Salisbury
Salisbury (pr. c. Solzbri o Soolzbri) esas katedral-urbo en la komtio Wiltshire, Anglia.
Ol esas la triesma maxim granda habiteyo en ta komtio, dop Swindon e Chippenham, kun habitantaro 40.302.
La urbo situesas en la sudesto di Wiltshire, proxim la bordo di Salisbury-Planajo. La katedralo olim situesis norde en Old Sarum; pos olua rilokizo, habiteyo kreskis cirkum ol, atraktinta rezidanti de Old Sarum e Wilton. La nova urbo recevis sua urbo-charto en 1227 sub la nomo New Sarum, ankore la oficala nomo til 2009, kande Salisbury City Council (la urbo-konsilistaro) establisesis.
Ol jacas ye la kunflueyo di kin riveri: Nadder, Ebble, Wylye e Bourne enfluas la Hampshire-Avon, qua fluas a la suda marbordo ed aden la maro en Christchurch, Dorset. Salisbury-fervoyo-staciono servas la urbo ed esas regional interchanjeyo, inter la West of England Main Line e la Wessex Main Line.
Stonehenge, Mondala Heredajo-Situo di UNESCO, esas c. 13 km nordweste de Salisbury ed enorme helpas la lokala ekonomio. La urbo ipsa, Old Sarum, la nuna katedralo e la ruinuri dil olima katedralo anke atraktas vizitanti.
Nomo
[redaktar | redaktar fonto]La nomo Salisbury, unesme registragita cirkum la yaro 900 kom Searoburg (dativo Searobyrig), esas partala tradukuro di la Romana-Kelta nomo Sorviodūnum. Britona *-dūnon, "fortreso" (pro la fuorto olim en Old Sarum), remplasesis dal Anciena Angla equivalanto -burg. L'unesma parto di la nomo havas obskura origino. La formo "Sarum" esas latinigo di Sar, mezepokal abreviuro di Meza Angla Sarisberie.
Historio
[redaktar | redaktar fonto]
La kolino-kolmo en Old Sarum jacas proxim la Neolitika situi Stonehenge ed Avebury e montras signi di frua habiteso. Ol dominacis saliajo inter la Rivero Bourne e la Hampshire-Avon proxim kruceyo di plura frua komerco-voyi. Dum la Fera Epoko, kolinofuorto (oppidum) konstruktesis cirkum ol inter 600 e 300 aK. La Romani forsan okupis la situo o lasis ol en la manui di amikala tribuo. Dum la Saxona invadi, Old Sarum falis a Rejo Cynric di Wessex en 552.
Preferinta habiteyi en basa tereno quala proxima Wilton, la Saxoni ignoris Old Sarum til ke pro la Vikingi-invadi Rejo Alfred la Granda restauris la fortifikuri. Kun Wilton, tamen, ol abandonesis da sua rezidanti e spoliesis ed incendiesis da la Dana-Norvegiana rejo Sweyn Forkbeard en 1003.
En 1075, la Konsilistaro di London establisis Herman kom unesma episkopo di Salisbury, unioninta lua episkopio di Sherborne e Ramsbury aden un diocezo qua kovris la komtii Dorset, Wiltshire e Berkshire. Herman e lua sucedinto Santa Osmund komencis konstrukto dil unesma katedralo ma ne vivis sat longe por vidar olua kompletigo en 1092. Osmund esis kuzo di William la Konquestero; il responsis pri kodexigo di la Sarum Rite, la kompiluro di la Domesday-Libro.
Katedralo
[redaktar | redaktar fonto]
La katedralo konsekresis ye 5ma aprilo 1092 ma sufris grava domajo pro tempesto, qua segun tradiciono eventis nur kin dii pose. Episkopo Roger esis amiko di Henry I. Il rinovigis ed expansis la katedralo en le 1110 e laboreskis pri rejala palaco dum le 1130. Pos to, la kastelo en Old Sarum kadukeskis.
Laboro pri nova katedralo - la nuna Salisbury-Katedralo - komencis en 1221. La situo segun tradiciono selektesis per lansar flecho de Old Sarum, ma to esas certe legendo: la disto esas plu kam 3 km. La strukturo konstruktesis sur ligna faski sur gravio kun neprofunda fundamento (46 cm); la chefa parto kompletigesis dum nur 38 yari. (La 123 m-alta klosh-turmo, la max alta en Britania, konstruktesis pose.)
Kun rejala aprobo, multa stoni por la nova katedralo cherpesis del anciena; altri venis de Chilmark. Li probable transportesis per charo pro obstrukto di bateli sur la Rivero Nadder pro lua multa digi ed aquo-muelili. La katedralo konsideresas maestroverko di Frua Angla arkitekturo. La horlojego dil klosh-turmo instalesis en 1386. La katedralo anke kontenas la maxim bone prezervita del quar existanta kopii di Magna Carta.
Geografio
[redaktar | redaktar fonto]Salisbury situesas en valo. La geologio dil areo, quale multo de Suda Wiltshire e Hampshire, esas grandaparte kreto. La riveri qui fluas tra la urbo ridirektesis, e nutras publika gardeni. Li esas populara dum somero, aparte la Queen Elizabeth-Gardeni, nam la aquo ibe esas sat neprofunda e lente-fluanta por esar enirebla sekure. Proxim Queen Elizabeth-Gardeni esas aquo-prati, ube aquo direktesas per digi. Pro la basa tero, la riveri ofte inundesas aparte dum la vintro-monati.
La lokani di Salisbury sucias pri la manko di adequata stradi. Malgre ke esas nula autovoyo a la portui Southampton e Bristol, trafiko cirkumiras la urbo per la A36 vers Bath.
Kulturo
[redaktar | redaktar fonto]Salisbury esis importanta centro por muziko en la 18ma yarcento. La gramatikisto James Harris, amiko di Handel, direktis koncerti che le Assembly Rooms dum preske 50 yari til lua morto en 1780.
En Salisbury eventas yarala St George's Day-spektaklo, di qui la origino esas en la 13ma yarcento.
Salisbury havas forta artistala komuneso, kun galerii situita en la urbo-centro, inkluzanta un en la publika biblioteko. En la 18ma yarcento, John Constable piktis plura celebrata peizajo-pikturi di la katedralo e cirkondanta ruro.
La yarala International Arts Festival, komencinta en 1973, eventas en tarda mayo til frua junio, e provizas programo de teatro, "live"-muziko, danso, publika skulturo, strado-plei ed art-expozi. Salisbury anke havas teatro - Salisbury Playhouse - qua produktas ok til dek plei singlayare, ultre turanta produkturi.
La Muzeo di Salisbury trovesas en The King's House, historiala edifico de la 13ma yarcento, opozite la westa fronto di la katedralo.
La permananta Stonehenge-galerio havas interaktiva estali pri Stonehenge e l'arkaeologio di suda Wiltshire, e kolekturi inkluzas la skeleto dil Arkero di Amesbury.