Nacionala Parko Everglades
Nacionala Parko Everglades esas Usana Nacionala Parko en Florida qua protektas la sudala 20 procento del originala Everglades.
En Usa, ol esas la maxim granda tropikala dezerto, la maxim granda dezerto este de la Fluvio Mississippi, e vizitesas mezvalore da 1 milion homi singlayare.
Ol esas la triesma maxim granda nacionala parko en la kontigua 48 stati, dop Morto-Valo e Yellowstone. On deklaris ol kom Internaciona Biosfero-Rezerveyo, Mondala Heredajo-Situo di UNESCO, e Marsho di Internaciona Importo - un ek nur tri loki en la mondo qui aparas en omna ta tri listi.
La maxim multa nacionala parki prezervas unika geografiala traiti; Everglades esis la unesma kreita por protektar frajila ekosistemo. Everglades esas reto de marshi e foresti nutrata da rivero qua fluas 0,40 km diale ek Lago Okeechobee, sudweste aden Florida-Bayo.
La Parko esas la maxim signifikanta geniteyo por tropikala vad-uceli en Nord-Amerika e kontenas la maxim granda manglo-ekosistemo en la westala misfero. Ol esas hemo di 36 minacata o protektata speci inkluzanta la Florida-pantero, la Usana krokodilo, e la West-Indiana lamantino, e suportas 350 speci de uceli, 300 speci de fisho, 40 speci de mamiferi, e 50 speci de repteri. La majoritato del sensala aquo di Suda Florida, konservata en Biscayne-Aquifero, richarjesas en la parko.
Homi habitas dum mili de yari en o cirkum la Everglades. Projeti emersis en 1882 skope drenar la marshi e developar la tereno por agrokultival e rezidal uzo. Dum la 20ma yarcento, aquo-fluo de Lago Okeechobee direktesis e divertesis por posibligar exploziva kresko di la Metropolo di Suda Florida.
La parko establisesis en 1934, por protektar la rapide desaparinta Everglades, e dedikesis en 1947, dum ke granda kanal-konstrukto-projeti iniciesis trans Suda Florida. La ekosistemi en Everglades sufris signifikante pro homala aktiveso, e restauro dil Everglades esas politikale kontrovesala questiono en Suda Florida.
Geografio e Geologio
[redaktar | redaktar fonto]Nacionala Parko Everglades kovras 6110 km2, tra komtii Dade, Monroe, e Collier en Florida. La altitudo varias de 0 til 2,4m super maro-nivelo.
La tereno di Suda Florida esas relative plata. La kalkopetro qua subjacas Everglades esas importanta por la diversa ekosistemi. Florida esis olim parto del afrikana parto dil superkontinento Gondwana. Pos separo, standi permisis neprofunda marala ambiento depozar kalcio karbato en sablo, konki e koralio konvertita a kalkopetro.
La Florida-peninsulo aparis super maro-nivelo inter 100.000 e 150.000 yari ante nun. Dum ke la maro-niveli alteskis ye la fino di la Wisconsin-glacio-epoko, la aquo-tablo aparis proxim tero. Lago Okeechobee inundeskis e konvekto-sturmi kreesis. Vasta torfo-depozaji sude de Lago Okeechobee indikas ke reguloza inundado eventis c. 5000 yari ante nun. Planti migreskis, subtropika planti del norda parto di Florida, tropikala portata kom semini da uceli de insuli en la Karibiano.
La tempo-periodo tra la yaro kande aquo esas prezenta en loko en Everglades determinas la tipo de sulo: sive torfo, kreita da multa yari de deskompozesanta planto-materio, sive marno, la rezulto di algo e mikroorganismi qui kreas grizatra fango. Parti di Everglades qui restas inundita dum plu kam non monati di la yaro esas normale kovrata da torfo. Arei inundita dum sis monati o min esas kovrata da marno. Planto-komunesi determinesas da la tipo de sulo e quanto de aquo prezenta.
Minaci
[redaktar | redaktar fonto]Min kam 50 procento dil Everglades qua existis ante dreno-probi restas nedomajita hodie. Nombri de vad-uceli diminutis ye 90 procento de lia originala nombri inter la 1940a e 2000a yari. Diverto di aquo al kreskanta metropoli di Suda Florida esas la maxim grava minaco. Dum la 1950a e 1960a yari, 2300 km de kanali e "levee" (digi), 150 pordi e kaneli, e 16 pumperii konstruktesis por direktar aquo vers urbi e del Everglades.
Basa aquo-niveli expozas fishi a repterl ed uceli, e kande kladio sikeskas ol povas brular o mortar, to quo mortigas heliki ed altra animali quin vad-uceli manjas. Nombri de uceli fluktuas; en 2009, la South Florida Water Management District asertis ke la nombro de vad-uceli trans Suda Florida augmentis ye 335 procento. Pos tri yari de alta nombri, la jurnalo The Miami Herald raportis ke samayare nombri de vad-uceli en la nacionala parko diminutis ye 29 procento.
La westa marbordo di Florida dependas de sensaligo por sua fresha aquo; la quanto bezonata ecesas to quon la tero povas provizar. Nitrato en la subtera aquo-sistemo ed alta niveli de merkurio anke diminutas la qualeso de fresha aquo quan la parko recevas. En 1998 Florida-pantero trovesis mortinta en Shark Water Slough, kun niveli de merkurio sat alta por ocidar homo.
Plu frequa okuro di algala florifi e reda mareo en Biscayne-Bayo e Florida-Bayo relatas quanti de aquo liberigita de Lago Okeechobee. La broshuro donata ad omna vizitanti a la nacionala parko inkluzas la texto: "Sensala aquo qua fluas aden la parko esas artificala. Helpe de pumpili, inundo-pordi e reteno-lageti alonge la bordo dil parko, Everglades esas nun vivo-suportata, vivanta ma domajita."