ed aquo-amasi.
Historio
[redaktar | redaktar fonto]Usana kapitano Robert Gray e Britaniana kapitano George Vancouver, qui exploris la Columbia en 1792, pruvis ke esas posibla transirar la Columbia Bar. Multa desfacilaji di ta prodajo restas hodie; mem per moderna injenioro-modifikuri ye la ekflueyo, la forta flui e movanta sablostrato danjerozigas paso inter la fluvio e la Pacifika Oceano.
Uzo di vaporonavi alonge la fluvio, komencinta per la British Beaver en 1836 e pose Usana navi en 1850, kontributis a la rapida habitesko ed ekonomiala developo dil regiono. Vaporonavi operacis en plura distinta segmenti del fluvio: en olua basa parti, de la Pacifika Oceano a Cascades Rapids; de Cascades a Celilo Falls; de Celilo a la kunflueyo kun la Rivero Snake; en la Wenatchee Reach di estala Washington; sur la Lagi Arrow di British Columbia; ed en riveri quala la Willamette, la Snake e Lago Kootenay. La bateli, unesma fuelizita per brular ligno, transportis pasajeri e vari tra la regiono dum multa yari. Frua fervoyi konektis vaporonavo-linei interruptita da aquofali en la basa parti dil fluvio . Dum la 1880a yari, fervoyi mantenita da kompanii quala la Oregon Railroad and Navigation Company komencis kompletigar vaporonavo-operaci quala la precipua transporto-ligi alonge la fluvio.
Tam frue kam 1881, industrialisti propozis chanjar la naturala kanalo dil Columbia por plubonigar navigado. Chanji di la fluvio dum la yari inkluzas konstrukto di molii ye la ekflueyo, dragado, e konstrukto di kanali e navigo-sluzi. Hodie, oceano-navi povas voyajar versfonte tam fore kam Portland e Vancouver, e kargobateli povas arivar tam fore kam Lewiston, Idaho.
La movanta Columbia Bar igas paso inter la fluvio e la Pacifika Oceano desfacila e danjeroza, e plura rapidi alonge la fluvio impedas navigado. Pacific Graveyard, libro di 1964 da James A. Gibbs, deskriptas la multa naufraji proxim la ekflueyo di la Columbia. Molii, unesme konstruktita en 1886, extensas la fluvio aden l'oceano. Forta flui e la movanta sablostrato restas minaco a navi qui eniras la fluvio e necesigas kontinua manteno di la molii.
En 1891 la Columbia dragesis por plubonigar navigo. La kanalo inter la oceano e Portland e Vancouver profundigesis de 5,2 m a 7,6 m, ed a 12 m en 1976.
Cascade Locks and Canal unesme konstruktesis en 1896 cirkum Cascades Rapids, kapabligante bateli voyajar sekure tra la Columbia River Gorge. La Celilo-Kanalo, qua cirkumiras Celilo Falls, apertesis a fluvio-trafiko en 1915. En la meza 20ma yarcento, konstrukto di digi alonge la longeso dil fluvio submersis la rapidi sub serio de reservuyi. Granda sistemo de sluzi permisis a navi e kargobateli pasar facile de un rezervuyo a la nexta. Navigo-kanalo til Lewiston, Idaho, alonge la fluvio Columbia e la rivero Snake, kompletigesis en 1975. Inter la chefa vari esas frumento ed altra granaji, precipue por exportaco. En 2016, la Columbia esis triesma, dop la fluvii Mississippi e Paraná, inter la maxim granda exportaco-koridori por granaji dil mondo.
L'erupto di Monto St. Helens en 1890 produktis fangoflui, qui diminutis la profundeso dil Columbia per 7,6 m tra 6,4 km, disruptante l'ekonomio di Portland.