Meteoro
Meteoro esas fenomeno qua eventas en atmosfero: ciel-arko, pol-auroro, pluvo, roso, nivo, vento, trombo, e.c.
Bolido esas meteoro fairatra, akompanata da traco-linei, lumoza, fumuro, detono ed adterfalo di aeroliti.
Notora meteori
[redaktar | redaktar fonto]Ye la 29ma di junio 3123 aK, grandega meteoro shokis la tero ye Köfels, en nuntempa Austria; dum ke ol flugis super la Proxim Oriento vers olua destinata loko, olua fairoza plumo esis suficante intensa por acendar vesti e hari, e tale multi esis ocidata; de ta evento fondesis la legendo di la destrukto di la urbi Sodom e Gomorra. Omno to esas teorio; sur ula argila skrib-tabeleto, (la Planisphere-tabeleto, recente deschifrita), facita cirkume 700 aK en lor Asiria, esas skribita kopiuro di noto-libreto di astronomo de plu frua epoko, qua sorgoze deskriptis la pasado di meteoro tante granda, tale ke on povis dicernar olua formo. La trajektorio di ca meteoro, relate la steli, esis deskriptata. Ol konkordas kun supozata explozo ye Köfels, ube existas evidentajo di tala evento: grandega ter-krulado, diametro cirkume kin km, ma nula kratero, pro ke la meteoro venis de basa direciono.
Ye la 10ma di mayo 1879 en Iowa, Usa, granda meteoro falis proxim la vilajo Estherville; ante ke ol atingis la tero, ol explozis aden multa parti. La explozo esis spektata da rezidanti di Estherville, qui trovis tri granda parti dum sequanta dii, e trovis cirkume 5000 mikra fragmenti dum sequanta monati. La maxim granda parto, levita de 5 m di slamo, pezis cirkume 200 kg; ol esis nigra kun metala cintili. La tipo di ca meteoro esas mesosiderite: rara tipo qua kontenas nikelo-fero e silikato.
Ye la 30ma di junio 1908, grandega explozo eventis proxim la fluvio Podkamennaya Tunguska, en ne-populizita areo di Siberia. Ol abatis cirkume 80 milion arbori en areo de 2150 quadrato-km. La energio di la explozo esis forsan 1000-foye di la energio di la bombo qua falis adsur Hiroshima. Esis supozata ke la kauzo esis meteoro qua kolizionis kun la tero. En 1927 esis expediciono di la Rusa minerologiisto Leonid Kulik, por trovar la loko di la koliziono, ma nula kratero esis trovata; posa expedicioni anke donis nula rezultaji. La precipua nuntempa supozajo esas ke meteoro explozis en la atmosfero, kelka kilometri super la tero, pro la varmigiva efekto di koliziono kun la atmosfero.
Ye la 9ma di februaro 1913 ne-ordinara manifestado di meteori observesis en Kanada, nord-est Usa, Bermuda e plura navi en la Atlantiko. La meteori semblante ne venis de ula partikulara punto di la cielo, ma oli progresis trans la cielo en procesiono, di qua la dureso esis cirkume 5 minuti. Observanti raportis cirkume 50 brilanta fairo-buli en la procesiono. La plu multa raporti venis de Kanada, nam nord-est Usa havis nuboza cielo. Astronomi, analizante la raporti, sugestis, ke la meteori esis de objekto qua esabis kaptata da la gravitado di la tero. Pos ula tempo en orbito la objekto divenis desagregata.
Ye la 8ma di februaro 1969, granda meteoro falis vers Tero. Ye 01:05, proxim la vilajo Pueblito de Allende en norda Mexikia, granda fairo-bulo advenis de la sud-westo; pro la rezisto di l'atmosfero, ol explozis en l'aero aden plura mil peci, qui falis adsur granda areo, proxime 8 km per 50 km. Plura cent fragmenti trovesis kurte pose, e pos 25 yari cirkume 2 tuni esis kolektita. Ciencisti, ja pronta por studiar petri de la venonta Apollo-expedicioni a la Luno, balde studiis specimeni. La meteoro, nomizita "Allende", esis plu olda kam Tero, formacita de polvo e gaso frue dum la kreo di la sunala sistemo.